das ist éine ~e Geschíchte! — іран. мі́ленькая гісто́рыя!
das ist sehr ~ von Íhnen — гэ́та ве́льмі прые́мна з Ва́шага бо́ку
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Абазу́рыцца ’страціць сорам’ (Касп.) < *обо‑зор‑ити‑ся. Параўн. рус.пск.абазуриться ’прыстасоўвацца, сваволіць’, абазурнік ’нахабнік, гультай’, абазурить ’страціць сорам’, абазориться (‑абазуриться), абазорник (‑абазурник; параўн. рус.озорник, зазорный, позор). Магчыма, таксама кантамінацыя абазориться з опозориться. Неверагодна Тапароў (Зб. Бернштэйну, 455), які сцвярджае іранскую крыніцу для гэтага слова. Маецца на ўвазе ўзнікшае на аснове ст.-іран.zūrah ’несправядлівасць’, ст.-перс.zūrah ’тс’ гіпатэтычнае *aba‑zū̆r з наступным марфалагічным перараскладам на славянскай моўнай глебе. Супраць іранскай крыніцы таксама лінгвагеаграфія слова. Гл. Мартынаў, БЛ, 1972, 1, 17.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Е́хаць (ТСБМ). Рус.ехать, укр.їхати, балг.яхам, серб.-харв.ја̏хати, славен.jȃhati, чэш.jeti, польск.jechać, в.-луж.jěć, н.-луж.jěś. Як аб гэтым сведчаць чэш.jeti, в.-луж.jěć, н.-луж.jěś, першаснай формай для прасл. з’яўляецца jěti/jati, якая дакладна адпавядае літ.jóti, лат.jât ’ехаць вярхом’. Іншыя індаеўрапейскія паралелі: ст.-інд.yāti ’ісці, ехаць’, ст.-іран.уāitі, хец.ііа ’ісці’. Слав. формы з x‑пашырэннем (jěxati/jaxati) адпавядаюць ітэратыўным утварэнням (Махэк₂, 221; Ваян, III, 332; Трубачоў, 6, 169–171).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жывы́. Рус.живо́й, укр.живи́й, польск.żywy, в.-луж.žiwy, н.-луж.žywy, палаб.zaivĕ, чэш., славац.živý, славен.žȋv, серб.-харв.жи̑в, балг., макед.жив ’жывы’. Ст.-слав.живъ ’жывы’. Ст.-рус.живый ’тс’. Літ.gývas, лат.dzîvs, лац.vivus, кімр.biw, ст.-інд.jīvá‑, ст.-іран.ǰīva‑ ’жывы’. І.‑е. *gu̯īu̯‑o‑s працягвае корань *guī, падоўжаны праз u. Покарны, 1, 467, Траўтман, 76; Фасмер, 2, 51–52; Шанскі, 1, Д, Е, Ж, 289; Булахаў, Гіст. прым., 3, 76–77. Гл. жыць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нагрэ́ць, ‑грэю, ‑грэеш, ‑грэе; зак., каго-што.
1. Зрабіць цёплым ці гарачым. Сонца яшчэ не паспела нагрэць паветра, і дыхалася лёгка, вольна, на поўныя грудзі.Васілёнак.[Люба] падпаліла ў печы і пагрэла ў гаршку вады.Чорны.
2. Зрабіць цёплым памяшканне. [Сёстры:] — А дроў, дроў колькі трэба, каб нагрэць такую стадолу!..Ракітны.//Разм. Сагрэць. Чужы кажух не нагрэе.Прымаўка.
3.перан.Разм., іран. Падмануўшы, прымусіць панесці страты; узяць больш, чым трэба. Нагрэць на дзесяць рублёў.
•••
Нагрэць месца — доўга прабыць дзе‑н.
Нагрэць (пагрэць) рукі — нажыцца за чый‑н. кошт.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
о́пера, ‑ы, ж.
1. Музычна-драматычны твор, у якім выканаўцы спяваюць у суправаджэнні аркестра. Оперы С. Манюшкі. Оперы П. І. Чайкоўскага. Оперы Ю. Семянякі.// Такі твор, пастаўлены на сцэне. Скончыўся другі акт оперы, абвясцілі перапынак.Шамякін.
2. Тэатр, дзе выконваюць такія творы. Пайсці ў оперу. □ У канцы.. інфармацыі паведамлялася, што сёння ў тэатры Оперы ў гонар гасцей адбудзецца ўрачысты канцэрт.Самуйлёнак.// Оперная трупа. Міланская опера.
•••
З другой (не з той) оперы (жарт. або іран.) — аб тым, што не мае дачынення да справы або размовы.
[Іт. opera.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бег, бегу, м.
1.Дзеяннепаводледзеясл. бегаць (у 1, 2 знач.) і бегчы (у 1, 3–6 знач.).
2. Практыкаванне або спаборніцтва ў беганні. Бег на сто метраў.
•••
Марафонскі бег — спаборніцтва па бегу на дыстанцыю 42 км. 195 м.
Спрынтэрскі бег — бег на кароткія дыстанцыі.
Бег на месцы — а) спартыўнае практыкаванне, пры якім бягун, астаючыся на месцы, робіць рухі, уласцівыя бегу; б) (іран.) энергічная на першы погляд, а на самай справе марная, бескарысная дзейнасць.
На бягу — не маючы часу спыніцца. Адстрэльвацца на бягу.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Kúchen
m -s, - піро́г, піро́жнае; ку́хан, торт, пе́чыва
◊ ja ~! — іран. як бы не так!, дзе там!, але́ не то́е!
der ~ ist ángebrannt — спра́ва не вы́гарала
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Абу́ць, абуваць ’надзець абутак’ (БРС, Шат., Касп.), абувацца (Бір. дыс., Касп.), абуцца да *ob‑uti, рус.обуть, укр.обути, чэш.obout, славац.obuť, в.-луж.wobuć, н.-луж.wobuś, польск.obuć, славен.obúti, серб.-харв.о̀бути, балг.обуя. Бліжэйшая паралель: літ.ap‑aũti ’абувацца’, apaũtas ’абутак’, лат.aut ’абуваць’, ст.-іран.aoϑra ’абутак’, лац.exuō ’разуваюся’ і г. д. Траўтман, 21; Гуер, IF, 46, 343; Фасмер, 3, 109. Дзеяслоў, бясспрэчна, яшчэ праіндаеўрапейскі, але тое, што прэфіксацыя прасл.ob‑uti супадае з прабалт.ap‑auti, дае падставу сцвярджаць аб балта-славянскай словаўтваральнай інавацыі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бабёр ’бабёр, бабровае футра’, бабра́к ’бабёр’ (Шат.). Рус.бобр, бобёр, укр.бобе́р, бібр, польск.bóbr, чэш.bóbr, балг.бо́бър, бъ́бър, бе́бер, ст.-серб.bobr і г. д. Прасл.bobrъ, bebrъ, bьbrъ ’бабёр’. Роднаснае літ.bebrùs, bẽbras, bãbras, лат.bębrs, ст.-прус.bebrus, ст.-в.-ням.bibar, лац.fiber, ст.-іран.bawra‑ ’тс’ і г. д. І.‑е. *bhe‑bhru‑ ’карычневы’ (рэдуплікаваная форма), параўн. ст.-інд.babhrúṣ ’карычневы’. Гл. Бернекер, 47; Траўтман, 28–29; Фасмер, 1, 180–181; Слаўскі, 1, 40; Фрэнкель, 38; БЕР, 1, 60; Махэк₂, 59 і інш.