абярну́ць сов.

1. опроки́нуть, повали́ть, переверну́ть;

а. стол — опроки́нуть (повали́ть, переверну́ть) стол;

2. преврати́ть, обрати́ть;

а. дабро́ ў зло — преврати́ть (обрати́ть) добро́ в зло;

а. ра́дасць у сму́так — преврати́ть (обрати́ть) ра́дость в грусть;

3. (у каго, што) фольк. оберну́ть, обороти́ть (кем, чем, в кого, что);

чараўні́к ~ну́ў яго́ ў во́ўка — колду́н оберну́л его во́лком (в во́лка);

4. (склонить к чему-л.) обрати́ть;

а. у сваю́ ве́ру — обрати́ть в свою́ ве́ру

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

лес в разн. знач. лес, род. ле́су м.;

кто в лес, кто по дрова́ погов. хто ў лес, а хто па дро́вы;

лес ру́бят — ще́пки летя́т погов. лес сяку́ць — трэ́скі ляця́ць;

да́льше в лес — бо́льше дров дале́й у лес — бо́лей дроў;

волко́в боя́ться — в лес не ходи́ть ваўко́ў бая́цца — у лес не хадзі́ць;

за дере́вьями ле́са не ви́деть за дрэ́вамі ле́су не ба́чыць;

как во́лка не корми́, он всё в лес гляди́т ко́лькі ваўка́ не кармі́, ён усё ро́ўна ў лес глядзі́ць;

как в лесу́ як у ле́се.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

цяля́ и цялё, -ля́ці ср., прям., перен. телёнок м.; теля́, тело́к м.;

адсадзі́ць ц. — отня́ть телёнка от ма́тки;

цяля́ты язы́к аджава́лі — язы́к проглоти́л;

у бо́га ц. ўкра́сці — у бо́га телёнка укра́сть;

куды́ Мака́р цяля́т не ганя́ў — куда́ Мака́р теля́т не гоня́л;

бог не ц. — ба́чыць круцяля́посл. ши́ло в мешке́ не спря́чешь;

гніло́му цяля́ці хваста́ не адарве́погов. ти́ше воды́, ни́же травы́;

дай бо́жа на́шаму цяля́ці во́ўка спайма́ціпосл. дай бо́же на́шему теля́ти во́лка пойма́ти;

за мо́рам ц. — паўрубля́, ды сто пераво́зупосл. за́ морем телу́шка — полу́шка, да рубль перево́з

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ВАЛО́ЖЫНСКІ РАЁН,

на З Мінскай вобл. Беларусі. Пл. 1,9 тыс. км². Нас. 50,7 тыс. чал. (1996), гарадскога 32,3%. Сярэдняя шчыльн. 27 чал/км². Цэнтр раёна — г. Валожын, г.п. Івянец; 433 сельскія нас. пункты. Падзяляецца на 17 сельсаветаў: Бабровіцкі, Багданаўскі, Валожынскі, Вішнеўскі, Гародзькаўскі, Дорскі, Забрэжскі, Залескі, Івянецкі, Падбярэзскі, Падневіцкі, Пяршайскі, Ракаўскі, Сакаўшчынскі, Сугваздаўскі, Узбалацкі, Яршэвіцкі. У выніку катастрофы на Чарнобыльскай АЭС (1986) каля 30% тэр. раёна (у т. л. Налібоцкая пушча) забруджана радыенуклідамі.

Раён у межах паўн.-зах. ч. Мінскага ўзвышша, паўд.-ўсх. ч. Ашмянскага ўзвышша і паўн. ч. Нёманскай нізіны. Паверхня хвалістая, пераважаюць выш. 150—250 м, найвыш. пункт 335 м (г. Маяк, каля в. Шапавалы). Карысныя выкапні: торф, гліны, пясчана-жвіровы матэрыял, буд. пяскі. Сярэдняя т-ра студз. -6,7 °C, ліп. 17,5 °C. Ападкаў 659 мм за год. Вегетац. перыяд 187 сут. Гал. рака Бярэзіна (бас. Нёмана) з прытокамі Альшанка, Волка, Іслач (з прытокамі Волма і Валожынка). На р. Бярэзіна Сакаўшчынскае вадасх. Пераважаюць дзярнова-падзолістыя і дзярнова-падзолістыя забалочаныя глебы. Пад лясамі 38% тэр. раёна, найб. лясістасць на ПдЗ. Лясы хваёвыя, яловыя, трапляюцца драбна- і шыракалістыя. Балоты займаюць 3,9% пл., часткова асушаны. На тэр. раёна частка біял. заказніка Налібоцкі.

