сляза́, ‑ы́; мн. слёзы (з ліч. 2, 3, 4 слязы́), слёз; ж.

1. толькі мн. (слёзы, слёз). Бясколерная, празрыстая саленаватая вадкасць, якая выдзяляецца асобымі залозамі вачэй пры раздражненне болі або моцных перажываннях. Цякуць слёзы. □ І Міколка плакаў. Зашыўшыся ў каноплі, ён праляжаў усю ноч, пакуль не выплакаў усіх слёз. Лынькоў. На вачах у Васіля паказаліся слёзы, твар перасмыкнуўся ад болю. Краўчанка. Сівы глядзеў .. [Міколу] ў вочы вялікімі поўнымі слёз вачыма. Брыль. Міхайла Варута ціха ў вус усміхаецца, а Сцёпкава маці ўцірае слёзы радасці і жалю. Колас. / адз. у знач. зб. Слязу ўспамінаў сатры, Салдатаў лясных матуля! Барадулін. Гаручая сляза пячэ мне вочы. Зарыцкі.

2. Адна кропля такой вадкасці. Дзве слязы паказаліся з-пад павек, пацяклі па скронях і скацілася на падушку. Арабей. Па левай шчацэ коціцца сляза. Жычка.

3. толькі мн. (слёзы, слёз). Плач. Давесці да слёз. □ Замест адказу Аўгінька, ледзь стрымліваючы слёзы, жорстка і суха загаварыла. Зарэцкі. Маці ў слёзы: — А мой сынок, а мой сакалок. Якімовіч. [Антусёк:] — Зараз ясна будзе ўсё, Толькі слёз не трэба. Гілевіч. Я тапчуся на ўскраі пагорка, мяне душаць слёзы, і я пытаюся ў кургана: — Татачка, дзе ты тут? Лось. / адз. у знач. зб. Лёгкі на слязу.

4. перан. Кропля соку, вільгаці, якая выдзяляецца на паверхні чаго‑н., у чым‑н. Сыр са слязой.

5. Разм. Пра гарэлку. [Перагуд:] Падай мне гэту слязу. (Дубавец падае чацвяртушку з гарэлкай). Крапіва. [Рыгор:] «З дарогі за сталом бы пасядзелі, па чарачцы на сон божы ўзялі... Эх, і першачок жа там дома ў мяне! Сляза...» Ракітны.

•••

Абліцца слязамі гл. абліцца.

Адальюцца каму чые слёзы — хто‑н. паплаціцца за зробленае камусьці зло, крыўду і пад.

Адны слёзы — а) бяда, гора; б) вельмі мала.

Асушыць слёзы гл. асушыць.

Выціснуць слязу гл. выціснуць.

Глынуць слёз гл. глынуць.

Глытаць слёзы гл. глытаць.

Да слёз (цяжка, крыўдна, балюча і пад.) — вельмі, надзвычайна. Было сорамна, брыдка і балюча да слёз, што ў такі адказны момант не здолеў стрымаць сябе. Асіпенка.

Заліцца (горкімі) слязамі гл. заліцца ​1.

Кракадзілавы слёзы — пра няшчырае, прытворнае шкадаванне, спачуванне.

Ліць кракадзілавы слёзы гл. ліць.

Ліць слёзы гл. ліць.

Наліцца слязамі гл. наліцца.

Пусціць слязу гл. пусціць.

Скрозь (праз) слёзы — са слязамі на вачах, плачучы.

Слёзы падступілі да горла — гатоў расплакацца.

Увесці ў слёзы гл. увесці.

Умыцца слязамі гл. умыцца.

Уцерці слёзы каму гл. уцерці.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

учапі́цца, учаплюся, учэпішся, учапіцца; зак.

1. Моцна ўзяцца, ухапіцца за каго‑, што‑н. Дзяўчаты ўчапіліся за барты, каб адкрыць [кузаў], і адразу запішчалі, завохалі. Місько. Маці пакінула мяне, хацела дагнаць.. чалавека, але хутка стамілася, учапілася за агароджу, каб не паваліцца ў снег... Мыслівец.

