Балагу́р, балагу́рыць, балагу́рлівы (Касп., Нас.). Рус. балагу́р, балагу́рить, укр. балагу́р, балагу́рити, балагу́ркати. Мабыць, складанае слова. Першая частка да бала‑ (параўн. бала́каць, балабо́ліць, балабо́ніць) або *bajati, другая — да гавары́ць (параўн. рус. дыял. гу́ркать ’гаварыць’). Бернекер, 40; Фасмер, 1, 112; Рудніцкі, 61. Іначай, але не зусім абгрунтавана, Шанскі, 1, Б, 19. Неверагодна Якабсон, Word, 7, 189, які выводзіў балагу́р з балагу́ла (гл. балаго́л 1). Кноблах (JČ, 1969 (2), 141) бачыць тут (як і ў слове баламут) экспрэсіўны прэфікс bala‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ На́ймі ў выразе: наймі відзець — бачыць сваімі вачамі (іўеў., Сл. ПЗБ). Відаць, са спалучэння на імя (ведаць), першапачаткова ’добра, дакладна (ведаць)’, пасля ў выніку дээтымалагізацыі спалучаецца і з іншымі дзеясловамі; канцавое і адлюстроўвае, відаць, змененае -е (< на́йме). Параўнанне з польск. przynajmniej ’прынамсі’ (Сл. ПЗБ) не мае падстаў, бо не стасуецца да прыведзенага кантэксту. Дакладная паралель чэш. najmę, славац. najmä ’іменна’ (ад jmerio, Махэк₂, 230), серб.-харв. найме ’а іменна’. Гл. таксама Копечны, LF, 89, 1966, 1, 82–86.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Нару́чэ, нару́ччэ ’бярэмя (дроў), ахапак (сена)’ (брэсц., Нар. лекс.), польск. naręcze ’абярэмак, ахапак’, чэш. náruci ’абдымкі; ахапак, абярэмак’, славен. насосе, narócje ’абдымкі, прыпол; абярэмак, ахапак’, серб.-харв. Häpynje ’абдымкі’, napynaj ’ахапак, бярэмя’, балг. на́рън ’ахапак’, дыял. на́ръче ’тс’. Прасл. *narocbje, да рука (гл.); Бязлай у славен. пагосце бачыць зліццё двух розных слоў: *na‑ręčbje (< jęka) і *па‑ rocbje, да апошняга ст.-чэш. пагосце, патку, närocky ’scrotum’, ст.-польск. naroki ’вантробы, унутранасці’ (Бязлай, 2, 214; Esej і, 148).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Турэ́ц ‘звужанае рэчышча са шпаркім цячэннем вады’ (дзісн., Ластоўскі, Выбр. тв., 421), ‘быстрыня, струміна, хуткая плынь у рацэ’ (Ласт.), ‘прыспешаная плынь вады, сціснутая з двух бакоў каменнымі стромкімі лехамі’ (У. Дубоўка). Суфіксальнае ўтварэнне ад турыць ‘гнаць, імчаць’ (Пацюпа, Arche, 2007, 3, 195). Санько (Бел. гіст. агляд, 2007, 14, 1–2, 335) бачыць паралель у назве рэчкі Тур або Тураўлянка, якая, па паданні на Тураўшчыне, раней называлася Струмень, параўн. санскр. turá ‘хуткі’ і фрак. strumá, strumón ‘плынь, рака’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
рад в знач. сказ. ра́ды;
о́чень рад ве́льмі ра́ды;
◊
рад стара́ться! ра́ды стара́цца!;
рад-радёхонек ве́льмі ра́ды;
рад ви́деть (вас) ра́ды ба́чыць (вас);
сам не рад сам не ра́ды;
чем бога́ты, тем и рады чым ха́та бага́та, тым і ра́да; што ма́ем, тым і прыма́ем.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
ужа́сно
1. нареч. (скверно) разг. стра́шна, жахлі́ва;
он ужа́сно вы́глядит ён стра́шна (жахлі́ва) выгляда́е;
2. нареч. (очень, крайне) разг. стра́шна, страшэ́нна;
я ужа́сно рад вас ви́деть я стра́шна (страшэ́нна) рад вас ба́чыць;
3. безл., в знач. сказ. жахлі́ва; (страшно) стра́шна;
э́то ужа́сно! гэ́та жахлі́ва (стра́шна)!;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
jawa
jaw|a
ж. ява; рэчаіснасць;
na ~ie — наяве;
sen to czy ~a? — ці гэта мне сніцца, ці сапраўды так?; ці гэта сон, ці ява?;
śnić na ~ie — бачыць сны наяве; сніць наяве
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
doczekać
doczeka|ć
зак. дачакаць, дачакацца;
bodaj bym tego nie ~ł! — каб таго не бачыць (не дачакацца)!;
chory jutra nie doczekać — хворы не дацягне да раніцы;
~ć późnej starości — дажыць да глыбокай старасці
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Quod non videt oculus, cor non dolet
Чаго не бачыць вока, аб тым сэрца не смуткуе.
Чего не видит глаз, о том сердце не печалится.
бел. Чаго вочы не бачуць, аб тым не плачуць. Як з вачэй, то і з думкі/то і з сэрца. Абы з воч, дык і з памяці проч. Вочы не бачаць, то й душа/сэрца не баліць.
рус. С глаз долой ‒ из сердца вон. Чего глаза не видят, тем сердце не бредит. Вон из глаз, вон из сердца.
фр. Cœur oublie ce que l’œil ne voit (Сердце забывает то, чего глаз не видит). Loin des yeux loin du coeur (Далеко от глаз, далеко от сердца).
англ. What the eye does not see the heart does not get upset over (Чего не видит глаз ‒ не расстраивает сердце). Out of sight out of mind (С глаз долой ‒ долой из памяти).
нем. Was das Auge nicht sieht, bekümmert das Herz nicht (Чего не видит глаз, то не заботит сердце).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Бажні́ца ’ўсякі нехрысціянскі храм, акрамя яўрэйскага’ (Шат.); ’паліца або шафка пад абразамі’ (Касп.). Рус. божни́ца ’царква; язычаскі храм’, укр. божни́ця. Параўн. польск. bożnica (раней кожная царква; сёння толькі яўрэйская; Брукнер, 34), ст.-чэш. božnicě ’язычаскі храм’. Ад бог (гл.). Фасмер, 1, 184 (там і некаторая літ-pa), прыводзіць паралелі, якія тлумачаць значэнне ’язычаскі, яўрэйскі храм’: гоц. gudhûs іюдзейскі храм’, ст.-ісл. godahûs ’язычаскі храм’. Трубачоў (Этимология, 1965, 30) хоча бачыць сувязь паміж слав. božьnіса і іран. *bagina‑ ’храм’, што, аднак, досыць праблематычна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)