Абе́ ртуха ’вялікі кавалак хлеба’ (Сцяц. ), абэртуха ’тс’ (Клім. ), обертка , обэртушка (КСТ ), абіртня , абярня скібка хлеба праз усю круглую булку’ (Янук. ). Сюды ж абельтух ’абжора’. Ці не ад ab‑vъr‑ti ’абгарнуць’ (абвярнуць ’кругом бохана абрэзаць лусту’, гл. Сцяц. , Нар., 28). Ва ўсякім разе, з пункту погляду рэгулярнага словаўтварэння, абертуха і абертух (> абельтух ) < аберт‑ *ob‑vъrt‑ . Семантычная матывацыя, аднак, цяжкая. Таму трэба ўлічваць магчымасць калькавання. Крыніцай калькі было б тады літ. gãbalas ’вялікі кавалак’, gobùs ’прагны’ < góbti ’абгартаць, ахопліваць ’ (параўн. бел. абвяргаць = літ. apgóbti ), гл. Фрэнкель , 126–127. Верагоднасць калькавання падмацоўваецца арэалам лексемы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сціна́ ць 1 ТСБМ , Нас. , Некр. і Байк. , Сцяшк. , Гарэц. , Др.-Падб. , Сл. ПЗБ ). Гл. сцяць 1 цінаць .
Сціна́ ць 2 ахопліваць (вокам); замарожваць, сцягваць’ (ТСБМ , Нас. , Гарэц. , Сл. ПЗБ , Сцяшк. Сл. ), ’сціскаць (горла)’ (Ян. ), ’кідаць у дрыжыкі’ (ТС ), сціна́ цца ’сціскацца, закрывацца (пра рот)’ (Барад. ), ’замярзаць, зацягвацца лядком’ (Бяльк. , Варл. , ЛА , 2), ’тс’ і ’зябнуць, уздрыгваць’ (Сл. ПЗБ ), сюды ж сціну́ ць , сцену́ ць ’ахапіць (холадам, вокам і пад.)’ (ТС ), сцінка́ цца ’сціскацца, згінацца’ (Сл. ПЗБ ), сценя́ ціцца , сціня́ ціцца ’схапіцца лядком’ (там жа). Гл. сцяць 2 ABSl , 29, 153.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
хілі́ ць , хілю́ , хі́ ліш, хі́ ліць; незак.
1. што . Прыгінаць уніз, нахіляць.
Вецер хіліць бярозку да зямлі.
2. што . Нахіляць набок.
Вецер хіліў лодку.
3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв. ), каго-што і безас. Ахопліваць , адольваць каго-н. (пра сон, дрымоту).
Яго хіліць сон.
Дзяцей хіліла на дрымоту.
4. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв. ), перан. , на што-н.
Хіліла (безас. ) ужо на вечар.
5. перан. , што да чаго, кудыбез дап. Накіроўваць да чаго-н. (думку, справу і пад. ).
Было зразумела, куды ён хіліць гутарку.
6. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв. ), перан. каго да каго-чаго . Прыцягваць, вабіць; гарнуць, цягнуць.
Сумны настрой не хіліў да песень.
Яго хіліла (безас. ) да навукі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
opanowywać
незак.
1. co чым што
2. утаймоўваць; уціхамірваць; стрымліваць;
3. апаноўваць; ахопліваць ; авалодваць;
4. засвойваць; авалодваць
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
roznosić
roznosi|ć
незак.
1. разносіць; рассейваць; распаўсюджваць;
2. разм. ахопліваць ; апаноўваць; раздзімаць; распіраць;
~ła ją duma — яе распіраў гонар
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
пронза́ ть несов.
1. прані́ зваць, праціна́ ць; (прокалывать) прако́ лваць, прабіва́ ць;
пронза́ ть наскво́ зь прані́ зваць (праціна́ ць, прако́ лваць, прабіва́ ць) наскро́ зь;
2. перен. і́ зваць; (пронимать) прайма́ ць; (о чувстве, мысли и т. п. праціна́ ць, ахо́ пліваць , уража́ ць, рэ́ заць; см. пронзи́ ть
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
überkó mmen
* vt
1) ахо́ пліваць , авало́ дваць (пра пачуцці )
еs überkó mmt mich heiß — мяне́ кі́ дае ў гара́ чку
2) (von D ) атры́ мліваць у спа́ дчыну (што-н. ад каго-н.
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
◎ Лапу́ н 1 лапуны ’перапечка, праснак з хлебнага цеста велічынёю з блін’ (віц. , Шн. 3; полац. , Нар. лекс. ; віц. , Малч. Мат. культ.), ’бульбяны з мукою праснак, скавароднік’ (Бяльк. , Касп. ; слаўг. , Мат. Маг. ), ’тоўсты, шурпаты блін’ (КЭС , лаг. ; круп. , Нар. сл. ; в.-дзв. , Шатал. ), ’тоўсты, пульхны блін’ (Сл. иаун.-зах. ), рус. смал. лапун ’праснак, блін’. Да лапаць ’хапаць’, параўн. аналагічна бел. выхвацень , вухвацень , польск. wychopień . Словаўтварэнне (з суф. -ί /н), як таўкучы , дзеручы . Грынавецкене (Сл. паўн.-зах. , 2, 673) параўноўвае з літ. lapūnas ’ліст папаратніка’, lapunis ’такі, як ліст’. Магчыма, сюды ж лапу́ ч ’мёрзлая бульба, якая перазімавала на полі’ (докш. , Янк. Мат. ).
◎ Лапу́ н 2 брэсц. , Нар. сл. ). Да лапаць ’ахопліваць ’ (гл.), ’класці зверху, пакрываць’ (семантычна, як ачэп© (гл.)).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
umfassen
I ú mfassen
vt устаўля́ ць у другу́ ю апра́ ву [ра́ му]
II umfá ssen
vt
1) ахапля́ ць, абдыма́ ць
2) змяшча́ ць (у сабе́ ); ахо́ пліваць (у дакладзе і г.д. )
3) вайск. ахапля́ ць (праціўніка )
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
beschlé ichen
* vt
1) падкра́ двацца (да каго-н. ); шпіёніць, віжава́ ць (за кім-н. )
2) высок. ахо́ пліваць , авало́ дваць (аб пачуццях )
ein Gefühl der Angst beschlí ch ihn — яго́ ахапі́ ла пачуццё стра́ ху
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)