дёргать несов.
1. (за что-л.) ту́заць, шмо́ргаць, то́ргаць; (тянуть) цягну́ць; (рвать) рваць;
дёргать за рука́в ту́заць (то́ргаць) за рука́ў;
дёргать кого́-л. за язы́к перен. цягну́ць каго́-не́будзь за язы́к;
2. (выдёргивать) рваць, вырыва́ць; (перья, сено, шерсть) ску́бці;
дёргать гво́зди рваць (вырыва́ць) цвікі́;
3. перен. ту́заць (каго); назаля́ць (каму), дакуча́ць, надакуча́ць (каму);
4. безл. (в судорожных, нервных подёргиваниях) ту́заць; калаці́ць; крыві́ць; ку́рчыць; (о боли) то́ргаць;
у меня́ дёргает па́лец у мяне́ то́ргае па́лец;
5. (носом) шмо́ргаць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
казённый в разн. знач. казённы;
казённая земля́ казённая зямля́;
казённые де́ньги казённыя гро́шы;
казённое обмундирова́ние казённае абмундзірава́нне;
казённое воспита́ние казённае выхава́нне;
казённый язык казённая мо́ва;
казённая пала́та казённая пала́та;
казённая часть казённая ча́стка;
казённый дом казённы дом;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
пыта́ць несов., в разн. знач. спра́шивать;
п. ву́чняў — спра́шивать ученико́в;
п. пара́ды — спра́шивать сове́та;
◊ у людзе́й пыта́й і свой ро́зум май — посл. люде́й слу́шай, да свой ум име́й;
хто пыта́е, той не блу́дзіць — язы́к до Ки́ева доведёт
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
спры́тны
1. ло́вкий;
~ныя ру́кі — ло́вкие ру́ки;
2. ло́вкий, прово́рный, расторо́пный;
с. хло́пец — ло́вкий (прово́рный, расторо́пный) па́рень;
3. изворо́тливый, оборо́тистый;
4. стро́йный, грацио́зный;
~ная дзяўчы́на — стро́йная (грацио́зная) де́вушка;
◊ с. на язы́к — в карма́н за сло́вом не поле́зет
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
развяза́ць, развя́зваць
1. (што-н) lösen vt, lósbinden* аддз vt, áufschnüren vt; entwírren vt (разблытаць); áufknoten vt (вузел);
2. перан (даць чаму-н развіцца) entfésseln vt; ánregen vt;
развяза́ць вайну́ éinen Krieg entfésseln [ánfangen*];
развяза́ць ініцыяты́ву die Initiatíve ergréifen*;
развяза́ць ру́кі fréie Hand lássen* [geben*];
◊ развяза́ць каму-н язык j-m die Zúnge lösen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
ору́дие ср.
1. прыла́да, -ды ж.;
ору́дия труда́ прыла́ды пра́цы;
ору́дия произво́дства прыла́ды вытво́рчасці;
2. перен. (средство) прыла́да, -ды ж., збро́я, род. збро́і ж., сро́дак, -дку м.;
язы́к — ору́дие обще́ния мо́ва — сро́дак зно́сін;
3. воен. гарма́та, -ты ж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