2. Уплесціся за што‑н., у што‑н. Дзяўчынка радасна загудзела і ўчапілася ручкамі ў маміны валасы. Шамякін. Нарэшце, падкраўшыся з-за куста, Саньку ўдалося ўчапіцца за грыву, і жарабок здаўся. Сяркоў. // перан. Упіцца рукамі ў што‑н. Далінка.. тэатральным жэстам расшпіліў каўнер кашулі, сутаргава ўчапіўся пальцамі ў горла. Асіпенка.

3. Зачапіцца за што‑н. Учапіўся кручок вуды за водарасці. □ [Мікіта:] Вой, вой, вой!.. Стой, стой, абора [за дзверы] ўчапілася! Чарот. // перан. Разм. Замацавацца, умацавацца дзе‑н. На карнізе ў расколіне, парослай зялёным мохам, учапілася карэньчыкамі тоненькая, гнуткая бярозка. Хомчанка. // перан. Разм. Пасяліцца дзе‑н. Перад вачыма роўнае, скрозь аднолькава разробленае поле, хоць бы невялічкі кавалак горшага, каб за яго можна было ўчапіцца думкамі пра сядзібу. Галавач. [Ганна Сяргееўна:] — Дайце мне ўчапіцца за горад, зжыцца з яго паветрам. Няхай. // перан. Разм. З’явіцца, укінуцца (пра хваробу). А трэба вам ведаць,.. што за вашы лёгкія, за ваш арганізм такая хвароба можа вельмі проста ўчапіцца. Арабей.

4. Закрануць што‑н. у час руху, зачапіцца чым‑н. за што‑н. Учапіцца воссю калёс за шула варот. □ — Правей! — крычаў насустрач [Яўгену] Анісь. — А то [санямі] учапіцца можна. Баранавых.

5. Узяцца за якую‑н. справу. Нібы клешч учапіўся ён за пасаду памочніка валаснога пісара, маючы на мэце зрабіцца пісарам. Колас. Думаў і многа думаў — толькі я ж кажу, завошта мне ўчапіцца дома? Гартны.

6. Далучыцца самавольна, без папярэдняй згоды да тых, хто ідзе куды‑н. Начапіў я козліку аборачку на рогі і павалок.. А малых дык цэлая чарада за намі ўчапілася. Брыль. З Пскова ў Пецярбург хацеў бацька ісці адзін, а Павэлак ізноў учапіўся. Гарэцкі.

7. перан. Праявіць асаблівую цікавасць да каго‑, чаго‑н., гатоўнасць выкарыстаць каго‑, што‑н. у якой‑н. справе. Вярнуўся ў свой Бараўлянскі Андрэй Лялюга. У рыбгасе за яго дзвюма рукамі ўчапіліся. Б. Стральцоў.

8. перан. Разм. Знайсці які‑н. повад для чаго‑н. Помню, сказаў мне Сярмяжка: — Тут галоўнае — слабінку ў чалавеку знайсці, за што ўчапіцца можна. Дадзіёмаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

стаць I сов.

1. в разн. знач. стать;

памагчы́ с. на но́гі — помо́чь стать на́ ноги;

с. ля дзвярэ́й — стать у две́ри;

с. на я́кар — стать на я́корь;

с. за стано́к — стать за стано́к;

с. у па́ры — стать в па́ры;

рака́ ста́ла — река́ ста́ла;

гадзі́ннік стаў — часы́ ста́ли;

с. ла́герам — стать ла́герем;

2. стать, встать, подня́ться;

наро́ды ўсяго́ све́ту ста́нуць на абаро́ну мі́ру — наро́ды всего́ све́та ста́нут (вста́нут, подни́мутся) в защи́ту ми́ра;

3. (уместиться) стать, встать;

ша́фа тут не ста́не — шкаф тут не ста́нет (вста́нет);

◊ с. у тупі́к — стать в тупи́к;

с. на ро́ўную нагу́ — (з кім) стать на ра́вную но́гу (с кем);

с. упо́перак го́рла — стать поперёк го́рла;

с. папяро́к даро́гі — стать поперёк доро́ги;

с. на бок — (каго, чый) стать на сто́рону (кого, чью), приня́ть сто́рону (кого, чью);

с. на шляху́ — стать на пути́;

ні с. ні се́сці — ни ста́ть ни се́сть;

