◎ Пракавуліна ’маленькі завулак, пад’езд да двара’ (Юрч. Фраз. 1). Утворана ад прах (гл.) і вул‑, гл. вуліца, завулак, першаснае значэнне ’тое, што знаходзіцца перад вуліцай’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пёнтар ’цэнтр, сярэдзіна’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). Паводле прыкладу-ілюстрацыі да гэтай лексемы значэнне трэба было б запісаць як ’узгорак’. Тады — да польск. piętro < прасл. *pętro.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вы́барак ’лепшы з лепшых які-небудзь прадмет’ (Нас., Байк. і Некр.). Суфіксальнае ўтварэнне ад выбраць, значэнне ’тое, што выбрана з шэрагу яму падобных’; параўн. вы́баркі ’рэшткі’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гвазда́ць ’моцна біць’, гваздзі́ць ’тс’, таксама гваздану́ць (Нас., БРС, Бяльк., Шатал.). Першаснае значэнне ’забіваць, забіць гвозд’. Слав. (прасл.?) *gvozditi (гл. Трубачоў, Эт. сл., 7, 184–185).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лапану́ць ’пабегчы, ірвануць, паспяшацца’ (карэліц., Нар. сл.) — балтызм. Параўн. літ. lapanóti ’бегчы’, lapénti ’хутка ісці, бегчы’. Канец слова ‑нуць на беларускай глебе атрымаў значэнне імгненнасці дзеяння.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
На́дгаладзь ’не даядаючы, галодна’ (калінк., З нар. сл.), надгаладзень ’тс’ (слуц., Нар. сл.). З над (значэнне меры) і назоўніка *голодь(нь) ’галадоўля’ ў старым він. скл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ны́зг̌ры ’пыса’ (глыб., Сл. ПЗБ). Відаць, да пдздры (гл.), параўн. славац. дыял. nozgry ’ноздры’; паводле Брукнера (367), першапачатковае значэнне ’храпа’, параўн. і літ. nasrai ’пашча звера’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рэкра́цыя перан. іран. ’важны ўчынак’ (Сл. ПЗБ). Ад рэкра́цыя ’забава, адпачынак’ (гл. яшчэ рэграцыя), якое набыло супрацьлеглае значэнне ў іранічным кантэксце (параўн. ужыванне малайчына пры асуджэнні).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Суі́ста: багатая суіста (Шляхам гадоў. Мінск, 1990, 149). Відаць, да су- і іста (< *jьstъ, гл. існы), тады асноўнае значэнне можна ўзнавіць, як ’тое, што існуе (разам)’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
фарма́льны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да формы (у 3 знач.), абумоўлены формай. Фармальны пачатак у навуцы. Фармальная логіка.
2. Звязаны з формай (у 5 знач.). Можна было б яшчэ многа сказаць пра фармальныя асаблівасці «Безназоўнага». Бярозкін. З найбольшай выразнасцю выявілася .. [творчая манера М. Багдановіча] .. у фармальных пошуках паэта, у тых вершах, якімі ён рабіў класічныя традыцыі майстэрства сусветнай паэзіі здабыткам роднай літаратуры. Лойка. // Які падае галоўнае значэнне форме (у 5 знач.); фармалістычны. Фармальнае наватарства.
3. Зроблены па форме (у 7 знач.); афіцыйны, законны. Сурвіла, не чакаючы больш фармальнага дазволу, .. рушыў на двор ратушы. Чорны. [Клава:] — Ці зарэгістраваны ты? Калі не, дык гэта не страшна. Фармальнага поваду няма... Асіпенка. [Вэсман:] Калі яго [Азорыча] дзяўчына апазнае І дасць пры пэўных сведках паказанні, Што ён ёй перадаў якіясь весткі, Мы будзем мець фармальную прычыну Вініць палоннага ў шпіянажы. Глебка. // Напісаны па форме (пра які‑н. дакумент). [Рабочыя:] Фармальная папера, з подпісам, з пячаткай... Бяры ключы, пайшлі... Ты, дзед, скідаць паможаш рэйкі. Клімковіч.
4. Такі, дзе захавана толькі знешняя форма; які не паказвае сутнасці справы; бюракратычны. Дзерашу варожы фармальны падыход да справы. Арабей. // Які існуе толькі па форме, для выгляду. Фармальная самастойнасць. □ Веды бываюць розныя, фармальныя і глыбокія, самастойна вынашаныя. «Маладосць».
5. Звязаны з формай (у 11 знач.). Фармальнае значэнне слова.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)