Варажы́ць ’гадаць, чараваць’ (БРС, Інстр. II, Гарэц., Яруш.). Рус. ворожить ’гадаць’, укр. ворожити, польск. wróżyć, чэш. vražiti ’тс’, балг. вража́ ’варажу’, серб.-харв. вра̀жати ’лячыць, працаваць урачом’, славен. vražiti ’шкодзіць шляхам варажэння’. Прасл. *vorẑiti. Варажыць лічыцца вытворным ад вораг ’чараўнік, д’ябал’ (Праабражэнскі, 1, 96–97; Фасмер, 1, 353; БЕР, 1, 179–180; Абаеў, Осет. язык, 1, 581). Вайян (RÉS, 35, 1958, 93 і наст.), спасылаючыся на Брукнера (632), дзе wróżyć супастаўляецца з wierzgać, лічыць, што варажыць першапачаткова мела значэнне ’кіданне жэрабя’ (параўн. рус. ворожа, ст.-польск. wróża ’жэрабя’). Гл. таксама Шанскі, 1, В, 165–166; Рудніцкі, 1, 478–479; Скок, 3, 616–617; Коген, Запіскі, 191.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Салапя́ка ’разява, чалавек з высунутым языком; чалавек з адкрытым ротам; той, хто часта высоўвае язык’ (ТСБМ, Др.-Падб., Шат., Гарэц., Нар. лекс.), салапя́к (Бір. Дзярж.), салапа́йка (Сцяшк. Сл., Янк. 1), солопʼя́ка (Клім.), салопя́ка, салапі́ха (Сл. ПЗБ), сале́па (Скарбы), салапа́ты (Жд. 1), салапа́н (Нар. сл.), солопэ́й (Нар. лекс.), салапа́ты, салапа́йка, салапе́ка (Мат. Гом.), солопе́ка, солопе́та (ТС). Для ўкр. солопій ’салапяка’ і, такім чынам, бел. солопэ́й Анікін, Этымалогія–1982, 69 узнаўляе прасл. *solpějь. Да салупаць (гл.) з рознымі суф. Сюды ж салапа́ты, салапа́ч ’той, хто выгаворвае с замест ш’ (Шат.), салапа́ты ’шапялявы’ (Ян.) з далейшым развіццём значэння ’чалавек з разінутым ротам’ — ’чалавек, які мае дэфект вымаўлення’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сурэ́па ’пустазелле з жоўтымі кветкамі’ (Сцяшк., Мат. Гом.), сурэ́пка ’пустазелле свірэпа’ (Цых.), сурэ́піца ’рапс’ (Ласт.). Параўн. укр. суріпа, сурі́пиця ’тс’ і ’свірэпа’, рус. суре́па, суре́пка, суре́пица ’свірэпа’. Гл. свірэпа; варыянтны пачатак слова тлумачыцца наяўнасцю паралельных зыходных форм прыметніка *svirěpъ/*surěpъ ’дзікі, раз’юшаны’, параўн. рус. свире́пый, суре́пый ’тс’, балг. свире́п, дыял. суря́п, зуре́пав ’раз’юшаны’ і пад. Семантыка слова на базе ’дзікая, некультурная расліна’, гл. Мяркулава, Этимология–1994, 78; інакш — з су- (са значэннем няпоўнага падабенства) і рэпа (гл.) — тлумачыць адпаведныя формы Пічхадзе (Новое в рус. этим., 1, 229), што адлюстроўвае падабенства лістоў розных раслін да лісця рэпы, параўн. рапак, гл. Гл. яшчэ Жураўлёў, Язык и миф, 373.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Суто́ка ’месца зліцця дзвюх рэк’ (Нас., Ласт., Некр. і Байк., Гарэц.), суто́кі ’тс’, ’лінія сутыкнення, мяжа’ (ТСБМ), ’месца, дзе сыходзіцца многа ручаёў’, ’наогул — вузел, напрыклад, дарог’ (Мядзв.), ’месца зліцця дзвюх рэк’ (Варл.), сюды ж, відаць, і сото́ка ’злучэнне, стык (драўляных рэек і пад.)’ (зах.-палес., Бел.-укр. ізал.), суто́к (гл.), укр. дыял. суто́ка ’месца зліцця дзвюх рэк’, рус. суто́к ’тс’, польск. Santoka (тапонім), чэш. soutok, sútok, на падставе якіх рэканструюецца прасл. *sǫtokъ, *sǫtoka < *sǫ‑ і *tokъ (Фасмер, 3, 811; Борысь, 94). Звяртаецца ўвага на ўжыванне формы ж. р. ад кораня выключна ў беларускай мове для “воднай” тэрміналогіі, параўн. ато́ка, выто́ка, зато́ка, прато́ка, суто́ка і пад. (Пацюпа ў Станкевіча, Язык, 1189).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)