Spalíer

n -s, -e

1) двухбако́вы ланцу́г (людзей)

~ bílden [máchen, stéhen*] — утвары́ць шпале́ры, стая́ць шпале́рамі

2) сце́нка (у футболе)

3) частако́л

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

ва́рта​I ж. вайск. Wáche f -, -n, Bewáchung f -, -en; Wáchposten m -s, -;

ганаро́вая ва́рта Éhrenwache f; Tótenwache f (каля труны);

стая́ць на ва́рце, не́сці ва́рту Wáche stehen* [haben];

змяні́ць ва́рту die Wáche áblösen

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

ве́цер, ве́тру, мн. вятры́, вятро́ў, м.

Рух паветра ў гарызантальным напрамку.

Моцны в.

Спадарожны в.

Паўднёвы в.

Подых ветру.

Стаяць на ветры (там, дзе дзьме моцны вецер).

◊

Кідаць словы на вецер (разм.) — гаварыць упустую, дарэмна ці неабдумана.

Вецер у галаве ў каго (разм., неадабр.) — пра легкадумнага чалавека.

Ветрам падшыты або падбіты (разм.) — пра легкадумнага чалавека, а таксама пра адзенне без цёплай падкладкі.

Трымаць нос па ветры — прыстасоўвацца да абставін.

Шукаць ветру ў полі — пра дарэмныя пошукі.

Куды вецер дзьме — прыстасоўвацца да большасці думак, поглядаў, густаў.

|| памянш. ве́трык, -у, м. З ветрыкам (пра язду: вельмі хутка; разм.).

|| прым. ве́травы, -ая, -ае і ветравы́, -а́я, -о́е (спец.).

Ве́травы подых.

Ветравое шкло (у аўтамашынах).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

рад¹, -а, М -дзе, мн. -ы́, -о́ў, м.

1. Лінія роўна размешчаных аднародных прадметаў.

Р. пладовых дрэў.

Стаяць радамі.

2. Сукупнасць з’яў, падзей і пад., якія ідуць адно за адным.

Рады пакаленняў.

3. Некаторая, звычайна немалая колькасць чаго-н.; шэраг.

Праслухалі р. лекцый.

4. толькі мн. Склад, асяроддзе.

У радах арміі.

5. Магазіны, ларкі, размешчаныя ў адну лінію.

Гандлёвыя рады.

6. Прабор у валасах.

Расчэсаныя на р. валасы.

◊

У першых радах — уперадзе ўсіх.

|| памянш. радо́к, -дка́, мн. -дкі́ -дко́ў, м. (да 1 і 6 знач.); прым. радко́вы, -ая, -ае і радавы́, -а́я, -о́е (да 1 знач.; спец.).

Радковая сяўба.

Радковая сеялка.

Радавая пасадка бульбы.

Радавая сеялка.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Ашашке́рыцца ’стаяць (сядзець) у стане нерухомасці, абыякавасці і безжыццёвасці, нагадваючы хворую на гняздзе курыцу’ (карэліц., Янк. II). Хутчэй за ўсё звязана з шашэрыцца ’натапырвацца’, шушэрыцца ’настаўляць поўсць, пер’е; насцярожвацца’ (КСП), да апошняга параўн. рус. ошушурить ’ашчацініцца, ускалмаціцца, надуцца’; маючы на ўвазе тлумачэнне слова, можна дапускаць сувязь (другасную) з шашок, шашко ’тхор’, параўн. сведчанне Пяткевіча аб тым, што тхор ачмурае курэй такім паганым духам, што ўсе куры, пачадзеўшы, падаюць да долу (Пятк., 2, 74).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Пераста́ць ’перастаць’ (ТСБМ), укр. переста́ти ’тс’, ’станавіцца на дарозе’, рус. перестать, стараж.-рус. перестати ’спыніцца, адстаць, спыніць’, польск. przestać, н.-луж. pśesiaś, в.-луж. přeslać ’перастаць, прыпыніцца’, чэш. přestati ’тс’, славац. prestať ’перастаць, пакінуць, скончыцца’, славен. prestáti, серб.-харв. прѐстати, макед. престане, балг. преста́на ’тс’, ст.-слав. прѣстати ’перастаць, наступіць’, ’спыніць’. Прасл. *perstati. Параўн. аналагічна ўтворанае лац. per‑stāre ’цвёрда стаяць, заставацца на месцы, працягвацца’. Да пера- і стаць (гл.) (Трубачоў, Проспект, 69–70).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

stać

sta|ć

незак.

1. стаяць;

~ć w kolejce — стаяць у чарзе;

2. магчы (мець магчымасць) зрабіць што;

~ć mnie na to — я магу зрабіць гэта;

nie ~ć mnie na to — я не магу сабе гэтага дазволіць; мне гэта не па кішэні;

3. безас. з адмоўем;

nie ~ło jej — яе не стала;

stoi jak wół разм. чорным на белым;

~ć na gruncie czego — стаяць на пазіцыях чаго;

nic nie stoi na przeszkodzie — нішто не перашкаджае

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

пазі́цыя ж.

1. Stéllung f -, -en; Situatión f -, -en; Positión f -, -en;

губля́ць свае́ пазі́цыі séine Positiónen éinbüßen;

2. вайск. Stéllung f -, -en; Positión f -, -en;

перадава́я пазі́цыя vórgeschobene Stéllung;

зыхо́дная пазі́цыя Áusgangsstellung f;

абаро́нчая пазі́цыя Vertéidigungsstellung f;

зме́на пазі́цый Stéllungswechsel m -s, -;

заня́ць пазі́цыю Stéllung bezíehen*;

стая́ць на пазі́цыі in éiner Stéllung líegen*;

пакіда́ць пазі́цыю éine Stéllung áufgeben* [räumen];

3. перан. Stándpunkt m -(e)s, -e, Éinstellung f, Stéllungnahme f -; Háltung f -, -en;

асно́ўная пазі́цыя Grúndhaltung f;

ключава́я пазі́цыя Schlüsselposition f -, Schlüsselstellung f, führende Positión;

кла́савая пазі́цыя Klássenstandpunkt m;

займа́ць я́сную [рэалісты́чную, варо́жую] пазі́цыю éine kláre [realístische, féindliche] Háltung éinnehmen*;

цвёрда стаяць на сваёй пазі́цыі séine Positión beháupten;

стая́ць на пра́вільнай пазі́цыі éine ríchtige Éinstellung háben

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

наво́кала,

1. прысл. Тое, што і навокал (у 1, 2 знач.). Выбліснула сонейка. І ўсё навокала ажыло і павесялела... Ігнаценка. Далёка ад мора наш горад, Навокала — поле ды лес. Прыходзька.

2. прыназ. з Р. Тое, што і навокал (у 3, 4 знач.). Навокала агню стаяць і сядзяць людзі ў вайсковай адзежы. Колас. Як [цені], сіняватыя кругі Навокала вачэй ляглі, а вочы Як быццам просяць злітавацца ўсіх. Багдановіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

нямо́жна, безас. у знач. вык.

1. Не дазваляецца, забаронена. Цішэй — не патрывожце сну, Ступайце асцярожна, Уголас гаварыць няможна. Колас. [Чырун:] — Вы спацелі, і доўга стаяць на марозе няможна. Корзун.

2. Разм. Немагчыма, няма магчымасці; нельга. Стрымаць няможна грамаду, Калі яна на ворага ўзнялася. Корбан. Начальнік заставы яшчэ ўважлівей зірнуў на дзеда Талаша, — Што прымусіла цябе, айцец, ісці да нас? — Няможна стала мне жыць дома. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)