мо́жа,

1. гл. магчы.

2. У пытальных сказах надае пытанню адценне просьбы, змякчае яго катэгарычнасць. — Шпалеркі свежыя паклалі. — Кучук павёў рукою. — Можа толькі пад густ не ўладзілі? Лобан.

3. у знач. пабочн. Можа быць, магчыма. — Ты б, можа, з’еў чаго, сынок? — запытала Цімошку матка. Колас. — У цябе, можа, шнур які знойдзецца? — запытаўся.. [Канькоў], не паварочваючыся да Даміры. Асіпенка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

наслу́хацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.

1. Пачуць, паслухаць многа чаго‑н. Наслухацца пра даўнейшае. Наслухацца казак. □ А расказваць было што: ходзячы вечна па людзях, усяго наслухаешся. Чорны. Шмат чаго мы наслухаліся ад дзеда пра войны. Якімовіч.

2. Атрымаць задавальненне, слухаючы (часта з адмоўем «не» або дзеясл. «магчы»). Наслухацца музыкі. □ Слухае не наслухацца [Пастух] Салаўя-спевака, птаху чароўную. Сіняўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Змо́га ’здольнасць, магчымасць’. Рус. абл. смо́га ’тс’, укр. змо́га ’тс’, в.-луж. zmoha ’хваля’. Параўн. ст.-рус. съмогати ’дапамагаць’ (XVI ст.). Бяссуфіксны наз. ад дзеяслова съмогати, відаць, у больш шырокім, чым зафіксавана ў ст.-рус., значэнні (параўн. н.-луж. zmognuś se ’мацавацца, акрыяць’). Корань mog‑ гл. магчы.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Перамага́нне (пірімыга́ньня) ’перамога’ (Бяльк.), польск. przemaganie, чэш. přemáhání, славен. premáganje. Да перамага́ць < пера- і магчы́ (гл.). Магчыма, яшчэ праслав. *per‑magati (як *po‑magati), параўн. укр. перемага́ти(ся), рус. перемога́ть(ся), польск. przemagać (się), чэш. přemáhati (se), славац. premáhať (sa), славен. premágati, серб.-харв. према́гаты ’перамагаць’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

skimp

[skɪmp]

v.

1) скупі́цца

2) ашчаджа́ць

She had to skimp to send her son to college — Яна́ му́сіла ашчаджа́ць, каб магчы́ пасла́ць сы́на ў інстыту́т

3) рабі́ць недакла́дна, недаскана́ла

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

Знямо́га ’стан крайняй стомленасці’. Укр. знемо́га ’бяссілле’, балг. изнемо̀га ’знямога’. Параўн. ст.-слав. изнемагати. Ст.-рус. изнемогати ’знемагаць’, ст.-польск. zniemóc, sniemóc ’тс’. Бязафіксны назоўнік ад дзеяслова jьz‑ne‑mog‑a‑ti з коранем *mog‑; гл. магчы, верагодна, прасл. рэгіянальнага пашырэння (параўн. яшчэ рус. изнеможе́ние, польск. zniemożenie, в.-луж. zniemoženje, серб.-харв. изнѐмоглост ’знямога’).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

odżałować

зак. [od-żałować]

1. суцешыцца; змірыцца са стратай;

odżałować zmarłego — змірыцца са смерцю каго;

nie móc odżałować — не магчы забыцца; не магчы сабе дараваць;

2. не пашкадаваць чаго; не паскупіцца на што;

odżałować pieniędzy — не пашкадаваць грошай

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

Мага́, маго́ ’сіла’, ’магчымасць’ (Нас., Шат., Бяльк., Ян., Янк. 2). Укр. мога́ ’магчымасць’. Бел.-укр. архаізм, утвораны ад прасл. mog‑ti і суф. ‑a з абстрактным значэннем у выразе: як мага́ фалькл. як мога (ТСБМ, Сл. ПЗБ). Слова мага з’яўляецца дзеепрыслоўем. Параўн. чэш. moha — дзеепрыслоўе м. роду адз. ліку ад moci ’магчы’ (Карскі 2-3, 274).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

два, двух, двум, двума, (аб) двух, м. і н., дзве, дзвюх, дзвюм, дзвюма, (аб) дзвюх, ж., ліч. кольк.

1. Лік 2. Два разы па два — чатыры. Напісаць лічбу два. // Колькасць 2. Два алоўкі. Дзве дарогі. □ За аднаго бітага двух нябітых даюць. Прыказка. З аднаго вала дзвюх шкур не дзяруць. Прыказка.

2. Тое, што і двойка (у 2 знач.).

•••

Двух слоў не звяжа гл. звязаць.

Забіць двух зайцоў гл. забіць ​1.

За два (тры і пад.) крокі гл. крок.

На два словы гл. слова.

На два франты гл. фронт.

Не магчы (не ўмець) звязаць двух слоў гл. магчы.

Не раз і не два гл. раз.

Ні два ні паўтара — пра што‑н. няпэўнае, неакрэсленае; ні тое, ні сёе.

Пагнацца за двума зайцамі гл. пагнацца.

Палка з двума канцамі гл. палка.

Паміж двух агнёў гл. агонь.

Раз-два і гатова гл. раз.

Служыць двум багам гл. служыць.

У два канцы гл. канец.

У двух словах гл. слова.

Як двойчы два (чатыры) гл. двойчы.

Як дзве каплі вады гл. капля.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Можна, можне, мажню́сенька, мо́жно, можны ’ёсць магчымасць, дазваляецца’, ’вельмі магчыма’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Яруш., Янк. 1, Сл. ПЗБ, ТС; глус., Мат. Маг.). Прыслоўе, утворанае ад прыметніка можны, параўн. ст.-бел. можный (XIV ст.) ’які можа адбыцца, ажыццявіцца, магчымы’ (Булахаў, Гіст., 139), прасл. mož‑ьnъ‑jь < прасл. mogti > магчы́ (гл.). Канчатак ‑не, магчыма, пад уплывам польск. мовы. Сюды ж можнасць ’магчымасць’ (Гарэц.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)