Тур (браты, драматургі) 2/248, 249, 251, 252; 3/548; 5/532; 7/425, 426; 8/490; 9/138; 11/311, 522, 562; 12/640
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)
гарбу́з
(кр.-тат., тур. karpuz)
агародная расліна сям. гарбузовых з паўзучым сцяблом, пашыраная ў розных кліматычных зонах, а таксама буйны круглы або авальны плод гэтай расліны.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
ка́нтар3
(тур. kantar, ад ар. qintar)
1) адзінка масы ў многіх краінах Блізкага Усходу і Міжземнамор’я (ад 45 да 320 кг);
2) уст. разнавіднасць бязмена.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
тыту́нь
(кр.-тат., тур. tütün)
1) травяністая расліна сям. паслёнавых, лісце якой багата нікацінам;
2) высушанае і дробна нарэзанае лісце гэтай расліны, якое ідзе на курэнне.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
ула́н
(польск. ułan, ад тур. ohlan = хлопец, слуга)
салдат лёгкай кавалерыі ў арміях Польшчы (18 — пач. 20 ст.), Расіі (1803—1917) і некаторых іншых еўрапейскіх краін.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Басалы́га ’басяк’ (Арх. Бяльк., слонім.). Параўн. рус. дыял. басалы́га ’ветраны, легкадумны чалавек, балаболка і г. д.’ Можна меркаваць пра сувязь з басала́й (гл.); тады «экспрэсіўны» суфікс ‑ыга? Але параўн. і польск. basałyk ’пуга; басяк’; basałyga ’тс’. Форму basałyga (экспрэсіўную!) Брукнер (17) лічыць вытворнай ад basałyk. Выходзіць, не выключаецца магчымасць і сувязі з ст.-бел. басалык ’пуга’, рус. басалы́к, укр. басалик (з XVII ст.), польск. basałyk, запазычанымі з цюрк. моў. Фасмер, ZfslPh, 16, 68; Фасмер (1, 130) тлумачыць іх з тур., тат. bašakly. Але ёсць і тур. форма basalik, basilik! Невядома, якую ролю пры запазычанні іграла тут польск. мова (Булыка, Запазыч., 38: праз польск. basałyk).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ГАЙДАМА́КІ
(ад тур. haydamak нападаць),
удзельнікі вызв. руху на Правабярэжнай Украіне супраць польскай шляхты. Рух гайдамакаў узнік у 1720-я г. на Валыні і ў Зах. Падоліі, пазней распаўсюдзіўся на інш. раёны Украіны. Атрады гайдамакаў складаліся з сялян, бяднейшых запарожскіх казакоў, батракоў, рамеснікаў. У 1734, 1750, 1768 рух гайдамакаў перарастаў у буйныя паўстанні, найб. значнае ў 1768 («Калііўшчына»). У грамадз. Вайну 1918 — 20 на Украіне нац. фарміраванні, што змагаліся супраць сав. улады, выкарыстоўвалі папулярныя ў народзе гіст. традыцыі і называлі сябе гайдамакамі.
т. 4, с. 437
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
◎ Ко́зка 1 ’трыножак’, ’сажань’ (Мат. Гом.). Гл. казан.
◎ Ко́зка 2 ’бакас’ (Мат. Гом.). Параўн. укр. козарка ’від дзікай гусі’, рус. казара, казарка ’тс’. Магчыма, цюркскага паходжання (тур. kaz ’гусь’) (Булахоўскі, 3, 238). Параўн. ЕСУМ, 2, 340.
◎ Ко́зка 3 ’грыб саркадон чарапічны’ (ТС). Гл. каза 6.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Му́лец, му́ліц ’ручка касы’ (віц., ДАБМ, к. 260; Касп.), му́ліца, мулі́ца ’тс’ (мядз., вілей., ДАБМ, к. 260; мядз., Нар. сл.), ’ручка сахі’ (Дзміт.; мазыр., рэч., Смул.), ’мыліца, кастыль’ (тур., Выг. дыс., ТС). Да му́ліць (гл.). Аб суфіксах гл. Сцяцко, Афікс. наз., 39 і 44.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кабала́1
(тур. kabala, ад ар. qabālä)
1) даўгавое абавязацельства ў Вялікім княстве Літоўскім (14—17 ст.);
2) поўная залежнасць ад каго-н., заняволенне (напр. памешчыцкая к).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)