Свіне́ц ‘цяжкі мяккі легкаплаўкі метал сінявата-шэрага колеру’ (ТСБМ): свінец волаво чыстае (Сержп. Прымхі). Рус. свине́ц, укр. свине́ць, ст.-рус., рус.-ц.-слав. свиньць, славен. svínəc, балг. свине́ц ‘волава’ (з рус. — БЕР, 6, 550). Прасл. *svinьcь. Роднаснае літ. švìrnas ‘свінец’, лат. svins ‘волава’. Сувязь з грэч. χυαυος ‘сіняе рэчыва’, іран. *spana‑ ‘жалеза’ лічыцца сумніўнай, гл. Фасмер, 3, 577; Мюленбах-Эндзелін, 3, 1160; Сной₁, 624; Новое в рус. этим., 203–205. Насуперак гэтаму Данка і Вітчак (ABSl, 21, 83–91) лічаць яе верагоднай, выводзячы зыходнае *svinъ ‘волава’ з і.-е. *k̑wn̥:s ‘нейкі карысны камень’, ‘нейкі метал’, якому адпавядае грэч. мікен. ku‑wa‑no ‘шкло блакітнага колеру’, фрак. σπινος ‘каштоўны камень’, хец. kuwanna ‘медзь’, іран. s(p)ana ‘жалеза’, ст.-перс. *âsana‑ ‘тс’. У Беларусі назва распаўсюдзілася пад рускім уплывам, народная назва — волаво (гл. волава), параўн. свінец як волово (ТС). Рус. о́лово ў народнай мове адпавядае цын (Нас.), цына (Ласт.). Параўн. аднак ст.-бел. свинья ‘адзінка вымярэння колькасці свінцу і волава’ (Ст.-бел. лексікон), што, відаць, сведчыць пра народнаэтымалагічнае асваенне старой назвы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гарт, -у, М -рце, м.
1. Цвёрдасць металу, якая надаецца гартаваннем.
Сталь высокага гарту.
2. перан. Фізічная або маральная вынослівасць, стойкасць.
Чалавек старога гарту.
3. Сплаў свінцу, волава і сурмы для адліўкі друкарскіх шрыфтоў (спец.).
|| прым. га́ртавы, -ая, -ае (да 3 знач.) і гарто́ўны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Палу́да ’луджэнне, сплаў волава са свінцом, які ўжываецца для пакрыцця металічных вырабаў; луда’ (ТСБМ). Аддзеяслоўны дэрывант ад палудзіць < лудзіць < луда (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кальцы́на
(ад лац. calx, -lcis = вапна)
сплаў волава з свінцом.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
лігату́ра, -ы, ж. (спец.).
1. Прымесь медзі ці волава да золата, серабра для надання ім большай цвёрдасці.
2. Дапаможны сплаў, які дабаўляецца ў метал у плавільнай печы.
3. Нітка, якой перавязваюць крывяносныя сасуды пры аперацыі.
4. Знак, які састаўлены з элементаў двух (ці больш) пісьмовых знакаў, напр., Æ.
|| прым. лігату́рны, -ая, -ае.
Лігатурнае золата.
Л. шоўк.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пірамарфі́т
(ад піра- + гр. morphe = форма)
мінерал класа фасфатаў, хлорафасфаран волава.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
лату́нь
(ням. Latun)
сплаў медзі з цынкам, часам з прымессю волава, алюмінію, марганцу.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
а́бцуг
(ням. Abzug)
шлак, які ўтвараецца пры выплаўцы з веркблею золата, серабра і волава.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
пінк
(англ. pink = ружовы)
ружовая фарба, у склад якой уваходзяць вокісы волава і хрому.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
дра́га, ‑і, ДМ дразе, ж.
1. Плывучая землечарпальная машына, прызначаная для распрацоўкі россыпных залежаў карысных выкапняў (золата, плаціны, волава і інш.), а таксама для паглыблення дна рэк, азёр і пад.
2. Прылада для здабывання жывёл і раслін, якія жывуць на дне вадаёмаў.
[Фр. drague.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)