На 1.1.1996 агульная плошча с.-г. угоддзяў 70,8 тыс. га, з якіх 15,8 тыс. га асушана. У раёне 25 калгасаў і 1 саўгас, племптушказавод. Асн. галіна сельскай гаспадаркі — мяса-малочная жывёлагадоўля. Вырошчваюць збожжавыя і кармавыя культуры, бульбу і агародніну. Прадпрыемствы харч. (масла, сыр, сухое малако, цукеркі), лёгкай (ільновалакно, шпагат), дрэваапр. прам-сці. Па тэр. раёна праходзіць чыгунка Маладзечна—Ліда, аўтадарогі Мінск—Ліда, Валожын—Маладзечна, Валожын—Івянец—Стоўбцы. Транзітны газаправод Мінск—Гродна з адгалінаваннем на Валожын і Пяршаі. У раёне 18 сярэдніх, 22 базавыя, 10 пач. школ, ПТВ, школа-інтэрнат, дзіцячы дом, 5 муз. і дзіцяча-юнацкая спарт. школа, 29 дашкольных устаноў, 40 клубаў, 55 б-к, 5 бальніц, 4 амбулаторыі, 31 фельч.-ак. пункт, 5 санаторыяў (2 з іх дзіцячыя). Зона адпачынку «Івянец». Помнікі архітэктуры: касцёл Міхаіла (1844) у в. Багданава; Казьмадзям’янаўская царква і касцёл Марыі (1637—41) у в. Вішнева; цэрквы ў вёсках Гародзькі (1866), Даўбені (1869), Дубіна-Баярская (1868), Забрэззе (1867), Кіявец (1869), Сакаўшчына (1878), Славенск (1868—71), Яршэвічы (2-я пал. 19 ст.); капліца пач. 20 ст. ў в. Дзесятнікі; сядзіба канец 19 — пач. 20 ст. ў в. Залессе; царква (1856) і касцёл (1930) у в. Лоск; капліца (1852) у в. Падневічы; капліца-пахавальня 2-й пал. 19 ст. ў в. Пральнікі; касцёл пач. 20 ст. ў в. Пяршаі; Праабражэнская царква (1793), капліца 2-й пал. 19 ст., касцёл (1906) у в. Ракаў; палац канца 19 — пач. 20 ст. ў в. Рудня; капліца канца 19 — пач. 20 ст. ў в. Цвіраўшчына. Помнікі прыроды — валун ружовага граніту ў в. Камень, валун граніту рапаківі каля в. Кучкуны і інш. Выдаецца газ. «Працоўная слава».

Г.С.Смалякоў.

т. 3, с. 484

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

лес (род. ле́су) м., в разн. знач. лес;

густы́ л. — густо́й лес;

будаўні́чы л. — строи́тельный лес;

л. рук — лес рук;

карабе́льны л. — корабе́льный лес;

страявы́ л. — строево́й лес;

чо́рны л. — чёрный лес;

чырво́ны л. — кра́сный лес;

як у ~е — как в лесу́;

цёмны л. — (для каго) тёмный лес (для кого);

за дрэ́вамі не ба́чыць ле́су — за дере́вьями не ви́деть ле́са;

дале́й у л. — бо́лей дроў — да́льше в лес — бо́льше дров;

хто ў л., хто па дро́выпогов. кто в лес, кто по дрова́;

расці́ на л. гле́дзячы — расти́ на лес гля́дя;

воўк у ле́се здох — чудеса́ да и то́лько;

л. сяку́ць — трэ́скі ляця́цьпосл. лес ру́бят — ще́пки летя́т;

