◎ Плясня́к ’праснак’ (карэліц., Шатал.). Да пляскаць (гл.). Суфікс -ак, як у праснак, распадабненне ‑ак > ‑як пад уплывам ‑ля‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Апрэ́снік, опрі́снок ’праснак’ (КТС, Інстр. I, Лекс. Палесся, 115–116), оприснячок ’рытуальны хлябец, які выпякаецца ў час пахавання нябожчыка’ (Клім.). Рус. опре́сно́к ’праснак’, ’маца’, опресноки ’яўрэйская пасха’, укр. опрі́снок ’праснак’, опрісноки ’пасха’. Польск. oprzasnek ’праснак’, славац. opresek ’тс’, славен. oprẹ̑snik ’тс’. У чэш., польск. без о‑: přesník, przaśnik ’праснак’, ’маца’. Ст.-слав. опрѣснъкъ, ст.-рус. опрѣснъкъ, ‑окъ ’праснак, маца, каталіцкая прасвіра’ (Сразн.), ст.-бел., ст.-укр. опрѣснокъ ’безквасие’ (Бярында). Суфіксальна-прэфіксальнае ўтварэнне ад прэсн‑ы; беларускі суфікс ‑ік, магчыма, у выніку словатворчай перапрацоўкі ст.-рус. з суфіксам ‑ъкъ, як і ў славенскай, ці ў выніку кантамінацыі дзвюх форм: опрѣснъкъ і прѣсникъ (адкуль чэшскія, польскія формы).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
жваць, жву, жвеш, жве; жвём, жвяце; незак., што.
Разм. Тое, што і жаваць. Ля ракі і суседка сядзіць на траве, свой гасцінец-праснак памаленечку жве. Дубоўка. Авечкі, ў кучу збіўшыся, драмалі. Каровы жвачку жвалі. Корбан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ячме́нны, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да ячменю 1; ячны. Ячменнае асцё. □ Вузкая палявая дарога.. гублялася ў ячменным полі. Чорны. // Прыгатаваны з зерня ячменю; ячны. Ячменныя крупы. Ячменная мука. □ Падала [цётка] закуску: ячменны праснак, сухую брынзу, цыбуліну. Хомчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Прэ́снак ’праснак’ (Бяльк.), прэснік ’тс’ (Мат. Гом., Сл. ПЗБ, ТС), прэсніца ’боршч (прэсны)’ (Мат. Гом.). З апрэсню, опріснок (гл.), параўн. ст.-слав. опр^снъкъ прэсны хлеб’, са стратай пачатковага а‑ (< о© або з праснак, дзе а > э пры пераносе націску.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ляны́к ’перапечка, праснак з дадаткам тоўчанага льнянога семені’ (Клім.). Да ля́ны 2 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Паса́джанка, посаджанка ’кіслы праснак з хлебнага цеста’ (ТС). Да пасаджаць, пасадзіць < саджаць (гл.). Матывацыя (?).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пасня́к (збор.) ’хрушчы’ (жлоб., Мат. Гом.). У выніку кантамінацыі лексем посны і праснак (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ла́дада ’праснак з кіслага цеста’ (воран., Сл. паўн.-зах.). Відаць, да аладка (гл.) пад уплывам дзіцячай мовы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Лапу́н 1, лапуны ’перапечка, праснак з хлебнага цеста велічынёю з блін’ (віц., Шн. 3; полац., Нар. лекс.; віц., Малч. Мат. культ.), ’бульбяны з мукою праснак, скавароднік’ (Бяльк., Касп.; слаўг., Мат. Маг.), ’тоўсты, шурпаты блін’ (КЭС, лаг.; круп., Нар. сл.; в.-дзв., Шатал.), ’тоўсты, пульхны блін’ (Сл. иаун.-зах.), рус. смал. лапун ’праснак, блін’. Да лапаць ’хапаць’, параўн. аналагічна бел. выхвацень, вухвацень, польск. wychopień. Словаўтварэнне (з суф. -ί/н), як таўкучы, дзеручы. Грынавецкене (Сл. паўн.-зах., 2, 673) параўноўвае з літ. lapūnas ’ліст папаратніка’, lapunis ’такі, як ліст’. Магчыма, сюды ж лапу́ч ’мёрзлая бульба, якая перазімавала на полі’ (докш., Янк. Мат.).
◎ Лапу́н 2 ’вочап’ (брэсц., Нар. сл.). Да лапаць ’ахопліваць’ (гл.), ’класці зверху, пакрываць’ (семантычна, як ачэп© (гл.)).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)