1. Заціснуць, сцяць. Зацяць зубы. Зацяць вусны. □ Маці будзіць жаць, Але сон зацяў твае павекі...Глебка.//перан. Затаіць у сабе, у душы. Відавочна было, што пытанне гэтае, аб якім з самага пачатку ўсе думалі, турбаваліся.., прымусіла цяпер усіх зацяць у душы балючы, трывожны сум.Быкаў.//перан. Прыпыніць, сцішыць, зрабіць нячутным (дыханне). Іван зацяў дыханне, стараючыся як найлепей пацэліць, і, трошкі не падпусціўшы сабаку да каменя, стрэліў.Быкаў.
2. Пазбавіць магчымасці дыхаць, гаварыць. Увайшоўшы ў бацькаў пакой, .. [Сашка] не выгаварыў ні слова, быццам паралюш зацяў яму мову.Чорны./убезас.ужыв.Вада была такая халодная, што ў Ніны зацяло дыханне.Мележ.//безас.Разм. Адняць мову, голас. Бабы змоўклі адразу, як зацяло ім.Чорны.
•••
Няма за што рук (рукі) зацяць (зачапіць) — нічога няма, няма чым заняцца. [Сярмяжка:] — Паглядзеў я, хлопча, што сумна табе, няма за што рукі зацяць.Дадзіёмаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сапра́ўдны, ‑ая, ‑ае.
1. Які адпавядае рэчаіснасці, існуе сапраўды; рэальны. — Мусіць, зіма сапраўдная ляжа, — з выглядам знаўцы сказаў Коля.Якімовіч.// Аўтэнтычны, праўдзівы, не фальшывы. Нікому, нават самым блізкім сябрам сваім,.. [Іван] не гаварыў сапраўднага імя і прозвішча.Новікаў.Да руля быў прымацаваны званок, самы сапраўдны званок!Арабей.
2. Які адпавядае нашым уяўленням пра каго‑, што‑н.: такі, які павінен быць; ідэальны. Не знайсці нічога ў свеце Прыгажэй сапраўднай дружбы. Ні адна не мае мова Слова лепшага, чым «друг».Панчанка.Зразу пайшоў на работу хлапчына. Ён працаваў як сапраўдны мужчына.Дубоўка.Няўжо.. [Лакота] не можа знайсці сабе — хай не зусім поўнага, хай палавіннага, але сапраўднага чалавечага шчасця?Зарэцкі.А месца там — сапраўдны курорт!Чарнышэвіч.
3. Такі самы, падобны на каго‑, што‑н. Трэба кнігу, сапраўдную кнігу стварыць, Трэба вывесці ў свет немаўля-чалавека.Свірка.
4. Які захоўвае сваю сілу, дзейнічае. Білет сапраўдны на трое сутак.
•••
Сапраўдны лікгл. лік 1.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
во́стрыв разн. знач.о́стрый; (на вкус — ещё) пря́ный; (о боли — ещё) сверля́щий; (о речи — ещё) хлёсткий;
в. нож — о́стрый нож;
в. зрок — о́строе зре́ние;
в. пах — о́стрый за́пах;
в. боль — о́страя (сверля́щая) боль;
~рыя сло́вы — о́стрые (хлёсткие) слова́;
в. ву́гал — геом.о́стрый у́гол;
◊ в. на язы́к — о́стрый на язы́к; за сло́вом в карма́н не ле́зет;
~рая размо́ва — кру́пный (о́стрый) разгово́р;
~рае во́ка — о́стрый глаз;
згла́дзіць ~рыя вуглы́ — сгла́дить о́стрые углы́;
~рае пяро́ — о́строе перо́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пачу́цьсов.
1. услы́шать, услыха́ть; расслы́шать;
п. не́чы го́лас — услы́шать (услыха́ть) че́й-то го́лос;
з іх размо́вы я пачу́ў то́лькі асо́бныя сло́вы — из их разгово́ра я расслы́шал лишь отде́льные слова́;
2. (узнать) услы́шать, услыха́ть, прослы́шать;
ён дзе́сьці пачу́ў, што... — он где́-то услы́шал (услыха́л, прослы́шал), что...
