чо́рны, -ая, -ае.

1. Які мае колер сажы, вугалю; проціл. белы.

Чорная фарба.

Чорная барада.

Ч. дым.

2. Цёмны, больш цёмны ў параўнанні з чым-н. больш светлым.

Ч. хлеб.

Ч. ад загару.

3. Брудны, запэцканы.

Чорныя рукі ад гразі.

4. Некваліфікаваны, які не патрабуе высокага майстэрства, часта фізічна цяжкі і брудны (пра работу).

Чорная работа.

5. Прызначаны для якіх-н. службовых ці бытавых мэт; не парадны, не галоўны.

Ч. ход.

Чорная лесвіца.

6. Не апрацаваны, чарнавы.

Ч. варыянт рукапісу.

7. перан. Нізкі, каварны, подлы.

Чорная зайздрасць.

Чорныя справы.

8. перан. Дрэнны, адмоўны.

Чорныя старонкі біяграфіі.

Ч. бок жыцця.

9. перан. Цяжкі, змрочны, беспрасветны.

Чорныя думкі.

Чорная доля.

10. перан. Крайне рэакцыйны.

Чорныя сілы.

11. У Рускай дзяржаве 14—17 стст.: цяглавы, падатковы; дзяржаўны, не прыватнаўласніцкі (гіст.).

Чорныя землі.

12. Паводле міфалагічных уяўленняў: вядзьмарскі, чарадзейскі, звязаны з нячыстай сілай.

13. Як састаўная частка некаторых заалагічных і батанічных назваў.

Чорныя парэчкі.

Чорная рабіна.

Ч. дзяцел.

○

Чорнае золата —

1) нафта;

2) каменны вугаль.

Чорная біржа (чорны рынак) — неафіцыйная біржа (рынак).

Чорная ікра — ікра асятровых рыб.

Чорная кава — моцная кава без малака і вяршкоў.

Чорны лес — лісцёвы лес, чарналессе.

Чорны шар — выбарчы шар, які азначае «супраць абрання» каго-н.

Чорныя металы — назва жалеза і яго сплаваў (сталі, чыгуну і г.д.).

◊

На чорную гадзіну (разм.) — на цяжкі час (пакінуць што-н.).

Ні чорнага ні белага (разм.) — не абазвацца, не сказаць ні слова каму-н.

Трымаць у чорным целе — сурова, строга абыходзіцца з кім-н.

У чорным святле — змрочным, непрыглядным, горш, чым на самай справе (бачыць, падаваць, паказваць і пад. што-н.).

Чорная косць (костка) (уст.) — пра людзей простага, недваранскага паходжання.

Чорны дзень (разм.) — перыяд нястачы, беднасці ў жыцці; цяжкая часіна.

Чорным па белым (разм.) — дакладна, выразна, ясна (напісана).

Як чорны вол (рабіць, працаваць; разм.) — рабіць не пакладаючы рук.

|| наз. чарната́, -ы́, ДМ -наце́, ж. і чарно́та, -ы, ДМ -но́це, ж. (да 1—3 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

предста́вить сов.

1. (подать, привести доказательства, справки и т. п.) пада́ць; прыве́сці; паказа́ць; прадста́віць; прад’яві́ць;

предста́вить но́вые да́нные пада́ць (прыве́сці) но́выя да́дзеныя;

предста́вить свиде́тельство о боле́зни пада́ць (паказа́ць, прад’яві́ць) пасве́дчанне аб хваро́бе;

предста́вить докуме́нты прадста́віць (прад’яві́ць) дакуме́нты;

2. (доставить в какое-л. место) уст., прост. даста́віць;

3. (познакомить, отрекомендовать) пазнаёміць (каго, з кім), адрэкамендава́ць, прадста́віць (каго, каму);

4. (к награде) прадста́віць;

5. (изобразить, показать) намалява́ць, паказа́ць, вы́весці;

6. (вызвать что-л., причинить) вы́клікаць; прычыні́ць; (составить) скла́сці; (явиться) з’яві́цца;

предста́вить больши́е затрудне́ния вы́клікаць (скла́сці) вялі́кія ця́жкасці;

э́то представля́ет большо́е затрудне́ние гэ́та з’яўля́ецца вялі́кай ця́жкасцю;

7. (принять на себя образ кого-, чего-л.) прыкі́нуцца (кім, чым), састро́іць з сябе́;

8. (дать представление) театр. паказа́ць;

9. (вообразить) уяві́ць, прадста́віць; см. представля́ть​ 1—9;

◊

предста́вьте себе́ уяві́це сабе́;

мо́жете себе́ предста́вить мо́жаце сабе́ ўяві́ць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

pick​3 [pɪk] v.

