Bona fama est alterum patrimonium

Добрая слава ‒ другая спадчына.

Добрая слава ‒ второе наследство.

бел. Добрая слава даражэй багацця.

рус. Добрая слава дороже богатства. Хоть мошна пуста, да душа чиста. Не надо барыша, была бы слава хороша. Добрая слава лучше золота. Добрая слава далеко ходит. Добрая слава вернее денег. Добрая слава лучше мягкого пирога. Лучше бедность да честность, чем прибыль да стыд.

фр. Une once de bonne réputation vaut mieux que mille livres d’or (Капля доброй славы лучше, чем тысяча золотых ливров). Bonne renommé vaut mieux que ceinture dorée (Добрая слава лучше, чем позолоченный пояс).

англ. No legacy so rich as honesty (Нет богаче наследства, чем честность). A good name is better that riches (Доброе имя лучше богатства).

нем. Ein guter Name ist besser als Silber und Gold (Хорошее имя лучше, чем золото и серебро). In der Tasche keinen Groschen, aber sonst ein Ehrenmann (В кармане ни гроша, но человек честный). Besser arm in Ehren als reich in Schanden (Лучше бедным в чести, чем богатым в позоре). Ehre geht vor Reichtum (Честь идёт впереди богатства).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Fronti nulla fides (Juvenalis)

Знешнасці аніякага даверу.

Внешности никакого доверия.

бел. Не кожны спіць, хто храпіць. Не кожны пан, хто ў ботах. Мыла бруднае, а белае хусце мые. На лобе ні ў кога не напісана, які ён. Не кожны п’ян, хто вясёлы. Адзеўся як пава, але дурная слава. Не ўсякі пан, у каго штаны навыпуск. Не заўсёды той калючы бывае, хто скураю вожыка падшывае.

рус. По наружности человека не суди. Не гляди на лицо, а гляди на обычай. По одёжке встречают, а по уму провожают. За приятной внешностью может скрываться никчемная душа. Гладка шёрстка, да коготок востёр.

фр. Il ne faut pas se fier aux apparences (Не нужно доверять внешности). On ne connaît pas le vin au cercle ni l’homme à l’habit (Не угадаешь вино по обручу, а человека по одежде).

англ. All that glitters is not gold (He всё, что блестит, золото). А blush may cover deceit (За смущением может таиться обман).

нем. Man sieht dem Mann auf die Kleider, aber nicht darunter (Видят одежду человека, но не заглядывают внутрь).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

ни́зкий

1. в разн. знач. ні́зкі;

ни́зкий дом ні́зкі дом;

ни́зкий лоб ні́зкі лоб;

ни́зкий го́лос ні́зкі го́лас;

ни́зкий рост ні́зкі рост;

ни́зкие ту́чи ні́зкія хма́ры;

ни́зкая вода́ ні́зкая вада́;

ни́зкие це́ны ні́зкія цэ́ны;

ни́зкая температу́ра ні́зкая тэмперату́ра;

ни́зкое ка́чество ні́зкая я́касць;

ни́зкий покло́н ні́зкі пакло́н;

2. (подлый, бесчестный) ні́зкі; по́длы; гане́бны;

ни́зкая душо́нка ні́зкая (по́длая) душа́;

ни́зкий посту́пок ні́зкі (гане́бны) учы́нак;

ни́зкая мысль ні́зкая (гане́бная) ду́мка;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

хоро́ший

1. до́бры;

хоро́шее настрое́ние до́бры настро́й;

хоро́шие ве́сти до́брыя ве́сткі;

хоро́ший знако́мый до́бры знаёмы;

2. (красивый) прыго́жы, харо́шы;

◊

жить по хоро́шему жыць у зго́дзе (до́бра);

хоро́шее де́ло! ирон. до́брая спра́ва!;

хоро́ш, не́чего сказа́ть! ну і ну, няма́ чаго́ каза́ць!;

хоро́шему всю́ду хорошо́ до́браму чалаве́чку до́бра і ў запе́чку, а благаце́ бла́га і на куце́; до́брая душа́ нап’е́цца і з каўша́;

хоро́ш гусь! до́брая ца́ца!

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

жыць несов., в разн. знач. жить; (пребывать — ещё) прожива́ть; (населять — ещё) обита́ть;

до́ўга ж. — до́лго жить;

ж. ду́мкай аб чым-не́будзь — жить мы́слью о чём-л.;

твар чалаве́ка жыў — лицо́ челове́ка жило́;

ж. надзе́яй — жить наде́ждой;

ж. ве́села — жить ве́село;

не́калькі год ён жыў у Ві́льнюсе — не́сколько лет он жил в Ви́льнюсе;

я жыву́ ў цёткі — я живу́ (прожива́ю) у тётки;

на во́страве жыву́ць палінезі́йцы — на о́строве живу́т (обита́ют) полинези́йцы;

ж. на адзіно́це — жить на отши́бе;

◊ няха́й жыве́! — да здра́вствует!;

ж. душа́ ў душу́ — жить душа́ в ду́шу;

ж. як душа́ жада́е — жить в своё удово́льствие;

ж. прыпява́ючы — жить припева́ючи;

