упо́р, -а і -у, м.

1. -у, гл. уперці (у 3 знач.), уперціся (у 1 знач.).

2. мн. -ы, -аў. Прадмет, месца, у якое ўпіраюцца; падпорка.

Прылегчы на ў. і стрэліць.

У. для ног.

Ва ўпор

1) у непасрэднай блізкасці ад цэлі.

Стрэліць ва ўпор;

2) адкрыта, без хітрыкаў (разм.).

Сказаць ва ўпор;

3) пільна, прама і блізка.

Паглядзець на каго-н. ва ўпор.

Рабіць упор на каго-што або на кім-чым — звяртаць асаблівую ўвагу на каго-, што-н., падкрэсліваць значэнне каго-, чаго-н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

чацвёра, -вяры́х, -вяры́м, -вяры́мі, ліч. зб.

Чатыры.

Ужыв.:

а) з назоўнікамі мужчынскага і агульнага роду, якія абазначаюць асоб.

Ч. сяброў.

Ч. сірот;

б) без назоўнікаў, калі абазначаюць асоб мужчынскага і жаночага полу ў адзінстве.

Ч. ўжо адправіліся ў дарогу.

Ч. прапанавалі сваю дапамогу;

в) з назоўнікамі, якія абазначаюць маладых істот.

Ч. ягнят.

Ч. лісянят;

г) з назоўнікамі, якія ўжываюцца толькі ў мн. л. або якія абазначаюць парныя прадметы.

Ч. сутак.

Ч. саней.

Ч. нажніц.

Ч. шкарпэтак;

д) з асабовымі займеннікамі ў мн. л.

Іх было ч.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

цягнік, поезд, састаў / спецыяльнага прызначэння: эшалон / скоры: экспрэс / без грузу: паражняк / таварны: таварняк (разм.) / на электрацязе: электрычка (разм.); машына (уст.)

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

гэ́ты мест. указ., м.э́та (гэ́тая) ж., гэ́та (гэ́тае) ср.; мн. гэ́тыя)

1. в разн. знач. э́тот;

г. ці той лес?э́тот или тот лес?;

на гэ́тым баку́ — на э́той стороне́;

от ужо́ мне гэ́тыя капры́зы — вот уж э́ти мне капри́зы;

я расказа́ў — і гэ́таму паве́рылі — я рассказа́л — и э́тому пове́рили;

2. (только что упомянутый) э́тот; (данный — ещё) настоя́щий;

за г. час — за э́то вре́мя;

да гэ́тага ча́су — до настоя́щего вре́мени;

гэ́тым паведамля́емканц. настоя́щим уведомля́ем;

гэ́тымі дня́мі — на днях;

пры гэ́тым — при э́том;

не без гэ́тага — не без э́того

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

про́сты

1. в разн. знач. просто́й; (несложный, обычный — ещё) нехи́трый, незате́йливый, немудрёный, незамыслова́тый;

п. механі́зм — просто́й механи́зм;

~тае рашэ́нне — просто́е реше́ние;

~тае палатно́ — просто́е полотно́;

п. чалаве́к — просто́й челове́к;

~тая бандэро́ль — проста́я бандеро́ль;

п. фасо́н — просто́й (незате́йливый, немудрёный, незамыслова́тый) фасо́н;

п. сюжэ́т — просто́й (незате́йливый, немудрёный, незамыслова́тый) сюже́т;

2. (без претензий) просто́й; бесхи́тростный; прямо́й;

3. (о глазе) просто́й, невооружённый;

4. (ровный, без изгибов) прямо́й;

5. (откровенный) прямо́й;

п. адка́з — прямо́й отве́т;

6. разг. (о лошади) неспу́танный;

~тая мо́ваграм. пряма́я речь;

п. перы́яд — просто́й пери́од;

п. сме́ртны — просто́й сме́ртный;

прасце́й про́стага — про́ще просто́го

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

нія́кі мест. отриц. (ж. нія́кая, ср. нія́кае, мн. нія́кія) м.

1. (какой бы то ни было) никако́й; (ни один из имеющихся) никото́рый;

н. во́раг нам не стра́шны — никако́й враг нам не стра́шен;

~кіх адзна́к ру́ху — никаки́х при́знаков движе́ния;

~кай з гэ́тых кніг ён не купі́ў — никото́рой из э́тих книг он не купи́л;

2. (вовсе не) никако́й;

н. ён не камандзі́р — никако́й он не команди́р;

н. родграм. сре́дний род;

~кімі сі́ламі — никаки́ми си́лами;

~кім чы́нам — нико́им о́бразом;

ні ў я́кім ра́зе — ни в ко́ем слу́чае;

без нічо́га нія́кагабез причи́ны

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

сем (род. сямі́) семь;

у сем разо́ў — в семь раз;

у с. сто́лак — все́меро, в семь раз;

с. у пяць — семью́ пять;

кні́га за сямю́ пяча́цямі — кни́га за семью́ печа́тями;

драць с. шкур — драть семь шкур;

сагна́ць с. пато́ў — согна́ть семь пото́в;

сышло́ с. пато́ў — сошло́ семь пото́в;

за сямю́ замка́мі — за семью́ замка́ми;

с. пя́тніц на ты́дніпогов. семь пя́тниц на неде́ле;

с. разо́ў адме́рай, а раз адрэ́жпосл. семь раз отме́рь — оди́н раз отре́жь;

у сямі́ ня́нек дзіця́ без но́сапосл. у семи́ ня́нек дитя́ без гла́зу

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

бойI м.

