Ту́заць ‘торгаць, цягаць рыўкамі, рэзкімі рухамі’, ‘біць, калаціць, трэсці’, ‘рваць (пра вецер)’, ‘не даваць спакою, дакучаць патрабаваннямі’, ‘рытмічна торгаць (пра боль)’ (ТСБМ, Гарэц., Бяльк., Касп., Байк. і Некр., Шат., Яруш., Чач., Др.-Падб., Сержп. Прымхі, Скарбы₂, Сл. Брэс.), ‘мучыць, мардаваць’ (Ласт.), ‘ванітаваць, нудзіць’ (ТСБМ; лаг., Гіл.; пух., навагр., Сл. ПЗБ); ‘выпростваць мокрую аснову пасля апрацоўкі лугам’ (в.-дзв., Шатал.), ту́заты ‘расцягваць (воўну)’ (пін., Сл. Брэс.), ‘торгаць’ (Клім.), ‘торгаць, балець (пра рану, зуб)’ (Горбач, Зах.-пол. гов.), тузну́ты, тузыну́ты ‘таргануць, тузануць’ (драг, Нар. лекс.), ту́знуць ‘тузануць’ (ТС), тузну́ць ‘тс’ (мёрск., Нар. сл.), тузяну́ць ‘торгаць, асабліва пры бойцы’ (Шат.), ту́зацца ‘рабіць хуткія, рэзкія рухі, рыўкі’, ‘уздрыгваць’, ‘штурхаць адзін аднаго, піхацца, біцца, змагацца’, ‘дужацца’, ‘важдацца з кім-небудзь’ (ТСБМ, Гарэц., Чач., Касп., Байк. і Некр.; ашм., беласт., Сл. ПЗБ), ‘вырывацца’ (Варл.), туза́ць ‘мардаваць, лаяць’ (Нас.), туза́тыся ‘штурхацца’ (кам., ЛА, 2); сюды ж туза́ла, туза́н ‘удзельнік бойкі’ (Байк. і Некр.), ту́занне, тузаніна ‘валтузня, важданне’ (там жа), ‘клопат, неспакой’ (Варл.). Укр. ту́зати, туза́ти ‘штурхаць, біць’, ту́затися, тузи́ти ‘бароцца, спрачацца’, ‘штурхацца’, туса́ти ‘штурхаць, таўчы’, рус. тузи́ть ‘біць кулакамі’, н.-луж. tuskaś ‘штурхаць’, tusnuś, tłusnuś ‘тс’, ‘трэсці’, ‘ціснуць, мяць’, польск. tuzać, tuzować ‘біць’, ‘лаяць’, ‘разбіваць (ворага)’. Дапускаюць паходжанне лексемы з туз 1 — ‘біць казырным тузом, хадзіць з козыра’ (Фасмер, 4, 115; Брукнер, 585). Больш імаверна імітатыўнае паходжанне (Арол, 4, 114), параўн. тузгаць, турзаць (гл.), літ. tūzgénti ‘грукаць, лопаць з глухім гулам’. Сюды ж экспр. тузо́къць ‘тузаць’ (мёрск., Нар. сл.), тузь — пра шморганне (мсцісл., Нар. лекс.), тузе́ль ‘цоп’ (Варл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

адо́лець (каго, што) сов.

1. (в борьбе) одоле́ть, оси́лить, победи́ть, спра́виться (с кем, чем);

а. во́рага — одоле́ть (оси́лить) врага́; спра́виться с враго́м;

2. перен. одоле́ть, оси́лить;

а. матэма́тыку — одоле́ть (оси́лить) матема́тику;

3. перен. превозмо́чь, оси́лить;

а. свой страх — превозмо́чь (оси́лить) свой страх;

4. перен. одоле́ть, овладе́ть (кем), охвати́ть;

мяне́ ~леў сон — меня́ одоле́л (охвати́л) сон

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

разби́ть сов., в разн. знач. разбі́ць, мног. паразбіва́ць; (о параличе — ещё) спаралізава́ць; (о деньгах — ещё) прост. размяні́ць; (расстроить — ещё) разг. разла́дзіць;

разби́ть стекло́ разбі́ць шкло;

разби́ть врага́ разбі́ць во́рага;

разби́ть наде́жды разбі́ць надзе́і;

разби́ть сад разбі́ць сад;

разби́ть ла́герь разбі́ць ла́гер;

его́ разби́л парали́ч яго́ разбі́ў паралі́ч, безл. яго́ спаралізава́ла;

◊

разби́ть се́рдце разбі́ць сэ́рца;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

перамагчы́, ‑магу, ‑можаш, ‑можа; зак., каго-што і без дап.

1. Дасягнуць перамогі ў змаганні; разбіць праціўніка. Перамагчы ў баі. □ Справа стала так: або перамагчы ворага, або памерці ў змаганні. Чорны. Але жыццё аддай не дарам: Памры, На прыступ ідучы, Як паміраюць камунары, Каб смерцю Смерць перамагчы. Глебка. // Выйграць у якім‑н. спаборніцтве. Перамагчы ў сацыялістычным спаборніцтва Перамагчы ў спартыўнай барацьбе.

2. перан. Пераадолець якія‑н. цяжкасці, узяць верх над кім‑, чым‑н., дабіцца поспеху. А людзі працавалі ў калгасе, перамаглі нястачы, [аб] жыліся, адбудаваліся і выхавалі дзяцей. Дуброўскі. Партызанская вытрымка, адвага перамаглі ўсё. Кулакоўскі. Цэлы год лечаць.. [Сасакі] дактары і ніяк не могуць вылечыць, не могуць перамагчы лютай, няўмольнай хваробы. Арабей. // Перасіліць якое‑н. пачуццё, жаданне і пад. Мікола слухаў, еў грэбліва і ніяк не мог перамагчы ў сабе ўсё ўзрастаючае пачуццё агіды. Брыль.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

накірава́цца сов.