ж. як кот з саба́кам — жить как ко́шка с соба́кой;

ж. па́нам (як пан, па-па́нску) — жить ба́рином;

жыў куры́лка! — жив кури́лка!;

загада́ў до́ўга ж. — приказа́л до́лго жить;

ж. з мазаля́ — жить со́бственным трудо́м;

ж. сваі́м ро́зумам — жить свои́м умо́м;

ж. сяго́нняшнім днём — жить сего́дняшним днём;

ж. чужы́м ро́зумам — жить чужи́м умо́м;

з ваўка́мі ж. — па-во́ўчы выць — посл. с волка́ми жить — по-во́лчьи выть;

го́ра му́чыць ды ж. ву́чыць — посл. го́ре му́чит да жить у́чит;

ж. як набяжы́ць — погов. жить как придётся;

век жыві́ — век вучы́ся — посл. век живи́ — век учи́сь;

жывём, хлеб жуём — погов. живём, хлеб жуём;

у го́ры ж. ды з пе́рцам е́сці — погов., ирон. в го́ре жить и с пе́рцем есть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

Hóse

f -, -n штаны́, нагаві́цы

◊ sie hat die ~n an — яна́ кіру́е до́ма ўсі́мі спра́вамі

das Herz fiel ihm in die ~ — у яго́ душа́ ў пя́ткі [пя́ты] ўцякла́

das ist Jácke wie ~ — гэ́та адно́ і то́е ж, гэ́та ўсё ро́ўна

j-m die ~ straff zíehen* — разм. адлупцава́ць каго́-н.

sich auf die ~n sétzen — засе́сці за наву́ку; зубры́ць

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

ляжа́ць несов., в разн. знач. лежа́ть;

кні́га ляжы́ць на стале́ — кни́га лежи́т на столе́;

л. у непрыто́мнасці — лежа́ть без созна́ния;

мая́ зая́ва ляжы́ць у дырэ́ктара — моё заявле́ние лежи́т у дире́ктора;

на траве́ ляжы́ць раса́ — на траве́ лежи́т роса́;

гро́шы л. у ашчадка́се — де́ньги лежа́т в сберка́ссе;

за ле́сам ляжы́ць прасто́рнае по́ле — за ле́сом лежи́т просто́рное по́ле;

шлях мой ляжы́ць на Маскву́ — путь мой лежи́т на Москву́;

на мне ляжы́ць абавя́зак — на мне лежи́т обя́занность;

◊ л. у асно́ве — лежа́ть в осно́ве;

л. на баку́ (на пе́чы) — лежа́ть на боку́ (на печи́);

дрэ́нна ляжы́ць — пло́хо лежи́т;

душа́ (сэ́рца) не ляжы́ць — (да каго, чаго) душа́ (се́рдце) не лежи́т (к кому, чему);

л. пад сукно́м — лежа́ть под сукно́м;

л. на пляча́х — лежа́ть на плеча́х;

л. як пласт (пласто́м) — лежа́ть пласто́м (как пласт);

л. мёртвым гру́зам — лежа́ть мёртвым гру́зом;

ле́жма л. — прост. ле́жмя лежа́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

Ма́тачнік 1, маточнік ’ячэя ў сотах, дзе выводзіцца пчаліная матка’, ’скрыначка для адсадкі пчалінай маткі пры раенні’ (ТСБМ, Бес., Шат., Некр., Анох., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, Бел. хр. дыял.; ашм., З нар. сл.), слаўг. ма́тышнік ’тс’ (Нар. сл.), матачніца ’тс’ (віл., З нар. сл.; Мат. Гом.), ма́тушнік ’тс’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). Укр. ма́точник ’тс’, рус. ма́точник, свярдл. ма́точница ’скрыначка для пчалінай маткі’, польск. matecznik, чэш. matečník, серб.-харв. ма̏тичњак, макед. матичник. Культурнае слова, утворанае ў паўд.-слав. мовах ад матица ’матка ў пчол’, а ў паўночных ад матка, matka.

Ма́тачнік 2 ’сярэдзіна пушчы, цалкам недасягальная, у якой жыве лясун’ (Багд.). З польск. matecznik ’тс’.

Ма́тачнік 3, ма́тъчнік ’зарніца звычайная, Linaria vulgaris Mill.’ (маг. Кіс.; міёр., Жыв. сл.). Назва паходзіць ад матка ’маці’, параўн. польск. Panny Marii len, ст.-чэш. len Matky Boží ’лён багамацеры’, аналагічна ням. unser Frauen Flachs.

Ма́тачнік 4 ’чабор звычайны, Thymus serpyllum L.’ (рэч., добр., ветк., Мат. Гом.). У аснове гэтай назвы, як і інш. слав.: укр. матеріду́шка, богоро́дская (богоро́дицына) трава, ст.-польск. macierza duszka, суч. macierzanka, чэш. mateřídouška, славац. materina duška, славен. materna dušica, харв. materina dušica, ляжыць першаснае значэнне ’душа багародзіцы — дзевы Мэрыі, маці Харыста’, звязана з прыемным пахам краскі (Махэк, Jména, 202). Бернекер (1, 235) у аснову матывацыі кладзе пчаліную матку і пах, які прыцягвае пчол. Фасмер (2, 582) прытрымліваецца таго веравання, што ў гэту расліну ператварылася маці, якая рана памерла (гл. мацярдушка).

