Ро́зум ’здольнасць мысліць, разумець’, ’разумовыя здольнасці чалавека, інтэлект’ (ТСБМ, Нас., Шат., Бяльк., Касп., Стан., Растарг., ТС, Сл. ПЗБ), розымъ ’тс’ (шымк. Собр.), ст.-бел. розум ’тс’. Укр. ро́зум, рус. ра́зум (< ц.-слав. разумъ), дыял. ро́зум, польск. rozum, н.-луж. rozym, в.-луж. rozum, rozom, rozym, чэш., славац. rozum, славен. razȗm, rezum, серб. ра̏зум, харв. rȁzum, макед. разум, балг. ра́зум, ст.-слав. разоумъ. Прасл. *orzumъ, утворанае з прыстаўкі *orz‑ > бел. раз‑/роз‑ (гл.), якая тут выражае адрознівальную здольнасць мыслення (Рэйзак, 548) і *umъ > ум > умець (гл.) < і.-е. (H)au̯‑mó‑ (Міклашыч, 372; Покарны, 78; Фасмер, 3, 435; Шустар-Шэўц, 2, 1244; Бязлай, 3, 160; БЕР, 6, 161–162). Сюды ж разумны, разумовы (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
павучы́цца, ‑вучуся, ‑вучышся, ‑вучыцца; зак.
1. Вучыцца некаторы час. [Сцёпка:] — Каб умець жыць па-людску, дык трэба вучыцца і не толькі ведаць, што такое рабфак, а і павучыцца на рабфаку. Колас.
2. Навучыцца чаму‑н., набыць якія‑н. веды, навыкі. Чыста пабеленая печ і сцены, добра вымытая падлога, прыбраныя з густам пасцелі ўразілі дзяўчат. Было чаму павучыцца ў такой акуратнай гаспадыні. Пальчэўскі. Слава аб камуне пайшла на ўсю акругу. Шмат людзей прыходзіла паглядзець, як жывецца, як ідзе праца, а шмат хто прыходзіў і чаму-небудзь павучыцца. Чарот.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вало́даць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., кім-чым.
1. Умець абыходзіцца з чым‑н., умела карыстацца чым‑н. Валодаць зброяй. Валодаць шпагай. □ Лагуновіч вельмі любіць тэхніку і людзей, якія валодаюць ёю дасканала. Казека. // Добра ведаць якую‑н. справу, быць майстрам у якой‑н. галіне. [Васіль] валодаў цяслярскай справай, быў нядрэнным мулярам і плытагонам. Няхай. Андрэй Вуйскі так валодаў нямецкай мовай, як не валодалі ёю многія немцы. Шамякін.
2. Падпарадкоўваць сваёй уладае, волі, уплыву; кіраваць. Валодаць аўдыторыяй. // Ахопліваць (пра пачуцці, імкненні, думкі). [Турсевіч:] — І нейкія асаблівыя думкі пачынаюць валодаць табою. Колас. Валодала мной у той час юнацкае імкненне шукаць прыгожы х, сапраўды ідэальных людзей. Навуменка.
3. Дзейнічаць, рухаць часткамі свайго цела. Убачыўшы катэры, матросы з апошняй сілы падаліся насустрач, але стомленыя рукі ўжо слаба валодалі. Кулакоўскі. [Дубік] далонь ушчэнт пашчапаў, тры пальцы, кажа, валодаць не будуць. Скрыган. Часта перад тым, як ісці дадому.., [Захар Зынга] ужо ледзьве валодаў нагамі. Чорны.
4. Мець у сваёй уласнасці, уладаць. Валодаць маёмасцю. // Мець якія‑н. якасці, уласцівасці. Не толькі ў нашым сяле, а і ў суседніх лічылася, што Нямко валодае незвычайнай сілай. Кулакоўскі.
•••
Валодаць пяром — умець выразна і пераканаўча выказваць свае думкі на паперы.
Валодаць сабою — трымацца спакойна ў любых абставінах.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спява́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. што і без дап. Утвараць голасам музычныя гукі; выконваць вакальныя творы; умець гэта рабіць.
С. песню.
С. у оперы.
С. басам.
2. каго-што і без дап. Выконваць оперную партыю.
С.
Міхала.
3. Пра пеўчых і некаторых іншых птушак: цёхкаць, шчоўкаць, свістаць і пад.
Салавей спявае.
Галасіста спяваў певень.
4. перан., без дап. Быць прасякнутым узнёслым, радасным пачуццём.
Сэрца маё спявае.
5. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Пра музычныя інструменты: меладычна гучаць.
Цымбалы спяваюць.
6. аб кім-чым і пра каго-што. Складаць вершы пра што-н., услаўляць у вершах, песнях.
Паэт спявае аб Радзіме.
|| зак. праспява́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны (да 1—3 знач.).
|| наз. спява́нне, -я, н. і спеў, спе́ву, м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
manage [ˈmænɪdʒ] v.