ваўко́ў бая́цца — у л. не хадзі́цьпосл. волко́в боя́ться — в лес не ходи́ть;

як во́ўка ні кармі́, а ён усё ў л. глядзі́цьпосл. как во́лка ни корми́, а он всё в лес смо́трит;

браха́ць на л. — броса́ть слова́ на ве́тер;

чужа́я душа́ — цёмны л.посл. чужа́я душа́ — потёмки;

на сухі́ л. — (заклинание) на сухо́й лес

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

усё

1. мест. опред., ср., в разн. знач. всё; см. уве́сь;

ад усяго́ сэ́рца — от всего́ се́рдца;

2. в знач. сущ., мн. нет всё;

я на ўсё гато́ў — я на всё гото́в;

ён усяго́ баі́цца — он всего́ бои́тся;

усяго́ патро́ху (патро́шку) — всего́ понемно́гу (понемно́жку);

3. нареч., в разн. знач. всё;

ён у. злуе́цца — он всё се́рдится;

ён у. яшчэ́ ву́чыцца — он всё ещё у́чится;

спра́ва расстро́ілася, і ўсё з-за вас — де́ло расстро́илось, и всё из-за вас;

у. больш і больш змярка́лася — всё бо́лее и бо́лее сгуща́лись су́мерки;

у. чы́ста — всё, как есть;

перш за ўсё — пре́жде всего́;

скарэ́й за ўсё — скоре́е всего́;

валі́ць у. ў адну́ ку́чу — вали́ть всё в одну́ ку́чу;

плю́нуць на ўсё — плю́нуть на всё;

вось і ўсё — вот и всё;

і ўсё — и всё;

на ўсё го́рла — во всю гло́тку;

усі́м сэ́рцам — всем се́рдцем;

больш за ўсё на све́це — бо́лее всего́ на све́те;

у. ро́ўна як — всё равно́ как;

у. адно́ — всё равно́, всё одно́, всё еди́но;

звані́ць ва ўсе званы́ — звони́ть во все колокола́;

па ўсіх пра́вілах маста́цтва — по всем пра́вилам иску́сства;

на ўсё свой час, усяму́ свой час — всему́ своё вре́мя;

як ваўка́ ні кармі́, а ён у. ў лес глядзі́цьпосл. как во́лка ни корми́, а он всё в лес смо́трит

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

дать сов., в разн. знач. даць; (неоднократно) разг. падава́ць; надава́ць;

дать де́ньги даць гро́шы;

дать пре́мию даць прэ́мію;

по ви́ду ей нельзя́ дать бо́льше тридцати́ на вы́гляд ёй не́льга даць больш за тры́ццаць гадо́ў;

дать в зу́бы прост., груб. даць у зу́бы;

дать конце́рт даць канцэ́рт;

дать статью́ в за́втрашнем но́мере газе́ты даць арты́кул у за́ўтрашнім ну́мары газе́ты;

дать о́браз рабо́чего даць во́браз рабо́чага;

дать отве́т даць адка́з;

дать кля́тву даць кля́тву;

дать звоно́к даць звано́к;

стена́ дала́ тре́щину сцяна́ дала́ трэ́шчыну;

дать кварти́ру даць кватэ́ру;

дать сло́во даць сло́ва;

сад дал большо́й дохо́д сад даў вялі́кі дахо́д;

дать зва́ние даць зва́нне;

дать пода́рок даць гасці́нца;

дать ток даць ток;

дать во́ду даць ваду́;

я тебе́ дам разг. я табе́ дам;

дать знать даць знаць, даць га́сла;

дать доро́гу (кому) даць даро́гу (каму);

не дать в оби́ду не даць у кры́ўду;

дать отбо́й даць адбо́й;

дать ве́ру (чему) даць ве́ры (чаму);

дать во́лю (кому, чему) даць во́лю (каму, чаму);

дать во́лю рука́м даць во́лю рука́м;

дать вы́ход (чему) даць вы́хад (чаму);

дать себя́ знать даць сябе́ адчу́ць, да́цца ў зна́кі;

дать о себе́ знать даць аб сабе́ знаць;

дать поня́ть даць зразуме́ць;