с. сцяно́й — стать стено́й;

валасы́ ста́лі дубка́ — во́лосы ста́ли ды́бом;

с. дубка́ — стать на дыбы́;

с. слу́пам — остолбене́ть;

с. кало́м у го́рле — стать коло́м в го́рле;

с. на кале́ні — стать на коле́ни;

с. на но́гі — стать на́ ноги;

с. на шлях — (чаго) стать на путь (чего);

с. у по́зу — стать в по́зу;

с. у строй — стать в строй;

с. ру́бам — разг. воспроти́виться;

за малы́м спра́ва ста́ла — за немно́гим де́ло ста́ло, за ма́лым остано́вка

стаць II сов.

1. (начать) стать;

ён стаў займа́цца ў вячэ́рняй шко́ле — он стал занима́ться в вече́рней шко́ле;

2. (сделаться) стать;

ён стаў перадавіко́м — он стал передовико́м;

ста́ла све́тла — ста́ло светло́;

яму́ ста́ла няёмка — безл. ему́ ста́ло нело́вко;

ён стаў све́дкам — он стал свиде́телем;

3. разг. стать, хвати́ть;

нам гэ́тага ста́не (хо́піць) надо́ўга — нам э́того ста́нет (хва́тит) надо́лго;

бу́ду працава́ць, паку́ль ста́не сіл — бу́ду рабо́тать, пока́ ста́нет (хва́тит) сил

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

stick​2 [stɪk] v. (stuck)

1. уса́джваць, утыка́ць; утыка́цца;

The needle stuck in my finger. Іголка ўлезла мне ў палец.

2. (through) прако́лваць, прані́зваць, праціна́ць

3. прыкле́йваць; прыкле́йвацца; прыліпа́ць;

stick a stamp on a letter прыкле́йваць ма́рку на канве́рт

4. infml засо́ўваць, утыка́ць;

stick a flower in one’s hair засу́нуць у валасы́ кве́тку

5. засяда́ць, завяза́ць; затры́млівацца;

stick in the middle of a speech спыня́цца ў сярэ́дзіне прамо́вы;

stick in the mind/in the memory засяда́ць у па́мяці;

The bus stuck in the mud. Аўтобус заграз.

6. не адхіля́цца ад чаго́-н., трыма́цца чаго́-н., быць ве́рным чаму́-н.

7. стая́ць за каго́-н., быць адда́ным каму́-н.;

stick at smth. упа́рта працава́ць над чым-н.;

He stuck by us through thick and thin. Ён быў нашым верным сябрам ва ўсіх выпрабаваннях.

♦

stick to one’s resolve стая́ць на сваі́м;

stick to one’s post застава́цца на сваі́м пасту́;

stick to one’s word/promise трыма́ць сло́ва/абяца́нне;

stick together infml трыма́цца ра́зам;

stick one’s neck out infml рызыкава́ць, падстаўля́ць шы́ю;

stick to one’s colours/guns infml стая́ць на сваі́м, да канца́ прытры́млівацца сваі́х перакана́нняў;

stick in one’s gizzard/stomach/craw infml заміна́ць, надаку́чваць, стая́ць по́перак го́рла

stick around [ˌstɪkəˈraʊnd] phr. v. infml сланя́цца, сно́ўдацца паблі́зу

stick out [ˌstɪkˈaʊt] phr. v. высо́ўваць; высо́ўвацца; тырча́ць, вытырка́цца; вылуча́цца

stick up [ˌstɪkˈʌp] phr. v.

1. тырча́ць, высо́ўвацца;

stick smth. up infml рабі́ць налёт, рабава́ць;

stick up a bank агра́біць банк

2. (for) выступа́ць за (каго-н.), адсто́йваць (каго-н.);

stick up for oneself пастая́ць за сябе́

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

па¹, прыназ.

I. з М адз. і Д мн.

1. Указвае на прадмет, паверхню або межы, дзе што-н. адбываецца.

Ехаць па дарозе.

Ісці па слядах звера.

Страляць па акопах.

2. Абазначае кола дзейнасці або сферу распаўсюджвання дзейнасці.

Чаканка па метале.

Працаваць па найме.

Чэмпіянат свету па шахматах.

