Mühe

f -, -n намага́нне, вы́сілак, кло́пат, імкне́нне

mit ~ und Not — з (вялі́кай) ця́жкасцю

sich (D) ~ gében* — намага́цца, ру́піцца

máchen Sie sich kéine ~! — не турбу́йцеся, калі́ ла́ска!

séine líebe ~ mit j-m [mit etw.] (D) háben — важда́цца з кім-н., з чым-н.

es lohnt sich die ~ nicht — гэ́та не ва́рта кло́пату

sich gróße ~ [sich die ~] máchen — узя́ць на сябе́ турбо́ты

kéine ~ schéuen — не бая́цца кло́пату, не шкадава́ць сіл

◊ ~ und Fleiß bricht Eis — ≅ цярпі́ каза́к – атама́нам бу́дзеш

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

just​2 [dʒʌst] adv.

1. менаві́та, якра́з, акура́т, дакла́дна;

just at that spot менаві́та на гэ́тым ме́сцы;

just in time якра́з своечасо́ва;

just the thing infml якра́з то́е, што трэ́ба;

That’s just what we need. Гэта якраз тое, што нам трэба.

2. то́лькі што;

He’s just come. Ён толькі што прыйшоў.

3. то́лькі; про́ста;

just the same усё ро́ўна, тым не менш;

just think/listen/look то́лькі паду́май/паслу́хай/паглядзі́;

He’s justa child. Ён толькі дзіця.

♦

just now infml

1) то́лькі што

2) BrE за́раз, цяпе́р;

We are busy just now, could you come later? Мы занятыя зараз, прыходзьце, калі ласка, пазней;

just so BrE, infml (дакла́дна) так;

They have nice kids. – Just so. У іх слаўныя дзеткі. – Менавіта так;

just then якра́з тады́/у той мо́мант

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

feel​2 [fi:l] v. (felt)

1. адчува́ць; пачува́цца, адчува́ць сябе́;

He felt better. Ён адчуў сябе лепш.

2. ма́цаць, адчува́ць на до́тык;

He felt in his pocket for the key. Ён пашукаў у кішэні ключ.

♦

feel free to do smth. быць во́льным рабі́ць што-н.;

Can I use your pen for a minute? – Feel free. Можна мне ўзяць вашу ручку на хвілінку? – Калі ласка;

feel sick BrE нудзі́ць; ванітава́ць;

feel like хаце́ць;

I don’t feel like singing now. Мне не хочацца зараз спяваць;

feel smth. in one’s bones інстынкты́ўна прадба́чыць што-н.

feel for [ˌfi:lˈfɔ:] phr. v. спачува́ць;

I feel for you. Я вам спачуваю.

feel up [ˌfi:lˈʌp] phr. v. (to) мець дастатко́ва сі́лы/эне́ргіі (рабіць што-н.);

I don’t feel up to going anywhere today. У мяне няма сілы сёння куды-небудзь ісці.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

spare​3 [speə] v.

1. мець лі́тасць, злі́тавацца, шкадава́ць;

Please spare me! Пашкадуй мяне, калі ласка!

2. берагчы́, зберага́ць, шанава́ць, экано́міць;

spare no pains не шкадава́ць кло́патаў

3. удзяля́ць (час, увагу);

Can you spare me a moment? Ці можаш падараваць мне хвілінку?

4. infml абыхо́дзіцца;

I can’t spare him today. Я не магу сёння абысціся без яго.

5. мець залі́шне, надзвы́чай мно́га, зана́дта (чаго-н.);

I have no cash to spare today. У мяне сёння няма лішніх грошай.

♦

spare smb.’s blushes канфу́зіць, саро́міць каго́-н.;

spare smb.’s feelings берагчы́ чые́-н. пачу́цці, злі́тавацца над кім-н.;

(and) to spare: We have enough fruit and to spare. У нас садавіны больш чым трэба;

spare the rod and spoil the child пашкадава́ць дубца́ i разбэ́сціць дзіця́; быць залі́шне мя́ккім у выхава́нні дзяце́й

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

would

[wʊd]

v., p.t. of will

ужыва́ецца

а) для абазначэ́ньня бу́дучага ча́су

б) для абазна́чаньня паўто́рнага дзе́яньня ў міну́лым ча́се

The children would play for hours on the beach — Дзе́ці, быва́ла, гадзі́намі гуля́лі на пля́жы

в) для вы́казаньня жада́ньня

Would (that) I were rich! — Каб жа я быў бага́ты!

г) у пыта́ньнях у ве́тлівай фо́рме

Would you help us, please? — Ці не маглі́ б вы дапамагчы́ нам, калі́ ла́ска?

