Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
запрэ́гчыся, ‑прагуся, ‑пражэшся, ‑пражэцца; ‑пражомся, ‑пражацеся, ‑прагуцца; пр. запрогся, ‑прэглася і ‑праглася, ‑прэглася і ‑праглося; заг. запражыся; зак.
Разм.
1.Запрэгчы сябе ў што‑н.
2.Запрэгчы свайго каня, вала і пад. у што‑н. — Што, не запрагліся? Я так і знаў. Адны на ўсю вёску... Дзе кабыла? — .. [Юзік] узяў аброць у Тані.. Ён запражэ кабылу, і яны паедуць з усімі ў Карчаватку.Пташнікаў.
3.перан. Узяцца за цяжкую працяглую працу. — Запрогся ў воз — цягні, вязі!Бялевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
schírren
vt запрага́ць
das Pferd an [vor] den Wágen ~ — запрэ́гчы каня́ ў воз
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пераза́ць ’сцёбаць, хвастаць’ (Нас.), піраза́ць ’біць’ (Рамз.), пірязну́ць ’выцяць, лупянуць’ (Юрч. СНЛ), смал.переза́ть ’хвастаць, сцябаць’, драг.спараза́тэ ’выцяць дубцом, завязкай фартуха’, укр.переза́ти ’падперазаць’ і, магчыма, серб.-харв.запре́зати ’запрэгчы’. З прасл.*perzati, утворанага з наз. *perzь ці прыназоўніка perz. Бел.-укр.-серб.-харв. ізалекса, утвораная, магчыма, пры ад’ідэацыі прасл.*(ob)pojasati (параўн. укр.опасувати(ся) ад запазычанай з польск. мовы асновы ‑пас‑ (Трубачоў, Проспект, 71–72). Гл. таксама апераза́ць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
агло́бляж. огло́бля; (сохи — ещё) о́бжа;
○ хадзі́ць у ~лях — (коренником) ходи́ть в корню́;
◊ завярну́ць ~лі — поверну́ть огло́бли;
запрэ́гчы ў ~лі — запря́чь в рабо́ту
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
хаму́т, ‑а, М ‑муце, м.
1. Частка вупражы, што складаецца з драўлянага каркаса (клешчаў), абкладзенага мяккім лямцам з унутранага боку (хамуцінай). — А конь на грэблі ў самай гразі распрогся: бацька гэтак засупоніў хамут, што супоня развязалася.Сабаленка.Спуджаны конь б’е ў хамут, прысядае на заднія ногі.Бажко.
2.перан.Разм. Пра якую‑н. абузу, клопаты, турботы. Карацей кажучы, [гаспадыня] прапануе мне зноў такі самы хамут, з такім самым, калі не большым, запасам смецця, бітай цэглы, рознага жалеззя...Дубоўка.[Гулякоў:] — Я паспытаў ужо. Жаніўся. Ведаю гэты мёд. Ведаю, што такое хамут на шыю.Кавалёў.// Прыгнёт, паднявольнае становішча. [Міхал:] — І гніся век, цярпі маўкліва, Пакінь ты ўсякую надзею Хамут з сябе зняць, дабрадзею!Колас.
3.Спец. Прыстасаванне кальцавой формы для змацоўвання, злучэння чаго‑н. Рысорны хамут.
4.Разм.груб. Некультурны, неадукаваны чалавек; хамула. Са мной Ігар нават гаварыць не хацеў — лічыў мяне проста вясковым хамутом.Сачанка.
•••
Біць у хамутгл. біць.
Запрэгчы ў хамутгл.запрэгчы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Выпрага́ць (БРС). Рус.выпряга́ть, прягу́, прячь, укр.випряга́ти, прягти, ст.-рус.напрягу, напрячи, польск.sprząg ’вупраж’, spręgać ’сцягваць, счэпліваць’, в.-луж.spřah ’вупраж’, přahać ’нацягваць’, н.-луж.pśěg, pśěgaś, чэш.spřež ’вупраж’, spřahati ’сцягваць’, славац.spriahať ’злучаць’, серб.-ц.-слав.напрѧшти, напрѧгѫ, серб.-харв.спре́ћи спре̑гну̑ти ’сцягваць’, славен.vpréžem, vprẹ́či ’запрэгчы’, балг.запрягам. Прасл.*pręgǫ, *prękti; іншая ступень чаргавання ў *prǫgъ (гл. пруг, пругкі). Сюды ж належаць літ.sprangùs ’тое, што засядзе, вязне’, spriñgti, springstù ’душыцца пры глытанні’, sprengė́ti ’душыць’, лат.sprañgât ’зацягваць’, saspranga ’вяровачка’, н.-в.-ням.Sprenkel ’сіло’, с.-в.-ням.sprinke ’пастка’, ст.-в.-ням.springo ’тс’ (Персан, Beitr., 869; Траўтман, 278). Гл. таксама Фасмер, 3, 393; Махэк₂, 490; Мартынаў, Лекс. взаим., 222.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
тро́йкав разн. знач. тро́йка, -кі ж.;
получи́л тро́йку по исто́рии атрыма́ў тро́йку па гісто́рыі;