1. выбіра́ць, падбіра́ць;

The students have to pick three courses from a list of 15. Студэнтам трэба выбраць тры курсы з пятнаццаці;

Let me pick a few examples at random. Дазволь мне выбраць наўгад тры прыклады.

2. (i)рва́ць, збіра́ць;

pick fruit збіра́ць плады́;

pick flowers(i)рва́ць кве́ткі

3. выкалу́пліваць; калупа́ць

♦

pick and choose быць перабо́рлівым;

pick smb.’s pocket зале́зці каму́-н. у кішэ́ню;

pick up speed павялі́чваць (хуткасць);

pick one’s way выбіра́ць шлях

pick at [ˌpɪkˈæt] phr. v. : pick at one’s food калупа́ць е́жу (відэльцам)

pick on [ˌpɪkˈɒn] phr. v. выбіра́ць вінава́тага, чапля́цца (да каго-н.);

Why pick on me every time? Чаму я заўсёды вінаваты?

pick out [ˌpɪkˈaʊt] phr. v.

1. выбіра́ць

2. адро́зніваць

3. падбіра́ць мело́дыю на слых

pick up [ˌpɪkˈʌp] phr. v.

1. падыма́ць; падыма́цца;

He picked up his bag. Ён узяў сваю сумку.

2. збіра́ць;

Pick up your toys. Збяры свае цацкі.

3. набыва́ць, здабыва́ць;

pick up an accent набы́ць акцэ́нт

4. збіра́ць, падбіра́ць (пасажыраў)

5. лаві́ць па прыёмніку

6. infml пача́ць зноў; апа́мятацца; аднаві́ць сі́лы

7. паляпша́цца;

Trade is picking up again. Гандаль ажыўляецца.

8. infml арыштава́ць злачы́нцу

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

sícher

1.

a

1) бяспе́чны

er ist séines Lébens nicht ~ — яго́ жыця́р пагража́е

2) надзе́йны; пэўны, дакла́дны; вераго́дны

éiner Sáche ~ sein — быць упэўненым у чым-н., у кім-н.

j-n ~ máchen — усяля́ць упэўненасць каму́-н.

~ ist ~ ! — асцяро́жнасць найпе́рш за ўсё!

2.

adv

1) напэўна, абавязко́ва

2) цвёрда, yпэўнена; упэўна, вядо́ма (ж)

ganz ~ géhen* — ісці́ упэўнена [цвёрдым кро́кам]; камерц. не рызыкава́ць

~ wírkend — надзе́йны, які́ дзе́йнічае напэўна

er weiß es ~ — ён гэта ве́дае цвёрда

~ áuftréten* — дзе́йнічаць упэўнена

~stéllen — забяспе́чваць

3.

adv кане́шне, зразуме́ла

~! — кане́шне!

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

до́ля ж

1. (частка) Teil m -(e)s, -e; Ánteil m;

за до́лю секу́нды im Brúchteil éiner Sekúnde;

у ро́ўных до́лях zu gléichen Téilen;

у гэ́тым ёсць до́ля пра́ўды darán ist étwas Wáhres;

2. бат, анат Láppen m -s, -;

семянна́я до́ля Kéimlappen m, Kéimblatt n -(e)s, -blätter;

до́лі лёгкіх Lúngenlappen pl;

3. (лёс) Schícksal n -s, -e; Los n -es, -e;

вы́пасці на до́лю zúfallen* vi (s) (каму-н D);

гэ́тае зада́нне вы́пала на маю́ до́лю díese Áufgabe ist mir zúgefallen;

4. эк, камерц Ánteil m; Quote [´kvo:-] f -, -n; Ráte f -, -n; Béitrag m -(e)s, -träge;

до́ля ў капіта́ле Kapitálanteil m;

до́ля ў стату́тным фо́ндзе Ánteil am Statútenfonds [-fõ:]

до́ля ўдзе́лу Betéiligungsquote f;

максіма́льная до́ля Maximálquote [-kvo-] f;

мініма́льная до́ля Minimálquote [-kvo-] f;