дать крю́ку даць кру́гу;

дать ма́ху даць ма́ху;

дать нача́ло (чему) даць пача́так (чаму);

дать поня́тие даць паня́цце;

дать представле́ние даць уяўле́нне;

дать себе́ труд патурбава́цца, паклапаці́цца, пару́піцца, падба́ць;

дать стрекача́, дать тя́гу даць ця́гу, даць драпака́ (дра́ла);

дать уро́к даць уро́к;

до́рого бы дал до́рага б даў;

как пить дать як піць даць;

не дать спу́ску не даць спу́ску;

не дай бог не дай бо́жа, барані́ (крый) бо́жа;

дай бог дай бог (бо́жа);

дай бо́же на́шему теля́ти во́лка пойма́ти посл. дай бо́жа на́шаму цяля́ці во́ўка спайма́ці;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

нога́ нага́, -гі́ ж.;

вверх нога́ми дагары́ нага́мі;

быть на коро́ткой ноге́ с ке́м-л. быць у блі́зкіх адно́сінах з кім-не́будзь;

ни ного́й ко мне! ні наго́й да мяне́!;

идти́ (нога́) в но́гу ісці́ (нага́) ў нагу́;

сби́ться с ног збі́цца з ног;

дать но́гу воен. даць нагу́;

стать на́ ноги стаць на но́гі;

стоя́ть на нога́х стаяць на нага́х;

на нога́х не стои́т на нага́х не стаі́ць;

встать с ле́вой ноги́ уста́ць з ле́вай нагі́;

на широ́кую но́гу раско́шна;

поста́вить на́ ноги паста́віць на но́гі;

на нога́х на нага́х;

идти́ нога́ за́ ногу ісці́ нага́ за нагу́;

едва́ но́ги но́сят ле́дзьве но́гі но́сяць;

одно́й ного́й в моги́ле адно́й наго́й у магі́ле;

кла́няться в но́ги кла́няцца ў но́гі;

валя́ться в нога́х кача́цца ў нага́х;

в нога́х у нага́х;

чего́ моя́ нога́ хо́чет чаго́ мая́ нага́ хо́ча;

без за́дних ног без за́дніх но́г;

подня́ть на́ ноги падня́ць (узня́ць) на но́гі;

под нога́ми пад нага́мі;

ноги́ не бу́дет нагі́ не бу́дзе;

но́ги унести́ уцячы́;

ног под собо́й не слы́шать ног пад сабо́й не чуць;

протяну́ть но́ги вы́цягнуць но́гі;

но́ги подкоси́лись но́гі падкасі́ліся;

наступи́ть на́ ногу наступі́ць на нагу́;

во́лка но́ги ко́рмят посл. во́ўка но́гі ко́рмяць;

с ног до головы́ з но́г да галавы́;

с рука́ми и нога́ми з рука́мі і нага́мі;

со всех но́г з усі́х но́г;

быть у чьи́х-л. ног уст. быць каля́ чыі́х-не́будзь ног;

подста́вить но́гу падста́віць нагу́;

поста́вить с ног на́ голову паста́віць з ног на галаву́;

и рука́ми, и нога́ми і рука́мі, і нага́мі;

как соба́ке пя́тая нога́ як саба́ку пя́тая нага́;

одна́ нога́ здесь, друга́я — там адна́ нага́ тут, друга́я — там;

чёрт но́гу сло́мит чорт нагу́ зло́міць;

отку́да но́ги взяли́сь адку́ль но́гі ўзялі́ся;

теря́ть по́чву под нога́ми губля́ць гле́бу пад нага́мі.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

глядзе́ць несов., в разн. знач. смотре́ть, гляде́ть;

г. на не́ба — смотре́ть (гляде́ть) на не́бо;

г. п’е́су — смотре́ть пье́су;

~дзі́, не павалі́ся — смотри́ (гляди́), не упади́;

~дзі́ ў мяне́ — смотри́ у меня́;

во́ўкам г. — во́лком смотре́ть;

г. на рэ́чы про́ста — смотре́ть на ве́щи про́сто;

со́рам на свет г. — сты́дно в глаза́ лю́дям смотре́ть;

