Аціра́цца (экспр.) ’хадзіць без справы, гультайнічаць’ (КТС), рус. разм. отираться. Ад аціраць, церці, параўн. аціраць бакі ’марнатравіць час’ (Юрч. Фраз., I), церціся ’губляцца, прападаць, хадзіць без справы па суседзях’ (Шат.), церці час ’дарэмна губляць час’ (Шат.); апошняе адпавядае рус.терять время і, магчыма, тлумачыць паходжанне рус.терять ’губляць’ ад церці (тереть), сувязь якіх устанаўлівае Фасмер, 4, 50.
~ł się w jej obecności — ён саромеўся (бянтэжыўся) у яе прысутнасці
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Мітусі́цца, мітузі́цца, мітушы́цца, мытушы́тысь, мытушя́тысь ’хутка і бесперапынку перамяшчацца ў розных напрамках’, ’бязладна рухацца, увіхацца’, ’мільгацець перад вачыма’, ’рабацець, каламуціцца, перамешвацца’, ’перашкаджацца’, ’свяціць няроўным бляскам’, ’салавець’, ’збівацца ў размове, губляцца, саромецца’ (ТСБМ, Нас., Грыг., Гарэц., Мядзв., Шат., Касп., Бяльк., Растарг., Клім., ТС; паст., пух., іўеў., Сл. ПЗБ; КЭС, лаг.; Крыў., Дзіс.). Рус.ми́туси́ть ’перамешваць, збіваць з панталыку’, ’глядзець адным вокам, жмурыцца’, митуси́ться ’мітусіцца’, ’хвалявацца’, ’рабацець’, ’здавацца’, смал.митуса́ ’няўрымслівы’. Параўн. таксама рус.мельтеши́ть ’мільгаць’. Да мі́тусь (гл.). Карскі (Труды, 393) супастаўляе бел.мітусі́ць ’муціць, мяшаць, трывожыць’ з літ.mita, mitas ’крыло мутніка (венцера)’. Мартынаў (Бел.-укр. ізал., 51) адносіць лексему мітусі́цца да балтызмаў перыяду існавання Велікага княства Літоўскага. Лаўчутэ (Балтизмы, 55–56) у якасці балт. крыніцы для бел.-рус. ізалексы падае лат.mits, mitus ’мена’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
здага́дкаж.
1. дога́дка; предположе́ние ср.; до́мысел м.;
для падмацава́ння ду́мкі патрэ́бны фа́кты, а не ~кі — для подкрепле́ния мы́сли нужны́ фа́кты, а не дога́дки (предположе́ния, до́мыслы);
2. дога́дка; сообрази́тельность; сме́тливость;
ва ўся́кай спра́ве — патрэ́бна з. во вся́ком де́ле нужна́ дога́дка (сообрази́тельность, сме́тливость);
◊ губля́цца ў ~ках — теря́ться в дога́дках
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
тра́ціцца, трачуся, трацішся, траціцца; незак.
1. Расходаваць свае грошы, сродкі на якія‑н. патрэбы. Прасцей бывае ў пост: сушаныя грыбы, цыбуля, кіслая капуста — усё гэта расце, сушыцца і соліцца на месцы. Траціцца даводзіцца хіба толькі на тараны ды на алей.Васілевіч.
2. Марна, без толку расходаваць. [Ліда да Сярожы:] — Ідзі скарэй правай білеты. Навошта табе траціцца?Лобан.// Марнавацца, прападаць. — Што ж ты не глядзіш? Збожжа траціцца. Колькі ў каласах! — і Кузьма сунуў жмут саломы Кардзянкову.Дуброўскі.
3.перан.Губляцца, знікаць. Зірнеш на косы ільняныя, — адвага траціцца твая, і сэрца ёкне і заные, бы ў золкай плыні ручая.Гаўрусёў.Шмат часу трацілася на гэты надвячорак.Маўр.Выходзіць, не толькі марна загінула .. праца [хлопцаў], а і трацілася апошняя надзея раскрыць таямніцу кургана.Якімовіч.
4.Зал.да траціць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
lose
[lu:z]1.
v., lost, losing, v.t.
1) губля́ць
He lost his book — Ён згубі́ў сваю́ кні́гу
2) тра́ціць, стра́чваць
to lose patience — стра́ціць цярплі́васьць
to lose one’s head — здурэ́ць
3) прайграва́ць (гро́шы, закла́д)
4) марнава́ць (час, наго́ду)
2.
v.i.
губля́цца, стра́чвацца
to get lost — згубі́цца
The ship and its crew were lost — Карабе́ль і яго́ная кама́нда згубі́ліся або́ былі́ стра́чаныя
•
- lose oneself
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Vermútung
f -, -en меркава́нне, здага́дка; падазрэ́нне
éine ~ háben — меркава́ць
sich in ~en ergéhen* — губля́цца ў здага́дках, стро́іць дапушчэ́нні
wir sind nur auf ~en ángewiesen — мы мо́жам то́лькі здага́двацца
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
ginąć
giną|ć
незак.
1. гінуць, паміраць;
~ć od kul — гінуць ад куль;
2. прападаць, губляцца; знікаць;
głos ~ł w ulicznym hałasie — голас прападаў у вулічным шуме;
~ć w cieniu — быць у цяні; быць непрыкметным; быць на другім плане
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
губля́ць, ‑яю, ‑яеш, ‑яе; незак., каго-што.
1. Пазбаўляцца чаго‑н., пакідаючы, забываючы дзе‑н. па няўважлівасці. Губляць ключы. Губляць грошы. Губляць рэчы.// Скідваць, атрасаць з сябе (лісце, пер’е і пад.). Сумавала рабіна ў полі, Што губляе ўсё лісцейка з голля.Журба.Не кукуй, зязюля, хоць так цяжка грудзям, Не губляй па лесе пер’е, галасы.Танк.
2. Марна траціць што‑н. дарагое, каштоўнае. Хто рана сее, той насенне не губляе.З нар.Коцік часу не губляе, Мышку ў норку заганяе.А. Александровіч.// Пра таго, хто памёр, загінуў. Шматала мяцеліца Конскія грывы, У жорсткіх атаках Сяброў мы гублялі.Хведаровіч.
3. Пазбаўляцца часткова або поўнасцю якіх‑н. уласцівасцей, якасцей, стану. Губляць надзею. □ Прамень сонца.. з’явіўся на столі — вузкая ружовая палоска. Паступова яна робіцца святлейшай, губляе ружовасць.Шамякін.Хлапчук глядзеў на жоўты, высушаны дашчэнту твар, які губляў свой звычайны, знаёмы выраз.Самуйлёнак.// Выходзіць з ранейшага становішча, мяняць размяшчэнне, позу. Губляць устойлівасць. Губляць раўнавагу.
4. Збівацца з чаго‑н., страчваць што‑н. Губляць дарогу. Губляць сувязь думак.
•••
Губляць (траціць) галаву — траціць здольнасць цвяроза думаць, губляцца ў складаных абставінах.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)