прапарцы́йная до́ля proportionáler Teil;

ро́ўная до́ля gléicher Teil;

◊ ільві́ная до́ля разм Löwenanteil m -(e)s, -e

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

хвост м

1. Schwanz m -es, Schwänze; Schweif m -es, -e (пушысты); паляўн Rúte f -, -n;

паўлі́н распусці́ў хвост der Pfau schlug [machte] ein Rad;

падця́ць хвост den Schwanz éinziehen*; перан тс klein béigeben; kléinlaut wérden;

матля́ць [круці́ць] хвасто́м mit dem Schwanz wédeln; schwänzeln vi; перан sich éinschmeicheln, scharwénzeln vi;

2. (канцавая частка) Schwanz m; Schweif m; тэх Zápfen m -s, -;

хвост каме́ты Kométenschweif m;

3. разм (чарга) Schlánge f -, -n, Réihe f -, -n;

4. (нязданы іспыт, нявыкананая работа і г. д.) Rǘckstände pl;

◊ пле́сціся [цягну́цца] ў хвасце́ zurückbleiben* vi (s), náchbleiben* vi (s); hinterhér trótten vi (s);

вісе́ць на хвасце́ (у каго-н) j-n éinholen, j-m auf den Férsen sein;

наступі́ць на хвост каму-н j-m auf den Schwanz tréten*;

паказа́ць хвост разм ábhauen* vi (s);

◊ галаву́ вы́цягнуў - хвост угру́з ≅ man flieht éinen Bach und fällt in den Rhein

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

адда́ць сов.

1. в разн. знач. отда́ть; (подвергнуть действию чего-л.) преда́ть; (осудить на что-л.) обре́чь; (в школу и т.п. — ещё) определи́ть;

а. доўг — отда́ть долг;

а. усе́ сі́лы спра́ве выхава́ння мо́ладзі — отда́ть все си́лы де́лу воспита́ния молодёжи;

а. сябе́ на паку́ты — обре́чь себя́ на муче́ния;

а. дзіця́ ў шко́лу — отда́ть (определи́ть) ребёнка в шко́лу;

а. пад суд — отда́ть под суд (преда́ть суду́);

за касцю́м адда́ў мно́га — за костю́м о́тдал мно́го;

а. распараджэ́нне — отда́ть распоряже́ние;

2. (об оружии) отда́ть;

○ а. го́лас — отда́ть го́лос;

◊ а. нале́жнае — отда́ть до́лжное;

а. бо́гу душу́ — отда́ть бо́гу ду́шу;

а. дані́ну — отда́ть дань;

а. апо́шні доўг — отда́ть после́дний долг;

а. на суд — (каму) отда́ть на суд (кого);

а. пакло́н — отда́ть покло́н;

а. агню́ і мячу́ — преда́ть огню́ и мечу́;

а. жыццё — (за каго, што) отда́ть жизнь (за кого, что);

а. галаву́ ў закла́д — отда́ть го́лову в закла́д;

што ві́нен, а. паві́нен — посл. долг платежо́м кра́сен

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

блі́зкі

1. (в пространстве) бли́зкий, бли́жний, близлежа́щий;

б. двор — бли́зкий (бли́жний, близлежа́щий) двор;

з ~кай дыста́нцыі — воен., спорт. с бли́жней диста́нции;

2. (во времени) бли́зкий;

пе́ршыя сняжы́нкі — вестуны́ ~кай зімы́ — пе́рвые снежи́нки — ве́стники бли́зкой зимы́;

3. (хорошо знакомый, связанный дружбой, любовью) бли́зкий;

б. тава́рыш — бли́зкий това́рищ;

~кія адно́сіны — бли́зкие отноше́ния;

4. перен. (сходный) бли́зкий, ро́дственный;

~кая — тэ́ма бли́зкая (ро́дственная) те́ма;

5. перен. (да каго, чаго і каму, чаму) бли́зкий (к кому, чему и кому, чему);

журналі́ст, б. да ўра́давых ко́лаў — журнали́ст, бли́зкий к прави́тельственным круга́м;

б. майму́ сэ́рцу — бли́зкий моему́ се́рдцу;

6. в знач. сущ. бли́зкий;

прывіта́нне ро́дным і блі́зкім — приве́т родны́м и бли́зким;

7. в знач. сказ. переводится чаще всего краткой формой прилагательного;

