Праста́к ’дурань’, ’неахайны’ (Ян.), сюды ж прастакава́ты ’праставаты, ніякаваты’ (Нас., Ян.). Рус.проста́к ’прасцяк’, укр.проста́к ’просты чалавек’, польск.prostak ’прасцяк, неадукаваны чалавек, просты чалавек’, чэш.prostáček ’прасцяк’, серб.-харв.проста́к ’прасцяк, неадукаваны, нявыхаваны чалавек’, славен.prosták ’звычайны, просты чалавек’, балг.проста́к ’неадукаваны, нявыхаваны чалавек’, макед.простак ’тс’. Ад просты з суф. ‑ак. Суфікс яшчэ праславянскі, гл. Слаўскі (SP, 1, 89), але першапачаткова слова, відаць, мела значэнне ’просты чалавек’ у процілегласць высакароднаму, што гаворыць аб самастойным утварэнні ў розных славянскіх мовах, параўн. Банькоўскі, 2, 788; Сной₂, 586 і інш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сярмя́жны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да сярмягі. Сярмяжнае сукно.
2.перан. Бядняцкі, сялянскі. Гэта быў пераважна сярмяжны люд з навакольных вёсак ды з глухіх гарадскіх закуткаў, рамеснікі і людзі невядомых прафесій.Колас.// Цёмны, неадукаваны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
benighted
[bɪˈnaɪtɪd]
adj.
1) цёмны, неадукава́ны
2) захо́плены но́ччу (у даро́зе)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
ва́рвар, ‑а, м.
1.Гіст.пагард. Назва, якая давалася старажытнымі грэкамі і рымлянамі суседнім з імі народам, якія стаялі на ніжэйшай ступені культурнага развіцця.
2. Некультурны, неадукаваны чалавек. Каланізатарам было выгадна аб’явіць афрыканцаў «варварамі», каб абгрунтаваць сваю «цывілізатарскую» місію.«ЛіМ».// Жорсткі, бязлітасны чалавек. Фашысцкія варвары.
[Грэч. barbaros — не грэк, чужаземец.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прасталы́ка ’прасцяк, нетактоўны чалавек’ (ТС). З прастарэ́ка (гл.) з заменай другой часткі на лыка; магчыма, намёк, што такі чалавек носіць лыкавыя лапці. Параўн. рус.ла́потник ’прасцяк; вясковы неадукаваны чалавек’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Праіва́ніць, проіваніць ’правароніць’ (ТС). Ад імя Іван у значэнні ’прастак; дурнаваты чалавек’. Параўн. рус.мгшіуля ’дурань’, якое звязваецца з імем Міхаія (гл. абмішуліцца), чэш.kubą ’селянін, неадукаваны чалавек’ < Ja‑kub.
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
lewd
[lu:d]
adj.
1) распу́сны, агі́дны; непрысто́йны
2) Obsol.
а) неадукава́ны
б) ні́зкі; бязва́ртасны; беспрынцыпо́вы
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
шэ́ры, -ая, -ае.
1. Колер, які атрымаўся ад змяшэння чорнага і белага, колер попелу.
Ш. матэрыял.
Шэрыя вочы.
Шэрае неба.
Ш. кот.
Ш. твар (бледны, з зямлістым адценнем).
2.перан. Пасрэдны, знешне і ўнутрана не цікавы.
Шэрае існаванне.
Ш. раман.
3.перан. Малакультурны, неадукаваны (разм.).
Ш. чалавек.
4.перан. Пра надвор’е: хмурны.
Шэрае надвор’е.
Шэрая раніца.
|| памянш.шэ́ранькі, -ая, -ае.
|| наз.шэ́расць, -і, ж. (да 2 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Няве́га ’няветлівы чалавек’ (круп., Макар.). Зыходнай магла быць форма тыпу рус.невежа ’цёмны, неадукаваны чалавек’ (< *ne‑vedja, гл. ведаць), тады канец слова перароблены ў выніку экспрэсіўнай дэпалаталізацыі з мэтай «агрублення», параўн. Сярога і Сярожа.