Рэбеза́, рэбе́знік ’ірдзест (расліна)’ (ТС). Магчыма, суадносіцца са славацк. ríbezle ’парэчкі’ (і парэчкі, і ірдзест растуць каля рэк), серб. і харв. ribȋz, ribizl ’тс’, славен. ríbez ’тс’ < ням. Ribísel, якое з познелац. rybes(ium) < араб. rībās ’гатунак рэвеня’ (Скок, 137; Сной, 537).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Сцяпа́ ’стэп’ (Янк. 1). Форма на ‑а знаходзіць адпаведнікі ў славен. stépa, серб.-харв. сте̏па ’тс’, апошнія разглядаюцца як запазычанні праз англ. і ням. Steppe, іт. steppa ’тс’ (Скок, 3, 333). Верагодна, самастойнае пераўтварэнне па тыпу назоўнікаў ж. р. Гл. стэп, сцеп.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Пі — пра падачу машынай гуку (мсцісл., Нар. лекс.), пібіп! — аўтамабіль дае сігнал (полац., Нар. лекс.). Новыя гукапераймальныя словы. На паўднёваславянскай тэрыторыі выклічнік pi, pi‑ звязаны з падзываннем свойскай птушкі, гукаперайманнем птушыных галасоў і ўваходзіць у назвы некаторых птушак (гл. Скок, 2, 659; Бязлай, 3, 38).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Суля́к ’нейкая пасудзіна’: “складаючы ім у сулякі масла, сыры, гародніну сваю на доўгую зіму” (М. Вайцяшонак, ЛіМ, 1996, 8 лістап.). Параўн. польск. дыял. sulak ’гаршчок’, sulnica ’біклага, бочачка’, славен. sülj ’ражка’; апошняе Скок (3, 360) выводзіць з лац. solium ’карыта, жолаб, чан’. Параўн. суляя, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Віка́рый ’намеснік архірэя ў праваслаўнай царкве ці епіскапа або прыходскага свяшчэнніка ў каталіцкай царкве’ (БРС, КТС). Запазычана з царкоўнага с.-вяк.-лац. vicārius ’намеснік’ < лац. vicis ’змена’ (Праабражэнскі, 1, 83; Фасмер, 1, 314; Брукнер, 621; Махэк₂, 689; Скок, 3, 592) ці з польск. wikary (Булыка, Запазыч., 63).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Пуцо́к ’penis’ (КСТ). Магчыма, фанетычны варыянт да пыцо́к (гл.), параўн., аднак, укр. пу́цка ’membrum virile’, арг. пу́ца ’тс’ (< рум. puţa ’penis’), славен. puca ’penis (у малых дзяцей)’ (< істрыйск. puţă ’тс’), апошняе Скок (2, 88) выводзіць з лац. *pūttium ад puttus ’дзіця’. Параўн. таксама пе́цік ’penis (у дзяцей)’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

То́лапень ’дурань’ (Мат. Маг., Сцяшк. Сл.), ’таўкач’ (слаўг., Яшкін, вусн. паведамл.). Утварэнне з суф. ‑ень ад тало́піць, гл. талопіцца 2; параўн. славен. tlápiti ’балбатаць, трызніць’, харв. tlápiti ’тс’, для якіх рэканструюецца прасл. *tolpiti (Скок, 3, 187), звязанае, хутчэй за ўсё, з тоўпіцца (гл.). Параўн. талабень, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Маслі́на ’вечназялёная субтрапічная расліна Olea europaea і яе плод’ (ТСБМ). Укр. маслина, рус. маслина, ст.-рус. маслина, ст.-слав. маслина — калька з с.-грэч. ελαία ’тс’, у якой ‑ία адпавядае слав. ‑ина (Бернекер, 2, 29; Фасмер, 2, 578; Шанскі, ЭИРЯ, 2, 132–133; Скок, 2, 382; БЕР, 3, 679).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

адабра́ць ​1, адбяру, адбярэш, адбярэ, адбяром, адбераце; зак., каго-што.

