Ката́ць ’катаць’ (у розных значэннях). Слова вядома не ва ўсіх слав. мовах (у такой форме) і этымалогія яго таксама няпэўная. Трубачоў (Эт. сл., 9, 162) параўноўвае балг. дыял. ка́там ’хадзіць на справах, гаспадарыць’, ст.-рус. катати ’катаць’, рус. ката́ть ’вазіць і да т. п.’, ’гойдаць’, ’ляжаць хворым’, ’рабіць з бітай шэрсці’, ’валяць (абутак)’, ’гладзіць’, далей укр. ката́ти ’біць’, ката́тися ’катацца’, ката́ти ’качаць катком зямлю’, ’выціскаць ваду качаннем’, далей бел. ката́цца ’катацца’, ката́ць (дыял.) ’скручваць у трубку’. Магчыма (як зваротныя вытворныя), сюды адносяцца чэш. kat ’кат’, славац. kat, польск. kat, далей рус. дыял. кат ’калёсны след’; ’каток для ўкачвання поля’ і інш. Прасл. *katati (sę), якое суадносіцца з прасл. *kotiti (гл. каці́ць) і *katjati (гл. кача́ць). Параўн. яшчэ Фасмер, 2, 209–210.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Папры́ца, попрыца ’металічная пласцінка на верхнім камяні жорнаў’ (ТС, Выг.). Ужо ст.-бел. паприца, парплица, полприца < польск. paprzyca ’шворан у жорнах’ (Булыка, Даўн. запазыч., 236). Далей гл. парпліца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рамда́р ’?’ (Шымк. Собр.). Хаця аўтар і не падае значэння слова, трэба думаць, што тут, хутчэй за ўсё, яшчэ далей зайшоўшая трансфармацыя запазычання, параўн. ранда́р, ранда́тар, ранда́тарыха, гл. ранда.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Са́ква ’кавалерыйская сумка для аўса і прадуктаў’ (ТСБМ). Ужо ст.-бел. саква ’торба’, 1616 г., запазычанне з ст.-польск. sakwa; Булыка, Лекс. запазыч., 103. Далей гл. сак 2.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ні, часц. і злуч.
1. часц. узмацн. У адмоўных сказах указвае на поўную адсутнасць чаго-н.; узмацняе адмоўе.
На небе ні хмурынкі.
Нідзе ні расінкі.
Нідзе нікога, ні аднаго чалавека.
2. часц. ўзмацн. Ужыв. ў даданых сказах у спалучэннях са словамі «як», «куды», «хто» і пад., каб падкрэсліць, што дзеянне галоўнага сказа захоўвае сваю сілу пры любых абставінах.
Як ні спяшайся, усё роўна не паспееш.
3. часц. адмоўная. Ужыв. ў спалучэннях з Р назоўнікаў у безасабовых адмоўных сказах пры катэгарычнай забароне якога-н. дзеяння.
Ні кроку далей!
4. злуч. пералічальны. Ужыв. ў адмоўных сказах пры пералічэнні пры наяўнасці адмоўя.
Не чуваць ні песень, ні гоману.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
не́чегоI мест. няма́ чаго́; не́чага; (дат. няма́ чаму́, не́чаму, твор. няма́ чым, не́чым, пред. няма́ аб чым, не аб чым); (прошедшее время) не было́ чаго́ (не было́ чаму́ і гэ́так дале́й); (будущее время) не бу́дзе чаго́ (не бу́дзе чаму́ і гэ́так дале́й);
не́чем похва́статься няма́ чым (не́чым) пахвалі́цца;
не́чему удивля́ться няма́ з чаго́ дзіві́цца;
не́ о чем жале́ть няма́ аб чым (няма́ чаго́) шкадава́ць;
не́чего чита́ть няма́ чаго́ (не́чага) чыта́ць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
wéitergehen
* аддз. vi (s)
1) ісці́ дале́й, не спыня́цца
2) праця́гвацца, прадаўжа́цца, цягну́цца
so kann es nicht ~ — так больш не мо́жа цягну́цца [прадаўжа́цца]
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
зры́нуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак., каго-што.
Разм.
1. Скінуць, зваліць уніз. Як з гнязда, што вецер зрынуў, Разляцеліся ўсе. Ды на фронт. Хто далей, бліжай, Біць нягоднікаў-паноў. Броўка.
2. перан. Сілай пазбавіць улады; скінуць. І чуйна ты [краіна] на варце міру Стаіш, як грозны вартавы, У бездань зрынуўшы куміра. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
білья́рдны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае дачыненне да більярда. Більярдны кій. Більярдны шар. Більярдны стол.
2. у знач. наз. білья́рдная, ‑ай, ж. Пакой для гульні ў більярд. У гэтую восень будуць гатовы да перасадкі сорак тысяч прышчэпаў. Далей — клуб: зала месцаў так на чатырыста, са сталай гукавой кінаўстаноўкай,.. бібліятэка, більярдная... Паслядовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
валасня́, ‑і, ж.
1. зб. Пасма валасін з конскага хваста.
2. Лёска, звітая з такіх валасін. Знайшоўшы ладнага чарвяка пад купінай.., [Васіль] зрабіў насадку, папляваў на яе дзеля рыбацкага шчасця і закінуў вуду далей ад берага — на ўсю валасню. Якімовіч.
3. зб. Пагард. Калматыя пасмы валасоў чалавека або шэрсці жывёлы; патлы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)