Рэ́йдаць1 ’гаварыць лухту’ (З нар. сл., Жыв. сл.), рэ́йдзіць, рэ́ндаць ’гаварыць абы-што’ (Сцяшк. Сл.), рэ́йдзіць, рэ́йдаць ’тс’ (Сл. ПЗБ, ЛА, 3), рэ́йды ’плёткі’ (Сл. ПЗБ), рэ́йдало ’чалавек, які гаворыць лухту; рот’ (Нар. лекс.). Параўнанне з літ.raizgýti ’плесці’ (Весці АН БССР, 1969, 4, 131) сумніўна. Серб.-харв.рдати ’лаяцца’. Магчыма, з ідыш redn ’балбатаць’ < ням.réden ’размаўляць’. Гл. яшчэ райдоліць, райдун, райдак.
Рэ́йдаць2, рэ́йдзіць ’хадзіць без справы’ (воран., Сл. ПЗБ). Магчыма, звязана з папярэднім словам; развіццё семантыкі: ’гаварыць лухту’ > ’нічога не рабіць’ > ’хадзіць без справы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сціна́ць1 ’зразаць’ (ТСБМ, Нас., Некр. і Байк., Сцяшк., Гарэц., Др.-Падб., Сл. ПЗБ). Гл. сцяць1, цінаць.
І́рты ’лыжы’ (Гарэц., Касп., Бяльк.; Маш., 26). Рус.арл., смал.и́рты ’лыжы’; параўн. таксама славен.rtíče ’сані’. Ст.-рус.рты ’лыжы’ зафіксавана ў Ніканаўскім летапісе пад 1444 г. (спіс XVI ст.). Бел. лексема з прыстаўным і‑ ўзыходзіць да ст.-рус.рты і генетычна звязана з *rъtъ (гл. рот.). Назва паводле формы загнутых і завостраных спераду палазоў; параўн. ст.-рус.рътъ ’верх’, ’пярэдняя частка, нос у карабля’, славен.ŕt ’вастрыё’, ’мыс’, серб.-харв.р̑т ’верхавіна, вострая частка якога-н. прадмета’, ’мыс’, балг.рът ’узгорак, узвышша’, макед.ʼрт ’мыс’. Гл. нарты.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
заткну́ць
1. (адтуліну) verstópfen vt, zústopfen vt;
заткн ву́шыразм sich (D) die Óhren verstópfen vt;
2. (засунуцьзашто-н) (hinéin)stécken vt;
◊ ён цябе́ за по́яс заткне́разм er steckt dich gleich in die Tásche;
заткну́цькаму-нротразмj-m den Mund stópfen [verbíeten*]
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
mouth
[maʊӨ]1.
n., mouths
1) рот -а m., ву́сны pl. only.
2) адту́ліна f. (пячо́ры)
mouth of a river — уто́ка f., ву́сьце n.
3) грыма́са f.
2.
v.
1) [maʊð] лаві́ць ро́там; чвя́каць ро́там
2) гавары́ць напы́шліва, ара́тарстваваць
3) грыма́сьнічаць
4) прывуча́ць каня́ да ўздэ́чкі й цу́гляў
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
адпрасі́цца, ‑прашуся, ‑просішся, ‑просіцца; зак.
Просячы, дамагчыся дазволу пайсці, паехаць куды‑н.; адмовіцца ад чаго‑н., не ўдзельнічаць у чым‑н. У нядзелю, калі цывільныя рабочыя не працавалі.. [Эдварду Лявэру] ўдалося адпрасіцца раней на некалькі гадзін пакінуць работу.Чорны.Ячны хацеў падкаціць мяне да самага парога, але я адпрасіўся, пайшоў пехатой.Брыль.// Просячы, выбавіцца з цяжкага становішча. Ледзь адпрасіўся [ад чарцей] бедны Янук. І ўжо да самай смерці не браў у рот гарэлкі.Сачанка.Ад смерці не адкупішся і не адпросішся.Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
накпі́ць, ‑кплю, ‑кпіш, ‑кпіць; зак., зкаго-чаго, надкім-чым і без дап.
Злосна пасмяяцца, паздзекавацца з каго‑, чаго‑н. Ашукаць або хоць накпіць з акупанта быў немалы гонар.Лужанін.А дзед сядзе каля дуба, Кій паложыць на траву, Люльку возьме ў рот бяззубы І пахіліць галаву, Ды пачне сваё казанне, Як павінен жыць Сымон, Каб праз тое навучанне Лепш прыбраць яго ў палон, Бо таму не збыць пакуты, Хто б над старасцю накпіў.Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
1. Шчыльна злучыць, самкнуць (зубы, пальцы і пад.). Цяпер.. [Мікола] калаціўся, як асінавы ліст, і мусіў сашчаміць зубы, каб не ляскалі.Колас.Сашчаміла [Марыся] пальцы, муха была ў жмені.Баранавых.Кася заплакала. Потым яна сашчаміла рот, зірнула на маці і пайшла, стукнуўшы дзвярыма.Карпюк.
2.перан. Выклікаць адчуванне душэўнай прыгнечанасці, болю і пад. Ламко прыгледзеўся да Замасточча, і нейкая туга сашчаміла яго сэрца.Шахавец.Нейкі жаль агарнуў яго [Салаўя] сэрца, сашчаміў яго.Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
БЕЛАРЫ́БІЦА
(Stenodus leucichthys leucichthys),
прахадная рыба сям. сіговых; падвід нельмы. Эндэмік Каспійскага м., куды зайшла ў ледавіковы час з Ледавітага ак. Трымаецца ў халодных слаях вады.
Даўж. да 1,2 м, маса да 20 кг. Самкі буйнейшыя за самцоў. Цела серабрыстае, без плям, луска буйная, рот вялікі, зубы на сківіцах адсутнічаюць. Палавая спеласць на 5—7-м годзе жыцця. На нераст ідзе ў рэкі Волгу і Урал. Да зарэгулявання Волгі гал. месцам нерасту была р. Уфа (300 км ад мора). Існуюць яравая і азімая формы. Нерастуе ў вер.—лют. 1—2 разы ў жыцці (праз 2—3 гады). Драпежнік, у час міграцый не корміцца. Каштоўная рыба; у сувязі з зарэгуляваннем Волгі прамысл. значэнне невялікае; разводзяць штучна.