г. сме́рці ў во́чы — смотре́ть сме́рти в глаза́;

на свет г. не хо́чацца — на свет не гляде́л бы;

г. праз па́льцы — смотре́ть сквозь па́льцы;

г. няма́ на што — смотре́ть не́ на что;

г. у во́чы каму-небудзь — смотре́ть в глаза́ кому-л.;

г. у зу́бы — (каму) смотре́ть в зу́бы (кому);

г. у рот — (каму) смотре́ть в рот (кому);

г. у магі́лу — смотре́ть в моги́лу;

г. ко́са — (на каго, што) смотре́ть ко́со (на кого, что);

гле́дзячы па абста́вінах — смотря́ по обстоя́тельствам;

на ноч гле́дзячы — на́ ночь гля́дя;

г. у ко́рань — смотре́ть в ко́рень;

г. пра́ма ў во́чы — смотре́ть пря́мо в глаза́;

г. у кусты́ — смотре́ть в кусты́;

як у ваду́ глядзе́ў — как в во́ду гляде́л (смотре́л);

г. чужы́мі вача́мі — смотре́ть чужи́ми глаза́ми;

во́чы б мае́ не глядзе́лі — глаза́ бы мои́ не смотре́ли (не ви́дели);

г. адны́м во́кам — смотре́ть одни́м гла́зом;

расці́ на лес гле́дзячы — расти́ на лес гля́дя;

г. кра́ем во́ка — смотре́ть кра́ем гла́за;

г. пі́льным во́кам — смотре́ть (гляде́ть) во все глаза́о́ба гла́за);

г. з надзе́яй — смотре́ть с наде́ждой;

куды́ во́чы глядзя́ць — куда́ глаза́ глядя́т;

г. пра́ўдзе ў во́чы — смотре́ть пра́вде в глаза́;

г. праз ружо́выя акуля́ры — смотре́ть сквозь ро́зовые очки́;

г. (на каго) зве́рху ўніз — смотре́ть (на кого) све́рху вниз;

г. вялі́кімі вача́мі — смотре́ть больши́ми глаза́ми;

г. са сваёй звані́цы — смотре́ть со свое́й колоко́льни;

не г. ні бо́ка, ні во́капогов. почём зря;

як во́ўка ні кармі́, а ён усё ў лес глядзі́цьпосл. как во́лка ни корми́, он всё в лес смо́трит

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

даць сов.

1. в разн. знач. дать; (что-л. в чьё-л. распоряжение — ещё) предоста́вить; (доставить как результат — ещё) принести́; (плату — ещё) назна́чить; (преподнести — ещё) поднести́; (ввести в действие — ещё) откры́ть;

д. гро́шы — дать де́ньги;

д. прэ́мію — дать пре́мию;

на вы́гляд ёй не́льга д. больш за тры́ццаць — по ви́ду ей нельзя́ дать бо́льше тридцати́;

д. у зу́быпрост., груб. дать в зу́бы;

д. паспа́ць — дать поспа́ть;

д. канцэ́рт — дать конце́рт;

д. арты́кул у за́ўтрашнім ну́мары газе́ты — дать статью́ в за́втрашнем но́мере газе́ты;

д. адка́з — дать отве́т;

д. кля́тву — дать кля́тву;

д. звано́к — дать звоно́к;

сцяна́ дала́ трэ́шчыну — стена́ дала́ тре́щину;

д. кватэ́ру — дать (предоста́вить) кварти́ру;

д. сло́ва — дать сло́во;

сад даў вялі́кі дахо́д — сад дал (принёс) большо́й дохо́д;

д. гасці́нец — дать (поднести́) пода́рок;

д. ток — дать ток;

д. ваду́ — дать (откры́ть) во́ду;

2. (што) подве́ргнуть (чему); наложи́ть (что);

д. спагна́нне — подве́ргнуть наказа́нию; наложи́ть взыска́ние;

д. зразуме́ць — дать поня́ть;

д. во́лю сляза́м — дать во́лю слеза́м;

д. во́лю рука́м — дать во́лю рука́м;

