1. Які б ні быў; ніводны (ужываецца ў адмоўных сказах). Нявідны не цешыў сябе ніякімі ілюзіямі.Колас.Ніякая работа, калі яна работа, не бывае марнаю. Мы не даробім, даробіць нехта.Арабей.Заімшэлыя сцены аселі, і вельмі можа быць, што ўжо гады два ніякая жывая душа тут не была.Чорны.
2.Разм. У спалучэнні з часціцай «не» ужываецца для адмаўлення якасці, уласцівасці ў значэнні: зусім не. — Ніякі я не піяніст, проста аматар музыкі, — адказаў на маё пытанне Платон Іванавіч.Пальчэўскі.Ён быў ніякі не стары, гэты балбатлівы шавец, яму, напэўна, і за сорак яшчэ не пераваліла.Васілёнак.
•••
Ніякі родгл. род.
Без нічога ніякагагл. нішто 1.
Не вытрымліваць ніякай крытыкігл. вытрымліваць.
Ніякім чынамгл. чын.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Zéichen
n -s, -
1) знак, сі́мвал
im ~ — пад зна́кам
zum ~ — у знак
j-m ein ~ gében* — пада́ць каму́-н. знак
verábredete ~ — умо́ўныя зна́кі [сігна́лы]
2) прыкме́та
3) сігна́л
◊ séines ~s ein Schúster — уст. па прафе́сіі шаве́ц
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
ботIм. сапо́г;
скураны́я бо́ты — ко́жаные сапоги́;
тава́р на бо́ты — сапо́жный това́р;
◊ быць пад бо́там — быть под сапого́м;
дурны́, як б. — глуп, как бара́н;
бо́ты ка́шы про́сяць — сапоги́ ка́ши про́сят;
два бо́ты па́ра — погов. два сапога́ па́ра;
шаве́ц без ~таў — погов. сапо́жник без сапо́г
ботIIм., мор. бот
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ма́стер ма́йстар, -тра м., разг. ма́йстра, -ра м.;
сапо́жная мазь (ва́кса) мазь (ва́кса) для бо́таў (абу́тку);
сапо́жный това́р тава́р на бо́ты;
сапо́жная щётка шчо́тка для бо́таў (абу́тку).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Капы́л1 ’кавалак дрэва ў форме ступні, на якім шавец робіць абутак’ (ТСБМ, Яруш., Касп., Бяльк., Грыг., Гарэц., Некр. і Байк.; КЭС, лаг.). «Не мерай усіх на свой капыл» (Янк. БП), ’дэталь саней’, ’дубовы брусок, што ўстаўляецца ў полаз, а за яго закручваецца вяз для злучэння палазоў’ (Сцяшк., Сержп. Грам.), укр.копил ’тс’, рус.копыл ’тс’. Адпаведна да вядомай версіі звязана генетычна з балг.копеле ’незаконнанароджаны’, серб.-харв.ко̏пил ’тс’ (Бернекер, 564; Фасмер, 2, 320; Трубачоў, Эт. сл., 11, 32–34). Семантычна гэта тлумачыцца як пераход тыпу рус.пасынок ’пасынак’ і ’падпорка, лішняя галіна, больш тонкі з двух ствалоў, якія выраслі з аднаго кораня’. Але гэта тлумачэнне не пераконвае, хаця ўкр.копил мае таксама значэнне ’незаконнанароджаны’ і можна меркаваць аб праславянскім характары лексемы, якая застаецца этымалагічна непразрыстай. Да таго ж першае значэнне застаецца за межамі семантычнага пераходу. Ці не звязана капыл ’кавалак дрэва ў форме ступні’ з прасл.kopyto (адпаведна з фармантамі: рэгулярным ‑ylъ (SP, 1, 112) і нерэгулярным ‑yto (гл. капыта).
Капы́л2 ’матыка для апрацоўкі ляда’ (Малчанава, Мат. культ.; Маш., Шатал.), ад капаць («капылом капылім бульбу» — Шатал.). З фармантам ‑ylъ (SP, 1, 112).
1. Прымусіць увайсці, убегчы куды‑н.; загнаць. Увагнаць жывёлу ў хлеў.
2. З сілай убіць, уткнуць у што‑н. Увагнаць рыдлёўку ў зямлю. □ Шавец з маху ўвагнаў цвік у абцас.Васілёнак.[Яўген] павольна ўзяў сякеру, што стаяла ля маіх ног, узмахнуў і з разгону глыбока ўвагнаў яе ў пянчук.Савіцкі.
3.перан. Давесці каго‑н. да якога‑н. стану (звычайна непрыемнага). Увагнаць у расходы. □ Маці крыху ўпіралася, даводзіла, што навука ў сухоты мяне ўгоніць, але хутка здалася.Мядзёлка.Добра .. [дзяўчаты] спявалі, прыемна было слухаць, але як завялі адну песню старую, дык аж у слёзы ўвагналі Ганну.Дубоўка.
•••
Увагнаць у магілу (у труну, у дамавіну, у зямлю) — тое, што і загнаць у магілу (у труну, у дамавіну, на той свет, у зямлю) (гл. загнаць).
Увагнаць у пот — прымусіць многа і напружана працаваць (да поту).
Увагнаць у чырвань — засароміць, прымусіць пачырванець.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Rítter
m -s, -
1) ры́цар;
fáhrender ~ вандро́ўны ры́цар;
zum ~ schlágen* пасвяці́ць у ры́цары;
ein ~ óhne Furcht und Та́del ры́цар без стра́ху і дако́ру;
der ~ von der tráurigen Gestalt ры́цар журбо́тнага во́браза;
ein ~ von der Féder жарт. пісьме́ннік; піса́ка;
ein ~ von der Áhle жарт.шаве́ц;
ein ~ von der Nádel [von der Élle] жарт. краве́ц
2) кавале́р о́рдэна
◊ árme ~ жарт. грэ́нкі
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
холо́дныйв разн. знач. хало́дны;
холо́дная пого́да хало́днае надво́р’е;
холо́дный по́ясгеогр. хало́дны по́яс;
холо́дное блю́до хало́дная стра́ва;
поста́вить в холо́дное ме́сто паста́віць у хало́днае ме́сца;