3. Указвае прамежак часу, перыяд, на працягу якога што-н. паўтараецца.

Па тыдні знаходзіцца ў камандзіроўках.

4. Паказвае дзеянне, што выклікае які-н. стан.

Сумаваць па бацьку.

Туга па радзіме.

5. 3 дапамогай чаго-н.

Перадаваць па радыё.

Вывучыць па новым падручніку.

Паслаць па пошце.

6. У адпаведнасці, згодна з чым-н., на аснове чаго-н.

Працаваць па плане.

Дзейнічаць па законе.

Апрануты па модзе.

Па ўсіх правілах.

Работа па сілах.

Меркаваць па знешнім выглядзе.

7. Указвае на прадмет ці асобу, а таксама на якасць, уласцівасць каго-, чаго-н.

Па прафесіі інжынер.

Па сацыяльным становішчы рабочы.

Родны па бацьку.

Таварыш па зброі.

8. Ужыв. пры абазначэнні спосабу дзеяння.

Рабіць па справядлівасці.

Расказаць усё па парадку.

Сказаць па сакрэце.

9. Указвае на прычыну дзеяння.

Зрабіць што-н. па непаразуменні.

Паехаць па ўласнай ахвоце.

10. 3 мэтай, для чаго-н.

Мерапрыемствы па павышэнні ўраджайнасці.

11. Ужыв. для ўказання на падставу, абгрунтаванне.

Здагадацца аб намеры па вачах.

12. Указвае на колькасць пры размеркаванні, абазначэнні цаны, паслядоўнасці, на велічыню, памер.

Даць дзецям па цукерцы.

Перабіраць па каліве.

Кляваць па зярнятку.

Па рублі штука.

Бег па крузе.

Кавалкі па метры.

Качаны па вядры.

13. У спалучэнні з ліч., што абазначаюць цану кожнага ці колькасць, што прыпадае на кожнага, ужыв. —

а)

В з ліч. ад «двух» і далей: па два (дзве), па тры, па чатыры, па пяць, па дзесяць, па сорак, па чатырыста, па двое, па трое;

б) Д і М з ліч. «адзін»: па аднаму і па адным;

в) асабліва спалучаюцца: па паўтара, па паўтары.

II. з В.

1. таксама з М. Указвае на напрамак дзеяння або на месца размяшчэння каго-, чаго-н. (са словамі «бок», «край», «рука» з азначэннямі).

Па абодва бакі дарогі.

Ехаць па правым баку.

Па левай руцэ цягнуўся лес.

2. Ужыв. для абазначэння прасторавай або часавай мяжы.

Улезці ў ваду па пояс.

У адпачынку па 20 кастрычніка.

Работы па горла (перан.: вельмі многа).

3. Указвае на прадмет як мэту руху ці перамяшчэння.

Схадзі па бацьку.

Ісці ў лес па грыбы.

III. з М.

1. Указвае на паверхню ці мяжу, дзе што-н. адбываецца.

Ісці па вуліцы.

Ляпнуць па плячы.

Расставіць кнігі па паліцах.

2. Указвае на месцы, што наведваюцца кім-н.

Бегаць па знаёмых.

Хадзіць па тэатрах.

3. Указвае на тое, на што накіравана якое-н. дзеянне.

Удар па ворагу.

Пагладзіць па галоўцы.

4. Пасля чаго-н.

Па сканчэнні тэрміну.

На наступны дзень па прыездзе.

Па абедзе.

5. Указвае на меру часу ці на тэрмін.

Прыём наведвальнікаў па чацвяргах (гэта значыць кожны чацвер). Работа разлічана па мінутах (гэта значыць вельмі дакладна).

6. Указвае на падставу, аснову якога-н. дзеяння.

Ведаем вас па газетах.

Разумець па вачах.