Ма́тачнік 5, ма́ташнік (брасл., віл., даўг., швянч., Сл. ПЗБ) ’падбел звычайны, Tussilago farfara L.’, астрав. ’настой падбелу’ (Сл. ПЗБ), ’падбел’ (маг., Смал., Кіс.; Нас.). Рус. паўн., смал., ёнаў. (ЛітССР), прэйл. (ЛатССР) ма́точник ’тс’. Ад ма́тка ’пчаліная матка’: падбел з’яўляецца добрай пераноснай і нектараноснай раслінай.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Сцень ’прывід’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Барад.), ’цень’ (Нас., ТСБМ, Бяльк.; рас., Варл.; мёрск., слаўг., ЛА, 1; глыб., барыс., Сл. ПЗБ), ’цень ад чалавека’: чалавек стаіць і яго сцень (Шн. 2, ЛА, 1), сьцені свое боіцца (Бяльк.), ’міфічная істота’ (ушац., ЛА, 1), ’хвароба ад спалоху’ (Касп.), ’хвароба з трызненнем’ (Шн. 3), ’хвароба ўласнага ценю’ (Рам. 5, Мат. Маг.), ’хто вельмі худы’ (мёрск., З нар. сл.; шуміл., Сл. ПЗБ), ст.-бел. стѣнь ’здань, прывід’. Рус. дыял. стень ’цень’, ’душа чалавека’, ’дзіцячая хвароба’, таксама стинь, стараж.-рус. стѣнь ’цень, прывід’, польск. дыял. pościen ’цень чалавека’, чэш. stín ’цень’, славац. stieň ’тс’, в.-луж. sćin ’тс’, ст.-слав. стѣнь ’цень’. Этымалогія няпэўная. Прасл. *stěnь разглядаюць як вынік кантамінацыі *sěnь (сені) і *temnь, гл. цемень (Слаўскі, 1, 100), або выводзіцца з *scěn‑ < і.-е. *skoi‑ ’слаба свяціць, цень, водбліск’ (Шустар-Шэўц, 1277). Параўноўвалі з грэч. σκιᾱ́ ’цень’, ст.-інд. chãyã ’бляск’; як зыходнае прапаноўвалі *skoini‑ і *sḱoini‑ (гл. сень у сенцы); гл. Міклашыч, 411; Младэнаў, 626. Па іншай версіі набліжэнне да сень другаснае, у выніку кантамінацыі сень і цень; гл. Фасмер, 3, 755 з літ-рай. Махэк₂ (578) рэканструюе прасл. *scěnь, адкуль выводзіць і сень, і цень, якія, апрача грэч. і ст.-інд., параўноўвае яшчэ са ст.-норд. skuggi ’цень; прывід’, нарв. skugge ’цень’, швед. skugg ’тс’, а таксама з ням. Schein ’зара, свет; падман, ілюзія’. Аткупшчыкоў (Из истории, 237–238) ст.-слав. стѣнь суадносіць са ст.-слав. стѣна як асновы на ‑i‑ і на ‑ã‑: *stegsnis/*stegsna з першасным значэннем ’накрытае месца’. Спробы звязаць са славен. stȇnj ’кнот’ гл. у Сной₂, 698; Куркінай, Этимология–1986–1987, 75–76. Гл. таксама Свяжынскі, БЛ, 13, 70; Жураўлёў, Язык и миф, 408.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

нао́гул, прысл.

1. Ва ўсіх адносінах, увогуле. Бумажкоў сваім атрадам загарадзіў.. [танкам] дарогу. Гэта быў час наогул першай спробы бою чалавека з танкамі. Чорны. Паход цэлым атрадам быў нялёгкім асабліва таму, што пяхота ўвесь час замаруджвала ход конніцы, а фурманкі з параненымі наогул тармазілі рух атрада. Брыль.

2. Заўсёды, ва ўсіх выпадках; зусім. [Міхаль] быў наогул не вельмі прыязны да людзей і крыху закаханы ў сябе. Скрыган. Лёдзя без болю наогул не магла глядзець, як сякуць дрэвы. Карпаў.

3. У агульных рысах. Гаварыць наогул. // У спалучэнні з назоўнікам азначае: у цэлым, не па частках. Звер гэты быў незвычайнае велічыні. Асабліва вялікай была яго галава і наогул увесь перад. Колас.

4. У спалучэнні са злучнікам «і» ужываецца для далучэння сказа або яго часткі, якія выражаюць думку больш агульную ў параўнанні з той, што выказана ў папярэднім сказе. І ні адна душа тут пра .. [Наўмысніка] нічога дрэннага не думала, і наогул мала пра яго думалі. Чорны.

5. Ужываецца ў значэнні абагульняючага слова. Тут жа [на вуліцы] расказваліся вельмі цікавыя навіны, падымаліся гарачыя спрэчкі, наогул жыццё біла з кожнага кута. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)