ён мне б. — он мне бли́зок;

◊ не б. свет — не бли́зкий свет;

за б. свет — за бли́зкий свет;

быць у блі́зкіх адно́сінах — (з кім) быть в бли́зких отноше́ниях (с кем)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

дать сов., в разн. знач. даць; (неоднократно) разг. падава́ць; надава́ць;

дать де́ньги даць гро́шы;

дать пре́мию даць прэ́мію;

по ви́ду ей нельзя́ дать бо́льше тридцати́ на вы́гляд ёй не́льга даць больш за тры́ццаць гадо́ў;

дать в зу́бы прост., груб. даць у зу́бы;

дать конце́рт даць канцэ́рт;

дать статью́ в за́втрашнем но́мере газе́ты даць арты́кул у за́ўтрашнім ну́мары газе́ты;

дать о́браз рабо́чего даць во́браз рабо́чага;

дать отве́т даць адка́з;

дать кля́тву даць кля́тву;

дать звоно́к даць звано́к;

стена́ дала́ тре́щину сцяна́ дала́ трэ́шчыну;

дать кварти́ру даць кватэ́ру;

дать сло́во даць сло́ва;

сад дал большо́й дохо́д сад даў вялі́кі дахо́д;

дать зва́ние даць зва́нне;

дать пода́рок даць гасці́нца;

дать ток даць ток;

дать во́ду даць ваду́;

я тебе́ дам разг. я табе́ дам;

◊

дать знать даць знаць, даць га́сла;

дать доро́гу (кому) даць даро́гу (каму);

не дать в оби́ду не даць у кры́ўду;

дать отбо́й даць адбо́й;

дать ве́ру (чему) даць ве́ры (чаму);

дать во́лю (кому, чему) даць во́лю (каму, чаму);

дать во́лю рука́м даць во́лю рука́м;

дать вы́ход (чему) даць вы́хад (чаму);

дать себя́ знать даць сябе́ адчу́ць, да́цца ў зна́кі;

дать о себе́ знать даць аб сабе́ знаць;

дать поня́ть даць зразуме́ць;

дать крю́ку даць кру́гу;

дать ма́ху даць ма́ху;

дать нача́ло (чему) даць пача́так (чаму);

дать поня́тие даць паня́цце;

дать представле́ние даць уяўле́нне;

дать себе́ труд патурбава́цца, паклапаці́цца, пару́піцца, падба́ць;

дать стрекача́, дать тя́гу даць ця́гу, даць драпака́ (дра́ла);

дать уро́к даць уро́к;

до́рого бы дал до́рага б даў;

как пить дать як піць даць;

не дать спу́ску не даць спу́ску;

не дай бог не дай бо́жа, барані́ (крый) бо́жа;

дай бог дай бог (бо́жа);

дай бо́же на́шему теля́ти во́лка пойма́ти посл. дай бо́жа на́шаму цяля́ці во́ўка спайма́ці;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

ве́даць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каго-што.

1. Знаць што‑н., мець уяўленне пра што‑н. Ведаць жыццё вёскі. □ Дабрацца летам да Глухога вострава мог толькі той, хто дасканала ведаў звілістыя сцежкі між дрыгвы і куп’я. Колас. Месца пад падлогай, кожную дошку самой падлогі Міколка ведаў, як свае пяць пальцаў. Лынькоў. І ўсё ж горад здаваўся.. [Галіне] нечым непадобным на той, якім яна ведала яго дагэтуль. Мележ. // пра каго-што, аб кім-чым і без дап. Мець звесткі пра каго‑, што‑н. [Карага:] — А дзе.. [бацька] цяпер — не ведаю; і ты, брат, відаць, не ведаеш аб сваёй радні. Колас.

2. Мець веды, навыкі, умець рабіць што‑н. Ведаць урок. Ведаць матэматыку. □ Вядома, што Багушэвіч добра ведаў польскую мову, чытаў многіх польскіх пісьменнікаў, нават сам пісаў вершы па-польску. Ларчанка.

3. Быць знаёмым з кім‑н. Раптам.. падышла маладая дзяўчына. Зося яе не ведала. Чорны. Сцяпана ўсе ведалі як.. памяркоўнага чалавека. Кавалёў. // Адрозніваць ад другіх. Мікола добра ведае гэтыя шэрыя пранізваючыя вочы [сакратара]. Бядуля.