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
перане́сцісов., в разн. знач. перенести́; (пережить — ещё) испыта́ть; претерпе́ть;
п. дро́вы пад паве́ць — перенести́ дрова́ под наве́с;
п. це́раз руча́й — перенести́ че́рез руче́й;
п. сталі́цу ў но́вы го́рад — перенести́ столи́цу в но́вый го́род;
п. свае́ ду́мкі ў міну́лае — перенести́ свои́ мы́сли в про́шлое;
аднаскладо́вае сло́ва не́льга п. — односло́жное сло́во нельзя́ перенести́;
п. пасяджэ́нне на пяць гадзі́н — перенести́ заседа́ние на пять часо́в;
п. ця́жкую хваро́бу — перенести́ тяжёлую боле́знь;
п. мно́га го́ра — перенести́ (испыта́ть) мно́го го́ря
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Све́тач ‘каганец, лучнік, прыстасаванне трымаць лучыну’ (ТСБМ, Нас., Касп., Бяльк., Жд. 2, Сл. ПЗБ; бялын., Нар. сл., Мат. Маг., ЛА, 4), перан. ‘пра тое, што з’яўляецца носьбітам праўды, свабоды і культуры’ (ТСБМ); іншыя варыянты: сьве́тыч (Бяльк.), све́таш, свя́таш, све́туш, світа́ч (Сл. ПЗБ). Укр.сві́та́ч ‘маленькі жалезны падсвечнік пры іконе, жалезная рашотка для лучыны ў палескай курной хаце’, све́тич, сві́тич ‘каганец, ліхтар’, рус. кніж. све́точ ‘вялікая свечка, ліхтар’ да паловы XIX ст., потым толькі ў пераносным значэнні ‘свяцільнік, зніч’ у высокім рытарычным стылі, гл. Вінаградаў, Этимология–1963, 87 і наст.; дыял. (зах.) светыч ‘прыстасаванне для асвятлення’, ст.-рус.свѣтычь ‘каганец, свяцільня’. Да асновы свет‑ (гл. свет, святло). Суфіксацыя выклікае цяжкасці. Для рускага слова Вінаградаў (там жа) першаснай лічыць форму светыч, а форма светоч магла ўзнікнуць па фанетычных прычынах у акаючых гаворках, а таксама пад уплывам марфалагічных змяненняў з-за ізаляванасці суф. ‑ыч‑, яго архаічнага і дыялектнага характару. Аднак Слаўскі (SP, 1, 103) выводзіць з пашыранага фармантам ‑jь суф. ‑okъ праславянскі суф. ‑očь, прадстаўлены ў польск.дыял.żarłocz ‘абжора’, widocz ‘прывід; уяўленне’ і інш., што не выключае яго рэалізацыі ў светач. Вярхоў (Бел. мова, 80 і наст.) дапускае магчымасць запазычання слова з рускай мовы, але падкрэслівае, што поўнасцю гэта можна сцвярджаць толькі для пераносных значэнняў беларускага слова, якія з’явіліся пад уплывам рускай мовы. Не выключана і адваротнае запазычанне ў рускую мову зыходнага светач, улічыўшы шырокае распаўсюджанне слова ў народнай мове, формы з канцавым націскам на суф. ‑а́ч і дзеяслоў све́таць ‘свяціць’ (іўеў., Сл. ПЗБ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Калабо́к ’малы хлябок’ (навагр., Жыв. сл.; Сцяшк.; в.-дзвін., Сл. паўн.-зах.; рас., Шатал.). Статус фіксацый слова ў першых дзвюх крыніцах няясны; параўн. меркаванне аўтара слоўніка: «магчыма, слова запазычана ў бежанстве з рускай ці ўкраінскай мовы ў час першай сусветнай вайны» (Жыв. сл., 23). Апошнія запісы з поўначы Беларусі можна разумець або як суаднесеныя з рус.колобок ’тс’ (паколькі гаворкі поўначы Беларусі роднасныя з рускімі), або як рус. запазычанне (на дыялектным узроўні). Рус.колобок (памянш. ад колоб) ведаюць на шырокай тэрыторыі, адносна ўкр. лексемы (прыводзіцца ў Грынчэнкі) можна сказаць, што статус яго не вельмі надзейны: слова сустракаецца ў казцы, параўн.: «Баба… витопила в печі, замісила яйцями борошно… спекла колобок» (Грынчэнка, 2, 270). Такім чынам, меркаваць аб усх.-слав. характары ўтварэння не даводзіцца. Рус.колоб этымалагічна вельмі няяснае ўтварэнне; з аднаго боку, праглядваюцца сувязі гэтага слова з утварэннямі ад колб‑ (параўн. коўб), якія называюць розныя акруглыя прадметы, абрубкі і да т. п., з другога — формы тыпу колабушек ’хлябок’, нельга не суаднесці з балабошкі ’пышкі і да т. п.’ Апрача таго. звяртае на сябе ўвагу незразумелы паралелізм коло‑ і кала‑, прычым не толькі на рус. тэрыторыі, дзе гэта можна было б вытлумачыць аканнем, але і ва ўкр. мове і ў паўн.-рус. окаючых гаворках (тут і назвы хлеба, і абрубкі дрэва, і посуд, і назвы геаграфічнага рэльефу, гл. больш падрабязна Талстой, Геогр., 231–232). Гл. яшчэ Фасмер, 2, 292, дзе агляд старых этымалогій рус. колоб.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
gewíss
1.
a
1) абавязко́вы, пэўны
2) не́йкі, пэўны
etw. (G) ~ sein — быць упэўненым (у чым-н.)
ich bin méiner Sáche ~ — я ўпэўнены ў по́спеху маёй спра́вы
ein ~er Müller — не́хта [не́йкі] Мю́лер
ein ~es Étwas — не́шта тако́е; то́е, што ця́жка ўлаві́ць
2.
adv вядо́ма, безумо́ўна, бясспрэ́чна
~ doch! — як жа!
ganz ~ — абавязко́ва
~ und wáhrhaftig! — сло́ва го́нару!
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
сэнсм. Sinn m -(e)s; Bedéutung f -, -en (значэнне);
прамы́ сэнс der éigentliche [dirékte] Sinn; Grúndbedeutung f;
перано́сны сэнс der übertrágene Sinn, die übertrágene Bedéutung;
у шыро́кім сэ́нсе im wéiten [wéiteren] Sinn(e);
адпаве́дны сэ́нсу sínngemäß;
у по́ўным сэ́нсе сло́ва im wáhrsten Sinn(e) des Wórtes;
у пэ́ўным сэ́нсе in gewíssermaßen Sinn;
здаро́вы сэнс gesúnder Ménschenverstand;
няма́ сэ́нсу (не трэба) es hat kéinen Sinn, es ist sínnlos, es lohnt sich nicht;
у сэ́нсе (у дачыненні да чаго-н.) in Hínsicht auf (A), im Hínblick auf (A)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)