1. кірава́ць; кантралява́ць
2. спраўля́цца (з чым-н./кім-н. без дапамогі); дава́ць ра́ды;
She can’t manage the children. Яна не спраўляецца з дзецьмі.
3. здо́лець; удава́цца;
He managed to catch the last train. Ён здолеў паспець на апошні цягнік.
4. ашча́дна тра́ціць (грошы, час);
Managing your time is very important. Умець не марнаваць час вельмі важна.
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
аса́да 1, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.
1. Тое, што і аблога (у 2 знач.). Асада крэпасці. Асада горада. Зняць асаду.
2. Гіст. Сядзіба асадніка. Яшчэ калі паны пачалі хапаць каля вёсак зямлю і рабіць сабе асады, сын Альшэўскага — лекар і вядомы забойца — выдаў бацьку карнікам за сувязь з беларускімі партызанамі. Бажко.
аса́да 2, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.
1. Стан паводле дзеясл. асаджваць 1 — асадзіць 1. Яшчэ больш важная навука — Умець дагнаць касу да ладу І даць ёй выклепку, асаду. Колас.
2. Дзяржанне ў прыладах працы, інструменце (малатку, долаце, гэблі і пад.). Асада нажа.
3. Рамка. Партрэт у прыгожай асадзе.
4. Тое, што і шуфляда (у 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
understand [ˌʌndəˈstænd] v. (understood)
1. разуме́ць
2. ахо́пліваць (розумам), уяўля́ць;
Try and understand my difficulties. Паспрабуй зразумець мае цяжкасці.
3. fml пачу́ць, даве́дацца;
I understand that he is in Oxford. Я чуў, што ён у Оксфардзе;
give (smb.) to understand fml даць (каму́-н.) зразуме́ць
♦
make oneself understood уме́ць вы́тлумачыцца;
Can you make yourself understood in German? Вы можаце гаварыць па-нямецку так, каб вас разумелі?
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
танцава́ць, ‑цую, ‑цуеш, ‑цуе; незак., што і без дап.
1. Выконваць які‑н. танец; прымаць удзел у танцы (танцах). Танцаваць вальс. □ Пайшоў танцаваць і пан падлоўчы са сваёю жонкаю. Колас. У калгасным клубе грымела радыёла, моладзь танцавала. Ваданосаў. // Умець выконваць які‑н. танец (танцы). [Пятро:] — Але лепш за ўсіх танцавалі Максім наш і Ліда доктарава. Шамякін. // Выконваць якую‑н. партыю ў балоце. Танцаваць Анежку.
2. перан. Не стаяць на месцы, пераступаць з нагі на нагу; ісці, падскакваючы (пра коней). Чорны конь пад .. [Лук’янскім] танцаваў у лёгкай хадзе. Чорны. // Рухацца (пра розныя прадметы). Бачыць [Тараска], паплавок танцуе неяк надта дробненька. Узяўся за вудзільна, падсек. Юрэвіч.
•••
Танцаваць ад печкі — пачынаць з прывычнага, простага, паўтараючы ўсе дзеянні з самага пачатку.
Танцаваць пад чыю дудку — тое, што і скакаць пад чыю дудку (гл. скакаць).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чыта́ць несов., в разн. знач. чита́ть;
уме́ць ч. — уме́ть чита́ть;
ч. усю́ ноч — чита́ть всю ночь;
ч. кні́гу — чита́ть кни́гу;
ч. чарцёж — чита́ть чертёж;
ч. сляды́ — охот. чита́ть следы́;
ч. чые́-не́будзь ду́мкі — чита́ть чьи́-л. мы́сли;
ч. ле́кцыі — чита́ть ле́кции;
ч. ве́ршы з эстра́ды — чита́ть стихи́ с эстра́ды;
◊ ч. у вача́х — по глаза́м ви́деть;
ч. памі́ж радко́ў — чита́ть ме́жду строк
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
great [greɪt] adj.
1. infml ве́льмі до́бры, выда́тны; цудо́ўны;
be great at smth. уме́ць выда́тна рабі́ць што-н.;
He’s great at chess. Ён выдатна гуляе ў шахматы;
I feel great today! Я адчуваю сябе сёння цудоўна!
2. вялі́кі, выда́тны, слы́нны;
great composers of the past выда́тныя кампазі́тары міну́ўшчыны
3. вялі́зны, веліза́рны
4. : a great deal, a great many шмат, мно́га;
He has travelled a great deal. Ён шмат падарожнічаў.
5. : greatgrandchild пра́ўнук;
great-grandchildren пра́ўнукі;
great-granddaughter пра́ўнучка;
great-grandfather пра́дзед;
great-grandmother праба́бка;
great-grandson пра́ўнук
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)