1. бой, род. бо́ю м.;

оборони́тельный бой абаро́нчы бой;

наступа́тельный бой наступа́льны бой;

кла́ссовые бои́ кла́савыя баі́;

ввести́ в бой уве́сці ў бой;

дать бой даць бой;

приня́ть бой прыня́ць бой;

взять без бо́я узя́ць без бо́ю;

2. (сигнал ударами) бой, род. бо́ю м.;

бой часо́в бой гадзі́нніка;

бой бараба́на бой бараба́на;

3. (убой скота на мясо) забо́й, -бо́ю м., рэза́нне, -ння ср., зарэ́з, -зу м.; (свиней) кало́нне, -ння ср.;

взять с бо́ю узя́ць з бо́ю;

бить сме́ртным бо́ем біць смяро́тным бо́ем.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

страхI страх, род. стра́ху м.;

чу́вство стра́ха пачуццё стра́ху;

под стра́хом чего́-л. пад стра́хам чаго́е́будзь;

на свой страх на свой страх;

у стра́ха глаза́ велики́ погов. у стра́ха во́чы вялі́кія;

стра́ха ра́ди з-за стра́ху;

ры́царь без стра́ха и упрёка ры́цар без стра́ху і зага́ны;

не за страх, а за со́весть добрасумле́нна, не з-за стра́ху, а па сумле́нні;

де́йствовать на свой страх и риск дзе́йнічаць на свой страх і ры́зыку (на сваю́ адка́знасць);

нагоня́ть страх на (кого-л.) наганя́ць страх на (каго-небудзь).

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

Прэ́сны1 ’які прыгатаваны без дастатковай колькасці солі або цукру, кіслаты, прыпраў; які не мае пэўнага смаку’; ’прыгатаваны без закваскі, не квашаны’ (ТСБМ, Ласт.), ’някіслы’, пре́сный ’тс’ (гродз., воран., ганц., рагач., рас., Сл. ПЗБ; ТС), ’свежы (пра малако)’ (КЭС; воран., гродз., Сл. ПЗБ), прэ́сна ’агульная назва прэснай стравы’ (гродз., Сл. ПЗБ); укр. при́сний, рус. пре́сный ’прэсны, някіслы, прыгатаваны без закваскі, няквашаны’, польск. przasny ’няквашаны, свежы’, чэш. přesný ’дакладны’, дыял. ’няквашаны (хлеб)’, славац. presný ’тс’, серб.-харв. пре́сан ’незаквашаны; сыры (аб мясе)’, славен. présen ’свежы; няквашаны’, балг. пре́сен ’тс’, макед. пресен ’свежы; сыры (пра мяса і пад.)’. Прасл. *prěsnъ з *prěsknъ, якое роднаснае літ. prė́skas ’свежы; няквашаны (пра хлеб, малако, капусту)’; гл. Траўтман, 231; Атрэмбскі, LP, 1, 140. Параўнанне са ст.-в.-ням. frisc ’свежы’. Фасмер (3, 360) лічыць сумнеўным з-за гукавай неадпаведнасці. Гл. таксама Фрэнкель, 652. Вештарт (Лекс. Палесся, 116) мяркуе, што ў адносінах да хлеба гэта — семантычная інавацыя, паколькі такое значэнне магло з’явіцца толькі пасля таго, як стаў вядомы квашаны хлеб, для дыферэнцыяцыі гэтых відаў хлеба.

Прэ́сны2 ’сыры’; ’незамёрзлы’ (ТС, ПСл). Параўн. укр. жытом. прэ́сна земля́ ’зямля, якая не замерзла (пад снегам)’, прэ́сна зіма́ ’зіма, калі снег выпадае на зямлю, якая яшчэ не замерзла’ (Лексика Пол.). Этымалагічна тое ж, што і папярэдняе слова (гл.), першапачаткова, відаць, пра зямлю свежа раскарчаваную (гл. Банькоўскі, 2, 809) або распрацаваную, параўн. балг. пре́снище ’від глебы’ (БЕР, 5, 668).

Прэ́сны3 ’нядрэнны, добры, няшкодны’: прэ́сная баба (Мілкоўскі, Наша Слова, 2000, 1 сак.). Да прэ́сны1; відаць, у супастаўленні з салёны (гл.) пра чалавека з рэзкім характарам. Інакш Гаўлава (Зб. памяці Слаўскага, 122), якая, лічачы што “няквашаны хлеб быў цвёрды”, дапускае развіццё ’цвёрды’ > ’злосны, жорсткі’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)