slice
[slaɪs]
1.
n.
1) лу́ста f. (хле́ба, пірага́); скрыль -я́ m., скры́лік -а m. (цыбу́лі, каўбасы́)
2) ча́стка f., удзе́л -у m.
3) Sport. зрэ́заны ўда́р
2.
v.t.
1) рэ́заць, кро́іць, накро́йваць; рэ́заць скрыля́мі
2) дзялі́ць на ча́сткі або́ ўдзе́лы
3) Sport. зрэ́зана ўда́рыць
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
kęs
м.
1. кавалак;
kęs chleba — кавалак хлеба;
o każdy kęs перан. за кожны кавалак (дзеля кожнага кавалка);
2. кавалак; частка;
kęs czasu — даволі працяглы час
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
kołacz
м.
1. калач;
2. с.-г. макуха;
bez pracy nie będzie ~y — без працы няма чаго хлеба шукаці; каб рыбу есці, трэба ў ваду лезці
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Жа́мка ’пернік’ (Мат. Гом., Нар. словатв., 127). Рус. кур. жа́мка ’тс’, кастр. (1853 г.) жа́мочка ’ласая ежа з маку і мёду’, пск., калін., сімб., куйбыш. жамо́к ’пернік’, ’сціснуты кавалак ежы (напр., хлеба)’, горк., калін., куйбыш., валаг., алан. же́мо́к ’пернік з мядовага цеста’. Параўн. яшчэ славен. žemèk ’рэчыва з сыру, якое выціскаецца’, серб.-харв. жѐмичка ’белы хлябец’ звязана, відаць, з жемља ’тс’ < ням. Semmel. Утворана суфіксам ‑ък‑ ад дзеяслоўнай асновы жьм‑, жем‑ ’ціснуць’. Гл. жмаць, жаць 2.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Лапы́р ’драўляная міска, кубак’ (томск. — перасяленцы з Дрысенскага пав. — Ахоліна, Вопр. рус. яз. и его гов., 4), лапарка ’лыжка’ (Касп.), смал. лапырь ’вялікая луста хлеба’, варон. ’драўляны сасуд з ручкай для збожжа’, пск. ла‑ пьірочка ’кубачак, місачка’, докш. лапырка ў выразе: «…шапка- лапырка, пасярод дзірка…» (КЭС). Відавочна, балтызм, роднасны з літ. läpas ’ліст’ — пазней семантычны перанос на прадметы круглай формы. Магчыма, у гэтай назве крыецца старажытная форма прымітыўнага карца, які рабілі з бяросты ці з вялікага ліста расліны.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прыга́рка, прыга́ркі ’падгарэлае месца на чым-небудзь печаным, смажаным, вараным (у печы, духоўцы)’ (Мік., Шат., Вешт., Жд., ТСБМ; бых., Сл. ПЗБ; Жыв. НС, ЛА, 4), прыга́рак, прыга́рок, прыга́ра ’тс’ (Жыв. сл., Сл. ПЗБ, ТС, ЛА, 4), пры́гаркі, прыга́ркі ’тс’ (лун., Шатал.; Растарг.). Аддзеяслоўны назоўнік ад прыгарэ́ць < гарэ́ць (гл.); параўн. рус. прига́рка ’падгарэлая ежа; падгарэлая скарынка бульбы, хлеба і пад.’, пск. прига́рок ’падгарэлая ежа; падгарэлыя часцінкі ў ёй’, укр. пригара, при́гарок ’падгарэлыя часткі стравы’, палес. прига́рка ’прыгарэлая плёнка на малацэ’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рант ’вузкая палоска скуры па краях абутку’ (ТСБМ; дзятл., Сл. ПЗБ; Лексика Пол., ТС), ра́нец ’тс’ (ТС), ’вузкая палоска скуры для сшывання кажуха’ (Лексика Пол.), параўн. рус. рант, польск. rant ’палоска скуры, да якой мацуецца падэшва’. Запазычанне з ням. Rand ’кайма, рант’, ’край леса’, ’палі кнігі’, параўн. ст.-в.-ням. Rant, Ranft ’акрайчык хлеба’, англ. rand ’край, кромка’, ст.-англ. rand ’край, шчыт’, ст.-ісл. rąnd ’тс’ (Лявіцкі, 2, 93). Развіццё семантыкі ад ’край’ да ’акантоўка’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зліза́ць, зліжу, зліжаш, зліжа; зак., каго-што.
1. Зняць што‑н. з якой‑н. паверхні, праводзячы па ёй языком. Злізаць сняжынку з губ. // З’есці што‑н., падбіраючы языком. Злізаць смятану. Злізаць масла з хлеба.
2. перан. Разм. Знішчыць, паглынуць (пра агонь, ваду і пад.). Ранішняя зара заняла ўвесь усход і злізала зоры. Чарнышэвіч. Ад бомбы полымя злізала Усё драўляная ў млыне. Астрэйка.
•••
Як карова языком злізала гл. карова.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
неўрадлі́вы, ‑ая, ‑ае.
1. Такі, на якім культурныя расліны не могуць даваць добрага ўраджаю; які не вызначаецца ўрадлівасцю. Зямля тут неўрадлівая, пясок, нічога расці не хоча. Крапіва. // Які не ўрадзіў, які не абяцае добрага ўраджаю. Нават дзе і не было пустазелля, жытцо стаяла дробненькае, неўрадлівае. Кулакоўскі.
2. Які вызначаецца дрэнным ураджаем. У нейкай вёсцы.. [Надзю] пакінулі — ці то ў сваякоў, ці то ў знаёмых. Казалі, быў неўрадлівы год, не хапала хлеба... Бураўкін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падгле́дзець, ‑джу, ‑дзіш, ‑дзіць; зак.
1. Зак. да падглядаць.
2. што і без дап. Выпадкова або знарок наглядаючы, убачыць, заўважыць. Яму хапае спраў — аж лішне, можа, На той зямлі, дзе зведаў хлеба смак, Дзе ўпершыню падгледзеў, як прыгожа Кладзе на вокны ўзор мароз-мастак. Гілевіч. // перан. Убачыць, зразумець, наглядаючы, удумваючыся. Першымі спробамі падгледзець самабытнае і непаўторнае ў родным краі і ўяўляюцца нам сёння раннія вершы Багдановіча пра лесуноў і вадзянікоў. Лойка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)