дале́й, прысл.

1.

Выш. ст. да прыслоўя далёка. Бачыць вока далёка, а розум яшчэ д. (прыказка).

2. Наперадзе, на пэўнай адлегласці.

Д., за жытам, пачынаецца бярэзнік.

3. Затым, потым, у далейшым.

Д. усё будзе добра.

4. Працягваючы пачатае.

Чытаць д.

◊

І гэтак далей (скарочана і г.д.) — ужыв. ў канцы пералічэння як указанне на тое, што пералічэнне можа быць працягнута.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

дале́й нареч.

1. сравнит. ст. да́льше, да́лее, пода́льше;

2. в др. знач. да́льше, да́лее;

дале́й, за жы́там, пачына́ецца бярэ́знік — да́льше (да́лее), за ро́жью, начина́ется бере́зник;

3. да́льше; в дальне́йшем;

што гэ́та бу́дзе д.? — что́-то бу́дет да́льше (в дальне́йшем)?;

◊ і гэ́так д. — и так да́лее;

адлажы́ць на д. — отложи́ть на бо́лее по́зднее вре́мя;

д. ад граху́ (бяды́) — пода́льше от греха́ (беды́);

д. — бо́лей — да́льше — бо́льше;

д. (е́хаць, ісці́) не́куды — да́льше (е́хать, идти́) не́куда;

д. свайго́ но́са не ба́чыць — да́льше своего́ но́са не ви́деть;

не ісці́ д. — не идти́ да́льше;

д. ад спаку́сы — пода́льше от собла́зна;

глядзі́ д.! — смотри́ да́льше! (вперёд)!;

не д. як... — не да́льше как...;

ні кро́ку д. — ни ша́гу да́льше;

д. у лес — бо́лей дроў — посл. да́льше в лес — бо́льше дров;

цішэ́й е́дзеш, д. бу́дзеш — посл. ти́ше е́дешь, да́льше бу́дешь

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

дале́й, прысл.

1. Выш. ст. да прысл. далёка (у 1 знач.). Бачыць вока далёка, а розум яшчэ далей. З нар.

2. Наперадзе, у пэўным аддаленні ад якога‑н. месца. Канчаецца хмызн[я]к і жыта, А далей узлескі, паляны. Колас. Далей, з боку паляны, на ігліцы і ў траве Аня заўважыла ўмяціны. Мележ.

3. Затым, потым, у далейшым. [Суседзі] разумелі, што ўся дружба скончыцца, як толькі Сімон паедзе адгэтуль, і далей нічога добрага чакаць не выпадае. Самуйлёнак. Далей, як і ва ўсіх пісьмах, ішлі паклоны — кожнаму паасобку. Якімовіч.

4. Працягваючы пачатае. Чытаць далей. Вучыцца далей. Расказваць далей. // Болей, больш. Далей Люда не можа трываць: яна садзіцца .. і звонка смяецца. Брыль.

•••

Далей ад граху (бяды) — пра нежаданне ўвязвацца ў складаную непрыемную гісторыю. [Лявон], каб далей ад бяды, ускочыў у свой двор, зачыніў вароты і падпёр іх плечуком. Сабаленка.

Далей-болей — ужываецца, каб падкрэсліць далейшае нарастанне інтэнсіўнасці дзеяння, развіцця падзей і г. д.

Далей (ехаць, ісці) некуды гл. некуды.

Далей свайго носа не бачыць гл. бачыць.

І гэтак далей (скарочана і г. д.) — ужываецца ў канцы пералічэння як указанне на тое, што пералічэнне можа быць працягнута.

Не ісці далей гл. ісці.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

да́лей-бо́лей

прыслоўе

станоўч. выш. найвыш.
да́лей-бо́лей - -

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

далё́ка

прыслоўе, утворана ад прыметніка

станоўч. выш. найвыш.
далё́ка дале́й
далячэ́й		 найдале́й

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

падале́й, прысл. (разм.).

Значна далей.

Пастаў вядро п.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

да́ль

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 3 скланенне

адз. мн.
Н. да́ль да́лі
Р. да́лі да́лей
да́ляў
Д. да́лі да́лям
В. да́ль да́лі
Т. да́ллю да́лямі
М. да́лі да́лях

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

тро́шкі, прысл.

Нямнога, крышку, ледзь-ледзь.

Т. больш.

Т. далей.

Т. вышэй.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

неадсту́пны, -ая, -ае.

Настойлівы, неадчэпны.

Неадступнае пытанне: «Як жыць далей?»

|| наз. неадсту́пнасць, -і, ж.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

не́куды.

1. прысл. Кудысьці, невядома куды.

Н. ж вядзе гэта сцежка.

2. безас., у знач. вык., з інф. Няма месца (куды б можна было адправіцца, змясціць каго-, што-н.).

Ехаць н.

Далей ісці н.

◊

Далей некуды (разм.) — горш не можа быць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)