фо́ра

(іт. fuora)

1) выгук усхвалявання ў італьянскім тэатры, якім просяць паўтарыць нумар праграмы;

2) перавага, ільгота, якая даецца больш слабому ўдзельніку спаборніцтва;

даць фору — пераўзысці, апярэдзіць каго-н. у чым-н.

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

авангарды́зм

(фр. avantgardisme)

абагульненая назва мастацкіх кірункаў, якім уласцівы разрыў з традыцыяй рэалістычнага мастацкага вобраза, пошукі новых сродкаў выяўлення і фармальнай структуры твора; у сваіх крайніх формах змыкаецца з дэкадэнцтвам, мадэрнізмам, абстрактным мастацтвам.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

арбі́та

(лац. orbita = каляіна, дарога)

1) шлях, па якім нябеснае цела ці касмічны апарат рухаецца ў прасторы адносна другога нябеснага цела;

2) перан. сфера дзеяння, пашырэння чаго-н. (напр. а. уплыву);

3) вачніца.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

баркаро́ла

(іт. barcarola, ад barca = лодка)

1) тое, што і гандальера 1;

2) вакальны або інструментальны твор у стылі песні венецыянскіх лодачнікаў (гандальераў) з лірычнай мелодыяй, музычным суправаджэннем, у якім чуецца плёскат хваляў.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

мо́дус вівэ́ндзі

(лац. modus vivendi = спосаб жыцця)

1) часовы дагавор па якім-н. міжнародным пытанні, заключаны бакамі ў разліку на яго канчатковае ўрэгуляванне ў наступным;

2) фактычны стан адносін, які прызнаецца зацікаўленымі бакамі.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

пратако́л

(с.-лац. protocollum, ад гр. protokollon)

1) дакумент, дзе запісваецца ўсё, што гаварылася і вырашалася на сходзе, пасяджэнні;

2) дакумент, які сведчыць аб якім-н. факце, выпадку, здарэнні;

3) акт міжнароднага пагаднення.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

бала́ст

(англ. ballast)

1) спецыяльны груз для забеспячэння правільнай асадкі і ўстойлівасці судна, для рэгулявання вышыні палёту аэрастата;

2) шчэбень або пясок, якім засыпаюць чыгуначнае палатно;

3) перан. тое, што з’яўляецца лішнім, непатрэбным.

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

Вешка1 ’галінка’ (КТС), вешачка ’тс’ (Шн., Песні), рус. пск. ве́шка ’галіна, пераважна яловая’, арханг. ’галіна’. Да веха, вяха1, 4 (гл.); параўн. таксама рус. арханг. веха́ ’вярба’, арл. веха ’паручайнік, Sium latifolium L.’, польск. wiecha ’мяцёлка’, нарв. vise ’тс’, veis (< *vaiso‑) ’сцябло’, лац. virgo ’галіна, розга’.

*Вешка2 ’знак, якім указваецца ў полі зімой дарога’ (КТС, Інстр. I); ’указальнік фарватэра’ (Інстр. I) дэмінутыў ад вяха́1 (гл.).

Вешка3 ў выразе ве̂шка‑раба ’падзыўное для свіней’ (Шпіл.). Гл. вяцю-вяцю.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Гла́дкі ’гладкі’ (БРС, Шат., Нас., Бяльк.). Рус. гла́дкий, укр. гла́дкий, польск. gładki, чэш. hladký, серб.-харв. гла̏дак, ст.-слав. гладъкъ ’тс’. Прасл. *gladъ‑kъ, прыметнік з асновай на ‑ŭ і суфіксам ‑kъякім бачаць элемент з дэмінутыўным значэннем). Роднасныя формы: літ. glodùs, ст.-в.-ням. glat (ням. glatt) ’тс’, лац. glaber ’без валос, лысы’ (*ghlədh‑ro‑). Агляд форм гл. у Слаўскага, 1, 287. Гл. яшчэ Фасмер, 1, 409; Траўтман, 90–91; Бернекер, 1, 300. Сюды і гладю́чы ’сыты, мажны’ (Сл. паўн.-зах.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Крэж1 ’дрэва, у якім асяродак не ў цэнтры’ (Шатал., Клім.), ’унутраная амярцвелая частка дрэва’ (Жыв. сл.), ’хвоя з крохкай і цвёрдай драўнінай’ (ТС). Рус. кряж ’вялікае моцнае дрэва’, ’калодны вулей’, ст.-рус. кряжь ’брус’. Першапачаткова ’круглы брус’ да прасл. kr^gъ ’круг’ з іншай ступенню аблаўта (прасл. kręg‑jь) (Фасмер, 2, 391).

Крэж2 ’прыбярэжная мель на возеры’ (Нар. лекс.). Укр. кряж ’бугор’. Да * kręg‑jь ’акруглы’. Гл. крэж©.

Крэж3 ’абрыў на дне возера; паглыбленне, яма’ (Яшк.). Гл. крэж2.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)