Па ягоным твары было відаць, што чалавек вельмі расхваляваны.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

браць

1. nehmen* vt; ergréifen* vt;

2. (з сабою) mítnehmen* vt;

3. (прыняць) ánnehmen* vt, übernéhmen* vt;

браць на сябе́ адка́знасць die Verántwortung übernéhmen*

4. (пазычаць) bórgen vt, (áus)léihen*, vt púmpen vt (разм. – грошы);

браць кні́гу ў бібліятэ́цы ein Buch in der Bibliothék [Bücheréi] áusleihen*;

5. (купіць) káufen vt;

браць біле́ты ў тэа́тр Theáterkarten káufen;

браць біле́ты на самалёт Flúgscheine lösen [káufen];

6. вайск. nehmen* vt;

браць шту́рмам im Sturm nehmen*;

браць у пало́н gefángen nehmen*;

◊

браць у дужкі éinklammern vt;

браць верх die Óberhand gewínnen*, den Sieg davóntragen*;

браць ула́ду die Macht ergréifen*;

браць го́лымі рукамі etw. mühelos erréichen;

браць спра́ву ў свае́ ру́кі die Sáche in die Hand nehmen*;

браць каго-н за го́рла j-n аn der Gúrgel pácken;

браць каго-н.

на му́шку j-n aufs Korn nehmen*;

браць пача́так séinen Ánfang nehmen*; entstéhen* vi (s);

браць пад руку́ каго-н. sich bei j-m éinhaken;

браць сло́ва das Wort ergréifen*;

браць пры́клад з каго-н. sich (D) j-n zum Vórbild nehmen*;

браць сябе ў ру́кі sich zusámmennehmen*; sich behérrschen;

браць сло́ва з каго-н. j-m das Verspréchen ábnehmen*;

браць пад кантро́ль die Kontrólle übernéhmen*

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

прыста́ць сов.

1. (да каго, чаго) в разн. знач. приста́ть (к кому, чему); (о липком, клейком — ещё) прили́пнуть (к кому, чему); (надоедая — ещё) привяза́ться; (о судне — ещё) прича́лить (к чему), привали́ть (к чему);

гразь ~та́ла да паліто́ — грязь приста́ла (прили́пла) к пальто́;

~та́ла хваро́ба — приста́ла боле́знь;

п. з про́сьбай — приста́ть с про́сьбой;

п’я́ны ~та́ў да дзяўчы́ны — пья́ный приста́л (привяза́лся) к де́вушке;

да нас ~та́ў саба́ка — к нам приста́ла соба́ка;

п. да экску́рсіі — приста́ть к экску́рсии;

цеплахо́д ~та́ў да бе́рага — теплохо́д приста́л (прича́лил, привали́л) к бе́регу;

2. (да чаго) обле́чь (что);

суке́нка гла́дка ~та́ла да фігу́ры — пла́тье пло́тно облегло́ фигу́ру;

3. (да чаго) приле́чь (к чему);

дзве́ры до́бра ~та́лі да вушако́ў — две́ри хорошо́ прилегли́ к косяка́м;

4. приста́ть, уста́ть, изнемо́чь;

п. ад рабо́ты — уста́ть (изнемо́чь) от рабо́ты;

конь ~та́ў у даро́зе — конь уста́л в доро́ге;

◊ п. з нажо́м да го́рла — приста́ть с ножо́м к го́рлу;

п. у пры́мы — стать примако́м;

п. як смала́ — приста́ть как ба́нный лист

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

це́раз предлог с вин.

1. в разн. знач. че́рез;

пераступі́ць ц. паро́г — шагну́ть че́рез поро́г;

прайсці́ ц. лес — пройти́ че́рез лес;

ра́дасць лье́цца ц. край — ра́дость льётся че́рез край;

афо́рміць спра́ву ц. банк — офо́рмить де́ло че́рез банк;

пісьмо́ прыйшло́ ц. ты́дзень — письмо́ пришло́ че́рез неде́лю;

друкава́ць ц. два інтэрва́лы — печа́тать че́рез два интерва́ла;

2. (выше, более чего-л.) сверх (чего), че́рез;

працава́ць ц. сі́лу — рабо́тать сверх сил (че́рез си́лу);

3. (по причине, по вине кого-, чего-л.) из-за, че́рез;

ц. яго́ мно́гія пацярпе́лі — из-за (че́рез) него́ мно́гие пострада́ли;

4. обл. (для обозначения времени по отношению к какой-л. поре суток) по (чём), по́сле (чего);

дождж ішо́ў на́ват ц. по́ўдзень — дождь шёл да́же пополу́дни (по́сле полу́дня);