1. напра́виться; после́довать;

н. на куро́рт — напра́виться на куро́рт;

я ~ва́ўся за ім — я напра́вился (после́довал) за ним;

2. устреми́ться, обрати́ться;

ко́нніца ~ва́лася на во́рага — ко́нница устреми́лась на врага́;

усе́ по́зіркі ~ва́ліся на яго́ — все взо́ры устреми́лись (обрати́лись) к нему́;

3. напра́виться, уйти́, удали́ться;

н. ў свой пако́й — напра́виться (уйти́, удали́ться) в свою́ ко́мнату

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

падня́цца, падыму́ся, пады́мешся, пады́мецца; падымі́ся і -німу́ся, -ні́мешся, -ні́мецца; -німі́ся; зак.

1. Перамясціцца ўверх або прыняць больш высокае становішча.

П. на чацвёрты паверх.

Рука паднялася.

П. па службовай лесвіцы (перан.; дасягнуць больш высокага грамадскага становішча).

2. Устаць, перамяніць ляжачае або сядзячае становішча на стаячае.

П. з ложка.

3. Крануцца, рушыць.

Войскі падняліся ў атаку.

4. перан. Перайсці да актыўных дзеянняў.

П. на барацьбу з ворагам.

5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць вышэйшым, павысіцца ва ўзроўні.

Вада ў рацэ паднялася.

6. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Павялічыцца, павысіцца.

Прадукцыйнасць працы паднялася.

Цэны падняліся.

7. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Стаць больш актыўным, прыўзнятым, палепшыцца.

Настрой падняўся.

8. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Наладжваючыся, палепшыцца, развіцца.

Прадукцыйнасць гаспадаркі паднялася.

9. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Узнікнуць, пачацца.

Падняўся шум.

У стане ворага паднялася паніка.

Падняўся вецер.

|| незак. падыма́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца і падніма́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.

|| наз. падня́цце, -я, н. (да 1, 6—8 знач.) і пад’ём, -у, м. (да 1, 2 і 5 знач.).

|| прым. пад’ёмны, -ая, -ае (да 1 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

contain

[kənˈteɪn]

1.

v.t.

1) зьмяшча́ць

Books contain information — Кні́гі зьмяшча́юць інфарма́цыю

This pitcher will contain a quart of milk — Гэ́ты збано́к зьме́сьціць лі́тар малака́

2) мець у сабе́

One meter contains 100 centimeters — Адзі́н мэ́тар ма́е 100 цэнтымэ́траў

3) стры́мваць

to contain oneself — стры́мвацца, вало́даць сабо́ю

4) Milit. стры́мваць, затры́мваць, акружа́ць (во́рага)

5) Math. дзялі́цца

10 contains 2 and 5 — Дзе́сяць дзе́ліцца на два й пяць

2.

v.i.

стры́мвацца

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

ally

I [əˈlaɪ]

1.

v.t. -lied, -lying

1) злуча́ць

to ally oneself — уступа́ць у хаўру́с, саю́з; заключа́ць умо́ву

2) Pass. быць зьвя́заным

Norwegian is nearly allied to Danish — Нарвэ́ская мо́ва ве́льмі блі́зкая да да́цкае

2.

v.i.

заключа́ць хаўру́с, саю́з

to ally against the common enemy — заключы́ць саю́з супро́ць супо́льнага во́рага

II [ˈælaɪ]

n., pl. -lies

1) хаўру́сьнік -а, саю́зьнік -а m.

2) памага́ты -ага; памо́чнік -а m., памо́чніца f.; прыхі́льнік -а m.

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

oderwać się

I

зак. адарвацца;

oderwać się od zajęć — адарвацца ад заняткаў;

oderwać się od nieprzyjaciela вайск. адарвацца ад ворага

II

незак. адрывацца;

nie mogłem się ~\ od pracy (książki) — я не мог адарвацца ад працы (кнігі);

oderwać się od ziemi — адарвацца ад зямлі (пра самалёт)

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

вайна́, ‑ы; мн. войны, ‑аў; ж.

1. Адкрытая ўзброеная барацьба паміж дзяржавамі, народамі, плямёнамі або грамадскімі класамі. Першая сусветная вайна. Вялікая Айчынная вайна. Вызваленчыя войны. □ Руская рэвалюцыя аб’явіла Еўропе аб адкрытай вайне рускага народа з царызмам. Ленін.

2. перан. Стан варожасці; барацьба з кім‑, чым‑н. Эканамічная вайна. Аб’явіць вайну бракаробам.

•••

Акопная вайна — пазіцыйная вайна.

Грамадзянская вайна — узброеная класавая барацьба ўнутры дзяржавы.

Каланіяльныя войны — войны, якія вядуцца імперыялістычнымі дзяржавамі з мэтай заваявання калоній або захавання свайго панавання над імі.

Прэвентыўная вайна — вайна, якая мае мэтай папярэдзіць або прадухіліць напад праціўніка.

Рэйкавая вайна — адзін з відаў партызанскай барацьбы з ворагам у гады Вялікай Айчыннай вайны, які праяўляўся ў татэмістычным разбурэнні чыгуначных пуцей у тыле ворага.

Халодная вайна — варожа-агрэсіўная палітыка імперыялістычных дзяржаў у адносінах: да СССР і іншых сацыялістычных краін ва ўмовах афіцыйнага міру.

Бог вайны гл. бог.

Развязаць вайну гл. развязаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)