д) для абазначэ́ньня ўмо́ўнага ла́ду

if he would only try, he could do it — Калі б ён то́лькі спрабава́ў, ён мог бы гэ́та зрабі́ць

I would rather read the book than go to the movies — Я лепш пачыта́ю, чым пайду́ ў кіно́

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

ха́тні, ‑яя, ‑яе.

1. Які мае адносіны да хаты. Хатняе акно. □ Скрозь хатнія дзверы далятае з холаду, з сенцаў, размова. Гарэцкі. // Прызначаны для хаты, для бытавых патрэб. Хатні тэлефон. Хатнія туфлі. □ Ложкі, крэслы — усе хатнія рэчы Зачахліў, каб сынам зберагчы. Калачынскі. Але асабліва любіў.. [настаўнік] займацца хатняй гаспадаркай: рэзаў і калоў дровы, насіў ваду, майстраваў.. полкі і полачкі, табурэткі і лаўкі. Якімовіч. // Звязаны з доглядам хаты, з сямейнымі клопатамі. І я люблю прытулак хатні — Парадак поўны, прыгажосць. Агняцвет. Пазней мы даведаліся, што Люба выконвае дома амаль усю хатнюю работу. Бяганская. / у вобразным ужыв. Вершы, як хатняе цяпло ці добрае віно, пачалі размякчаць.. [Вользіну] застылую душу. Шамякін. // Прыгатаваны ў хаце, у хатніх умовах. П’е з конаўкі жанчына Халодны хатні квас. Куляшоў.

2. Прыватны, сямейны. Хатняе выхаванне. □ Каб зарабіць на пражыццё, Змітрок Бядуля становіцца хатнім настаўнікам, вучыць местачковых дзяцей пісаць і чытаць. Каваленка.

3. Просты, свойскі. Марына не бачыла ў .. [Собіча] такога твару і не думала, што можа быць вось такі — не начальніцкі, не дзелавы, а самы звычайны, нейкі хатні, просты. Скрыган. — Калі ласка. І мне цікава, — з вельмі хатняй інтанацыяй сказаў паэт. Караткевіч.

4. Які расце, гадуецца пры хаце, у хаце. Хатнія жывёлы. □ Заўсёды шмат мела.. [доктарыха] садовых і хатніх кветак. Чорны. // Які водзіцца ў хаце. Цяжкія раны наносіць драўляным пабудовам хатні грыб. Гавеман.

5. у знач. наз. ха́тнія, ‑іх. Члены сям’і. Калі.. [Андрэй] быў настаўнікам, дык часта пасылаў сваім хатнім грошы. Колас. Ігнась пачаў заўважаць, што між Лявонам і Довідам існуе нейкая непрыкметная сувязь, якую яны абодва ўтойваюць ад хатніх. Чарнышэвіч.

•••

Хатні скарб — каштоўнасці, пажыткі, маёмасць.

Хатняе заданне — заданне вучням, якое неабходна выканаць дома.

Хатняя гаспадыня гл. гаспадыня.

Хатняя работніца гл. работніца.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Лу́заць ’гаварыць’ (маладз., Янк. Мат.), ’назаляць словамі, набрыдаць’ (КЭС, лаг.), рус. пск., цвяр. лузжа́ть ’уніжана прасіць’, лузга́ ’дакучлівы чалавек, папрашайка’. Сюды ж, відаць, і серб.-харв. lȕzati ’гаварыць многа і пры гэтым выбалбатаць праўду’, lȕzav, lȕzavec ’пустамеля, лапатун’. Балтызм. Параўн. літ. lū́dzoti, лат. lūdzīt, lūgt ’прасіць, вымольваць’, lūdzejs, ludzošs ’той, хто вымольвае, выкленчвае, выпрошвае’, lūdzu! ’калі ласка’. Гэтак жа і Лаўчутэ (Сл. балт., 119). Скок (2, 333) суадносіць серб.-харв. лексемы з (класічным) лац. ludere, якое з lūdus ’гульня’ — не зусім пераканаўча.