было́ ц. по́ўнач — бы́ло по́сле полу́ночи;

◊ ц. галаву́ — (чыю) че́рез го́лову (чью);

валі́ць ц. пень кало́ду — вали́ть че́рез пень коло́ду;

ц. го́рла — сверх ме́ры;

ц. хлеб ды хле́ба шука́ць — погов. от добра́ добра́ не и́щут;

пя́тае ц. дзяся́тае — пя́тое че́рез деся́тое

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

прыста́ць, ‑стану, ‑станеш, ‑стане; заг. прыстань; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Шчыльна прылягаючы, прымацавацца, прыліпнуць. Да мокрых кашуль дзяцей прыстала многа пяску. Бядуля. Да аднае былінкі прыстала белае пёрка. Гарбук. Холад апёк руку, яна аж прыстала да празрыстага ледзячка. Чарнышэвіч. // Шчыльна прылегчы. Дзверы добра прысталі да вушакоў. // перан. Замацавацца за кім‑н. (пра клічку, мянушку). Калі ён прыехаў на будоўлю, нехта мянушку яму прыдумаў: жырафа, але мянушка не прыстала. Гроднеў.

2. Разм. Перадацца; прычапіцца (пра якое‑н. пачуццё, хваробу і пад.). Занядужаў хлопец, а што за хвароба да яго прыстала — розуму не дабраць. «Беларусь». — Табе што, стаіш, як дуда, на стрэлцы, да цябе і ніякая трасца не прыстане... Лынькоў.

3. Далучыцца, прымкнуць да каго‑н. І неяк так атрымалася, што да Люсі і Гошкі прыстаў у кампанію маленькі плячысты татарын Ахметка і дзяўчынка Валя. Даніленка. — Мы гэта, — сказаў за ім следам Радзівон Бабака, — прыйшлі з ім (глянуў на Стальмаховіча) запытаць у вас, як гэта трэба рабіць, каб да вас прыстаць у гурт, ці гэта заяву трэба пісаць, ці гэта як? Чорны. // Застацца дзе‑н. з якой‑н. мэтай. Маці раіла вайскоўцу: — Прыстаў бы ты, чалавеча, дзе ў вёсцы, перачакаў бы ліхалецце. Асіпенка. — Во хіба знайду якую ціхую вёску ды прыстану да якой ўдавы ці салдаткі. Лупсякоў.

4. Разм. Звярнуццца да каго‑н. з неадчэпнай, надакучлівай просьбай, размовай; назойліва прасіць аб чым‑н. Я перш адказваўся, але.. [Васіль Бераг] так прыстаў, што нельга было адгаварыцца, і я мусіў зайсці з ім к Піню. Гартны. [Касперскі:] Дык парайце, як лепей зрабіць. Жонка прыстала — завязі. Гурскі.

5. Спыніцца, прычаліць, падышоўшы да берага, прыстані і пад. Лодка прыстала да берага. Гаспадар яе цвёрда ступіў на жоўты пясок. Алешка. Калі лодка прыстала да апусцелага берага, каля сетак, развешаных на дручках, не пахаджалі ўжо нават і кантралёры-каты. Брыль.

6. Стаміцца, змагчыся. Падбілася і прыстала Клава, пакалола босыя ножкі, пачала адставаць. Шамякін. Зусім прыстаў дзед Астап, падгіналіся [калені] ад доўгай дарогі. Лынькоў. Конь увесь блішчаў — быў мокры ад поту: прыстаў. Пташнікаў.

7. Разм. Спыніцца на некаторы час; прыпыніцца. Міхал падыдзе і прыстане, І лаву жыцейка агляне. Колас. Можа, трапіш ты ў нашы Аколіцы Нарачы, Мястра, — Не мінай хат рыбацкіх, І ля гатаўскіх сосен высокіх Прыстань адпачыць. Танк.

8. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Разм. Пакінуць след, адбіцца. Гады быццам да яго не прысталі. □ — Будуць лаяць, і не толькі, мусіць, цябе адну, будуць усім нам кідаць абразы, а хіба гэта прыстане? Галавач.

•••

Прыстаць (прыбіцца) да берага — замацавацца на пэўным месцы на доўгі час, заняць пэўнае месца ў грамадстве.