1. Прымусіць каго‑н. аддаць які‑н. прадмет; сілай забраць у каго‑н., што‑н. Дубінка — скок, скок! Пабегла, адабрала ў ведзьмара гуслі. Якімовіч. Дануся, пакрыўдзіўшыся, адабрала касу і закінула за плячо. Карпюк. Ля сэрца ён хаваў іх [вершы] і бярог, Каб не знайшлі, не адабралі каты. Танк. // Пазбавіць каго‑н. права карыстацца чым‑н. Адабраў пан пасеку, і за гадоў дваццаць пяць парос на ёй густы ельнік ды бярэзнік. Гарэцкі. // Пазбавіць каго‑, чаго‑н., забраўшы сабе, забіўшы, зруйнаваўшы. [Наталля:] — А пасля да мяне прыйшла жанчына і сказала, што я адабрала ў яе мужа. Скрыган. Толькі адно пачуццё яскрава жыло ў Арыне: нянавісць.. да Патапчыка. Гэта ён зглуміў яе шчасце, адабраў у яе чалавека. Чарнышэвіч. [Наста:] Майго любага сына Адабрала вайна, І надзеяй адзінай Засталася яна [Таццяна]. Глебка.

2. Пазбавіць каго‑н. якіх‑н. пачуццяў, якасцей, права на што‑н. Стары Няміра стагнаў на саломе — трывога, здарожанасць адабралі ў яго ўсе сілы. Чорны. [Тася:] — А вайна ўсё зрабіла трагедыяй, усё ў мяне адабрала: і першае каханне, і сям’ю, і нават права быць матуляй. Гарбук. Вораг, якога мы пазналі ў верасні трыццаць дзевятага года, цяпер захацеў адабраць у нас волю і шчасце ўжо назаўсёды. Брыль. // Пазбавіць чаго‑н., што дае сродкі на існаванне. [Алаіза Пашкевіч:] — Я ведаю, што ў вас [рабочых] дзеецца на заводзе. Ведаю, што Суравіч звольніў трыццаць чалавек. Выгнаў іх з завода, адабраў кавалак хлеба. Арабей. У калгасе прыладзіўся [Хмыль] вупраж выдаваць: у старых работу адабраў. М. Стральцоў.

3. Выдаткаваць, патраціць нейкую колькасць часу (сілы, сродкаў, здароўя) на выкананне чаго‑н. Старшы лейтэнант, які то хадзіў туды-сюды, то паглядваў нецярпліва за рэчку, падумаў, што гэтая пераправа адбярэ ў яго многа часу. Мележ. Нямала адабраў здароўя апошні працэс — групавая справа малалетніх парушальнікаў. Васілевіч.

4. безас. Страціць здольнасць чым‑н. валодаць. У Мяфодзія Паўлавіча на некаторы час адабрала мову. Чарнышэвіч. Адабрала ногі, цела змарыла неадольная млявасць. Дуброўскі.

5. Выбраць з аднастайных прадметаў асобныя з іх, якія вылучаюцца пэўнай якасцю або прыкметай. Настаўнік прапануе вучням яшчэ адабраць патрэбныя словы... Самцэвіч. [Сакратар:] — Там [у парткабінеце] з ім [загадчыкам аддзела прапаганды] адбярыце неабходную літаратуру, парайцеся наконт тэмы і плана даклада і — дзейнічайце. Сіўцоў.

6. Спец. Выстругаць адборнікам фігурную паверхню чаго‑н.

адабра́ць ​2, ‑аю, ‑аеш, ‑ае.

Незак. да адобрыць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Вампі́р ’крывасмок, міфалагічная істота’ (КТС). Ва ўсходнеславянскія мовы слова трапіла з французскай або нямецкай. Франц. vampire і ням. Vampir узыходзяць да слав. кораня *ǫpirь; параўн. рус. упырь, польск. upiór ’тс’ (Фасмер, 1, 127; Шанскі, 1, В, 16; БЕР, 1, 117; Рудніцкі, 1, 306; Скок, 3, 564; Брукнер, 594; Махэк₂, 669).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)