падзо́л, ‑у, м.
1. Бедная солямі глеба шаравата-белага колеру. Адразу ж унізе пачыналася.. узараная палоска зямлі.. Далей, к балоту, бялеў падзол. Асіпенка. Хопіш глыбей на няўгноеным участку, вывернеш падзол — і ўраджай прапаў. Дуброўскі. Чарнеў бульбянішчаў сівы падзол. Танк.
2. Уст. Сумесь попелу з вапнай, якая ўжывалася ў гарбарнай прамысловасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кі́дацца, -аюся, -аешся, -аецца; незак.
1. гл. кінуцца.
2. чым. Кідаць у каго-, што-н. або адзін у аднаго.
К. снежкамі.
3. перан., кім-чым. Нядбайна адносіцца да каго-, чаго-н., не шанаваць каго-, што-н. (разм.).
К. добрымі працаўнікамі.
Нельга к. грашамі.
4. Жыць у пастаянных клопатах, у горы, бедна; гадавацца без належнага догляду (разм.).
Цэлае лета кідаецца селянін: то ў полі, то на гаспадарцы.
Так і кідаецца бедная сірата без бацькоў.
◊
Асою ў вочы кідацца (разм., неадабр.) — быць вельмі назойлівым.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Infelix mus est, cui non uno lare plus est
Няшчасная тая мыш, што мае толькі адну нару.
Несчастна та мышь, которая имеет только одну нору.
бел. Бедная тая ліса, што толькі адну нару мае.
рус. Худа та мышь, которая одну лазейку знает.
фр. Souris qui n’a qu’un trou est bientôt prise (Быстрее словят ту мышь, у которой только одна дыра).
англ. The mouse that has but one hole is quickly taken (Мышь, у которой одна нора, быстро словят).
нем. Das ist eine arme Maus, die nur weiß zu einem Loch hinaus (Бедная та мышь, которая знает, как выбраться лишь из одной дыры). Es ist eine schlechte Maus, die nur ein Loch weiß (Плоха та мышь, которая знает лишь одну дыру).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
бе́дны
1. (неимущий) бе́дный, несостоя́тельный;
2. бе́дный, ску́дный, убо́гий;
~ная раслі́ннасць — бе́дная (ску́дная, убо́гая) расти́тельность;
3. (с малым содержанием чего-л.) то́щий;
б. ву́галь — то́щий у́голь;
4. (несчастный) бе́дный;
5. в знач. сущ. ни́щий, убо́гий;
~ная галава́ — бе́дная голова́;
бага́ты ~наму не спагада́е — посл. сы́тый голо́дного не разуме́ет;
бага́ты дзі́віцца, чым б. жы́віцца — посл. бога́ч удивля́ется, чем бедня́к пробавля́ется
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
наму́чыцца, ‑чуся, ‑чышся, ‑чыцца; зак.
Многа, доўга памучыцца; нацярпецца мук, гора. — [Дачка] ж у мяне адна-адзіная. Нікуды яе не адпушчу. Хопіць таго, што ў вайну колькі намучыліся. Сапрыка. // Зазнаць шмат цяжкасцей, памучыцца з кім‑, чым‑н. Намучыцца ў дарозе з маладым канём. // Вельмі стаміцца. [Цешча:] — Адам! Ну зірні ж на свайго сына... Толькі ціхенька, не разбудзі Мар’яны. Намучылася, бедная. Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
апусце́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.
1. Стаць пустым, пазбавіцца таго, што змяшчаецца, напаўняе. Федзя сачыў за.. [бычком], не адрываючы вачэй, аж пакуль не апусцела вядро. Гамолка. // Стаць пустым, голым. Не пужайся, што бедная ніва Апусцела з канца да канца. Купала.
2. Стаць бязлюдным, пустым, нежылым. Хіма спехам выбралася са сваімі пажыткамі, і Гарасёў падворак апусцеў назаўсёды. Ракітны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перахвалява́цца, ‑лююся, ‑люешся, ‑люецца; зак.
1. Перажыць моцнае хваляванне, моцна ўсхвалявацца. [Барыс:] — Я столькі перадумаў, столькі перахваляваўся за гэтыя гады. Пальчэўскі. [Святлана] так с’гамілася, так перахвалявалася, бедная, што ледзь трымалася на нагах. Кулакоўскі.
2. Перастаць хвалявацца. Антон ужо неяк перахваляваўся, адагнаў усе сумненні і пайшоў да Наталлі з думкай, што зараз убачыць яе. Ракітны.
3. Пахвалявацца — пра ўсіх, многіх.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Гарапа́шны ’гаротны’ (БРС), гарапа́шнік ’гаротнік’ (БРС). Параўн. рус. дыял. горепа́шница ’бедная, няшчасная жанчына’, горепа́шник ’гаротнік’ (СРНГ, 7, 35), укр. горопа́ха ’гаротнік, бядняга’, горопа́шний ’гаротны’. Да *gorʼe ’гора’ і *pachati ’араць’. Параўн. яшчэ ў Даля рус. пашни́к ’той, хто ў бядзе, бядняга’. Рудніцкі (689) укр. горопа́ха адносіць да *gora ’гара’. Семантычна амаль аднолькавае з бел. гарапа́шнік, рус. горепа́шник, укр. горопа́ха (< *горепа́ха) іншае слова для гэтага паняцця: рус. горемы́ка (аб ім гл. Шанскі, 1, Г, 132).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зача́хнуць, ‑чахну, ‑чахнеш, ‑чахне; пр. зачах, ‑ла; зак.
Змарнець, заняпасці (ад хваробы, гора і пад.). Зачахнуць у няволі. □ — Што ты, бедная дзяўчынка, Тут павісла на крыжы? Ты зачахнеш, Кацярынка, Як былінка на мяжы. Броўка. // Спыніць рост, развіццё; звяць, засохнуць (пра расліны). Калі дрэўца перасаджваюць у новы грунт, дык і яно патрабуе стараннага догляду і дапамогі. Інакш можа зачахнуць або і зусім загінуць. Машара.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фа́рба ж., в разн. знач. кра́ска;
акварэ́льныя ~бы — акваре́льные кра́ски;
цьмя́ныя ~бы тума́ннай ра́ніцы — ту́склые кра́ски тума́нного у́тра;
прамо́ва была́ бе́дная ~бамі — речь была́ бедна́ кра́сками;
◊ згусці́ць ~бы — сгусти́ть кра́ски
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)