4. Усведамляць, уяўляць; разумець. [Масладуда:] — Ну, не гаруй, не такі ён хлопец, каб загінуць ні за што ні пра што. Ён сваю дарогу ведае. Лынькоў. Мы ведалі: вайне-грабежніцы не пакасіць нас, не пажаць. Панчанка.

5. Перажываць, адчуваць; мець справу, знацца, знаць. І горшай у свеце навалы Не ведаў ніколі народ. Колас. Сэрца.. [жанчыны] поўнілася пяшчотаю да гэтага няшчаснага хлопчыка, які не ведае нават, што такое звычайная чалавечая ласка. Шамякін. Маёнтак быў зусім пад бокам, а ў панскіх пакоях — такі прастор, якога дагэтуль не ведалі ні кадрыль, ні лявоніха. Брыль. Кучаравая галава [Гушкі] амаль што ўсе дні на дварэ не ведала шапкі. Чорны.

6. кім-чым. Кіраваць, распараджацца кім‑, чым‑н. Ведаць трэстам. Ведаць перапіскай.

7. і з дадан. дап. Памятаць, не забываць. [Васіль:] — Ведай вось, як з пустымі рукамі хадзіць. Брыль. Няхай жа ведаюць бандыты, Што гэта кроў падзе на іх. Колас.

8. у знач. пабочн. Ужываецца ў тых выпадках, калі неабходна звярнуць увагу субяседніка на тэму гутаркі. [Клава:] Ведаеце, я забылася тую песню пра косы. Крапіва.

•••

Бог (святы) ведае (хто, што, куды, колькі, які) гл. бог.

Бог (чорт, пярун, ліха, халера) яго (цябе, яе, вас, іх) ведае гл. бог.

Будзеш (будзеце і г. д.) ведаць — форма пагрозы каму‑н.

Ведай (знай) нашых; няхай ведаюць (знаюць) нашых — вось мы якія, вось з кім маеце справу. — Хапіліся! — задаволена кажа Жаўтых, седзячы на дне, і радасна смяецца, густа наморшчыўшы свой зашчацінены за ноч сіняваты твар. — Усё ж абдурылі — ведай нашых! Быкаў.

Ведаць дарогу — папярэдне быць знаёмым з чым‑н.

Ведаць (паказаць), дзе ракі зімуюць — ужываецца як пагроза.

Ведаць меру — трымаць сябе ў пэўных рамках, устрымлівацца ад лішняга.

Ведаць не ведаю, знаць не знаю — аб поўным няведанні чаго‑н., нежаданні знацца, мець справу з кім‑, чым‑н.

Ведаць, пачым фунт ліха — пазнаць, як цяжка жыць у горы, нястачы. Сама Аўдоля хапіла гора нямала. Ведае, пачым фунт ліха. Крапіва.

Ведаць сваё месца — весці сябе адпаведна свайму становішчу, не ўмешвацца не ў свае справы; быць сціплым.

Ведаць толк у чым‑н. — разбірацца ў чым‑н. з веданнем справы.

Ведаць у твар — ведаць каго‑н. з выгляду, але не быць знаёмым.

Ведаць усе хады і выхады — добра ведаць што‑н., мець дакладныя звесткі аб чым‑н., быць сваім чалавекам дзе‑н.

Ведаць цану каму‑, чаму‑н. — ведаць хто (або што) чаго варты.

Ведаць як аблупленага — вельмі добра ведаць каго‑н.

Ведаць як свае пяць пальцаў — вельмі добра, грунтоўна ведаць што‑н.

Ліха ведае (хто, што, які, куды і пад.) гл. ліха.

Не ведаць (не знаць), куды (дзе) вочы дзець (падзець) — пра пачуццё вялікага сораму.

Не ведаць, куды (дзе) дзецца (падзецца) — а) разгубіцца, збянтэжыцца ад сораму, непакою; б) разгубіцца ад нечаканай пагрозы.

Не ведаць (не знаць), куды (дзе) рукі дзець (падзець) — пра збянтэжанасць, пачуццё сарамлівасці.

Не ведаць (не знаць), куды (дзе) сябе дзець (надзець) — не ведаць, чым заняцца.

Хто яго (цябе, яе, вас, іх) ведае гл. хто.

Чорт ведае (хто, што, які куды і пад.) гл. чорт.

Чорт ведае што! гл. чорт.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)