без дай прычы́ны — ни за что ни про что;

д. аб сабе́ знаць — дать о себе́ знать;

д. галаву́ на адсячэ́нне — дать го́лову на отсече́ние;

не д. (сябе́) у кры́ўду — не дать (себя́) в оби́ду;

не д. хо́ду — не дать хо́ду;

д. пу́дла — промахну́ться; дать ма́ху;

і паню́хаць не д. — и поню́хать не дать;

д. по́ўху — дать затре́щину, отве́сить оплеу́ху;

д. во́лю сваі́м пачу́ццям — дать во́лю свои́м чу́вствам;

д. бяро́завай ка́шы — дать берёзовой ка́ши;

дае́ сябе́ адчува́ць — даёт себя́ знать;

д. даро́гу — дать доро́гу;

д. ход (спра́ве) — дать ход (де́лу);

д. дзёру (дра́ла, драпака́, лататы́) — дать (зада́ть) дёру (дра́ла, тя́гу, лататы́, стрекача́, стречка́);

д. дразда́ирон. разойти́сь (в та́нцах, рабо́те и т.п.);

д. адбо́й — дать отбо́й;

д. спако́й — оста́вить в поко́е;

д. ве́ры — пове́рить, дать ве́ру;

д. круг — дать крю́ку;

(не) д. дыхну́ць — (не) дать дух перевести́; (не) дать вздохну́ть;

дай бо́жа — дай бог;

д. ду́лю — показа́ть фи́гу (ку́киш);

д. газ — дать газ;

д. ду́бапрост. сыгра́ть в я́щик; отда́ть концы́; окочу́риться;

д. га́сла — дать знать; оповести́ть;

я табе́ дам! — я тебе́ (те) дам!;

як бог дасць — как бог даст;

д. пе́рцу (чо́су) — (каму) дать пе́рцу (кому);

до́рага б даў (заплаці́ў) — до́рого бы дал (уплати́л);

д. па ша́пцы — дать по ша́пке;

д. фо́ру — дать фо́ру;

д. за́дні ход — дать за́дний ход;

д. пача́так — (чаму) дать нача́ло (чему);

д. пы́тлю (жа́ру) — дать жару;

д. храпака́ — зада́ть храпови́цкого;

д. ды́хту — дать взбу́чку (нагоня́й), намы́лить (намя́ть) хо́лку;

д. ма́ху — дать ма́ху;

д. (зае́хаць) у ву́ха — дать (съе́здить) в у́хо;

д. зда́чы — дать сда́чи;

д. у ла́пу — дать в ла́пу;

д. па ла́пах — дать по рука́м;

ра́ды не д. — а) не упра́виться, не сла́дить (с кем-, чем-л.); б) ума́ не приложи́ть;

д. у галаву́ — уда́рить в го́лову;

дай ты ра́дывводн. сл. скажи́ пожа́луйста (на ми́лость);

д. па ка́рку (у ка́рак) — дать по ше́е;

д. сябе́ ашука́ць (падману́ць) — да́ться в обма́н;

д. ла́зню — зада́ть ба́ню;

д. лазы́ — зада́ть пе́рцу;

не д. спу́ску — не дать спу́ску;

д. у ко́сці — всы́пать; дать взбу́чку;

як піць д. — как пить дать;

бог дасць — бог даст;

дай бог но́гі — дай бог но́ги;

бог ро́зуму не даў — бог ума́ лиши́л;

д. наганя́й (прачуха́нку, прачуха́нец) — дать нагоня́й; протере́ть с песо́чком;

д. прабо́рку — дать нахлобу́чку;

да́йце час — да́йте срок;

д. падста́ву — дать по́вод;

д. нагу́воен. дать но́гу;

д. жыццё — (каму) дать жизнь (кому);

д. лад — привести́ в поря́док;

дай бо́жа, ды не ве́даю — ви́лами по воде́ пи́сано;

як піць д. — как пить дать;

дай бо́жа на́шаму цяля́ці во́ўка спайма́ціпосл. дай бо́же на́шему теля́ти во́лка пойма́ти;

сам не гам і друго́му не дампогов. соба́ка на се́не

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)