Прыстаць з нажом да горла — неадчэпна, настойліва дамагацца свайго.

Прыстаць (пайсці) у прымы — стаць прымаком.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

це́раз, прыназ. з В.

Спалучэнне з прыназоўнікам «цераз» выражае:

Прасторавыя адносіны

1. Ужываецца пры абазначэнні якой‑н. прасторы, месца і пад., упоперак якіх што‑н. размяшчаецца, з аднаго боку на другі, ад аднаго краю да другога адбываецца рух, дзеянне. Правесці атрад цераз балота. Перайсці цераз вуліцу. Пераплыць цераз мора. □ Колькі сілы цягнуць санкі Цераз пушчы, цераз горы, Цераз рэкі і азёры, Без дарогі, без шляхоў Адзінаццаць пар ласёў. А. Александровіч. Вялі прасторныя шляхі Цераз балоты, Цераз нетры, Цераз пяскі пустынь сухіх. Глебка. // Паказвае на паўтарэнне чаго‑н. на тых або іншых прамежках прасторы. Слупкі стаялі цераз кожныя пяць метраў. / У выразах «цераз плячо», «цераз плечы», «цераз спіну» і пад. Перакінуў цераз плечы ранец І падаўся доктар са двара. Звонак. Няцяжка.. [Нікіфаровічу] ўявіць і сябе малога, з парэпанымі нагамі, у зрэбных штоніках і з зашмальцаваным паскам цераз спіну. Броўка.

2. Ужываецца пры абазначэнні месца або прадмета і пад., паверх якіх накіравана дзеянне або рух. Пераскочыў цераз ручаёк. Перакінуць цераз мяжу. Пераляцець цераз дах. □ Вялікі каменны мост цераз раку быў узарваны. Лынькоў. // (у спалучэнні з наз. «мера», «сіла» і пад.). Ужываецца для абазначэння звыш нормы, меры, мяжы і пад. Падняць цераз сілу. □ Цераз сілу і конь не вязе. З нар. // Паверх краёў. Цераз халяўкі набераце вады поўныя чаравікі. Калюга.

3. Ужываецца пры назвах асяроддзя, прадмета, праз якія хто‑, што‑н. праходзіць, пранікае. Водсвет полымя цераз паддувала, цераз шчылінкі ў дзверцах падаў на падлогу пучкамі. Шамякін. Непрыветна цераз вокны ночка пазірае. Колас.

Часавыя адносіны

4. Ужываецца пры ўказанні на прамежак часу, пасля якога што‑н. адбываецца. Прыехаў цераз два гады. Цераз пяць мінут перапынак скончыцца. □ Гэта к ёй [Карменсіце] — Недаступна далёкай — Як бацькоўскі да сына доўг, Незвычайныя словы Блока Перайшлі цераз горы гадоў. Глебка. // Паказвае на паўтарэнне чаго‑н. у тыя або іншыя прамежкі часу. Дзяжурыў цераз дзень.

5. Абл. Ужываецца для абазначэння часу ў адносінах да пары сутак. У той дзень у нас на полі работы не было: з самага рання і аж цераз поўдзень ішоў дождж перагонамі. Чорны.

Аб’ектныя адносіны

6. Ужываецца пры ўказанні на асобу, прадмет, з дапамогай або пры пасрэдніцтве якіх што‑н. адбываецца. Перадаць цераз суседа. □ Шлях ваш у заўтра — цераз калгас. Крапіва.

Прычынныя адносіны

7. Ужываецца для ўказання на прычыну ці падставу чаго‑н. Аслабеў цераз хваробу. □ [Пракоп:] — Які з майго Яўгена мужчына. Ажаніўся і тое, можна сказаць, цераз мяне. Баранавых.

•••

Пятае цераз дзесятае гл. пяты.

Цераз верх наліць (насыпаць) гл. паліць.

Цераз верх перці гл. перці.

Цераз галаву чыю гл. галава.

Цераз горла валіцца гл. валіцца.

Цераз край гл. край ​1.

Цераз пень калоду гл. пень.

Цераз сябе браць гл. браць.

Цераз хлеб ды хлеба шукаць гл. шукаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)