Луза́ць ’біць, караць’ (Янк. 1, Мат. Гом.), лузану́ць ’секануць’ (жлоб., Мат. Гом.), ’сцебануць’, ’пайсці (пра дождж)’ (Ян.), лузану́цца, лу́знуцца ’моцна стукнуцца, ударыцца’, лу́знуць ’стукнуць’ (клец., Жыв. сл.; ТС). Рус. пск. лузжи́ть ’біць’, цвяр. лу́знуть ’дзюбнуць, выпіць віна’, ’сцебануць’; пск., цвяр. лу́знуться ’паслізнуцца і ўпасці; моцна ўдарыцца’, лызга́ть ’слізгацца па снезе, катацца на каньках’, тамб. слы́зить, слызну́ть ’злякацца’, рус. лызгону́ть ’даць лататы’, ’вышмыгнуць’; ст.-чэш. lyziti sě ’ўсміхацца’, валаш. lyziť sa ’прыдуркавата смяяцца’, lizoniť sa ’вышчэрвацца’, славац. luznuť ’ударыць па твары’, ’даць у вуха’, ’наступіць’, luzniť sa ’песціць’; серб. ц.-слав. лузгати ’жаваць’, серб.-харв. (жаргоннае) і макед. luzati ’біць, валіць’, балг. лу́згам ’штурхаю’, пірдопск. лу́згам, лу́скам, лу́зна ’б’ю, мучу’, хаскоўск. лузгъм съ, лу́знъ ’катаюсь’, лъ́згам се ’катаюсь на санках або на нагах’, радоп. лизгам са, лизгна са ’тс’. Сюды ж і бел. лузаць ’разгрызаючы, ачышчаць ад шалупін і есці, лушчыць’ (ТСБМ, Шат., Янк. 1, Мат. Гом.), ’лушчыць (гарох, фасоль’), ’чысціць’ (Ян.; калінк., Сл. ПЗБ). Укр. луза́ти і лузга́ти, луза́ть ’лушчыць’, луза́тися ’лушчыцца’, лузга́ ’шалупінне’, зах. лу́зати ’здабываць насенне, гарох і да таго пад.’; рус. арл., ленінгр. лузжи́ть ’лузаць, лушчыць’, зах.-бран., кур. луза́ть ’тс’. Усх.-слав. дыялектны дублет да лузга́ць (гл.). Уваходзяць у групу слоў з рухомым зыходным элементам: luzg‑/lyzg‑/lusk‑/lysk‑/lušp‑/lusp‑ з агульным значэннем ’лушчыць, знімаць скуру (кару)’ і з пашыральнікамі кораня ‑z‑/‑zg‑/‑sk‑/‑sp. Іх семантычная мадэль на славянскім моўным арэале характарызуецца наступным наборам значэнняў: ’біць, ударыць, сцябаць’ — ’лупіць, лушчыць, здзіраць, ачышчаць ад шалупін’ — ’луска’ — ’жэрці, жлукціць’ — ’коўзацца’ — ’шмыгнуць, знікаць’ — ’усміхацца’ (Куркіна, Этимология–72, 68–73). Слав. luzg‑/lusk‑ адпавядаюць літ. láužti ’ламаць’, lū́žti ’разбівацца, ламацца’, lū̃žis ’расколіна, трэшчына’, lusnà ’шалупінне’, nu‑lùzgęs, lùzgis ’абадранец’, lùzgana ’лупіна’, лат. laûzt ’ламаць’, laûska ’абломкі’ (Махэк₂, 345; Фасмер, 2, 530; Слаўскі, 5, 374–377; БЕР, 3, 492–493; Скок, 2, 333).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

koń

м.

1. конь;

koń pod wierzch — верхавы конь;

koń pociągowy — запражны конь;

2. шахм. конь;

koń parowy (mechaniczny) — конская сіла;

na koń! вайск. на коні!;

pędzić co koń wyskoczy — імчацца на ўсю моц, імчацца стрымгалоў;

znają się jak łyse konie жарт. ведаюць адзін аднаго навылёт (навылет);

łaska pańska na pstrym koniu jeździ — панская ласка да парога;

zdrów jak koń — здаровы як конь (вол, бык);

zrobić kogo w konia разм. падмануць, абдурыць каго

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

dalej

1. (параўнальная ступень ад daleko) — далей;

rzucić dalej — кінуць далей;

2. па-ранейшаму; як і раней;

on dalej nic nie rozumiał — ён па-ранейшаму нічога не разумеў;

proszę mówić dalej — калі ласка, працягвайце;

mów dalej! — кажы далей!; працягвай!;

3. надалей; у далейшым;

co zamierzasz dalej robić? — што ты збіраешся рабіць надалей?;

4. (у значэнні выклічніка) давай;

dziecko dalej w płacz — дзіця давай плакаць;

i tak dalej (itd.) — і гэтак далей (і г.д.)

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

до́бры, ‑ая, ‑ае; дабёр, дабра.

1. Чулы да людзей; спагадлівы, сардэчны. Варвара, па натуры добрая і мяккая жанчына — на слова была вострая і рэзкая. Васілевіч. Благі абразіць, а добры разважыць ды яшчэ і парадзіць. З нар. // Які выражае чуласць, спагаду, прыхільнасць. Голас у .. [жанчыны] мяккі, пявучы, добры. Здавалася, што голас гэты гучыць там, дзе пануе шчасце. Чорны. Чалавек глядзеў.. вясёлымі вачамі, і ўвесь яго твар.. поўніўся добрай прыязнай усмешкай. Лынькоў. // Ужываецца як сталы эпітэт пры словах «людзі», «чалавек». — Асвятленне ў вашых палацах такое, што добрага чалавека адразу і не пазнаеш. Лынькоў. / У зваротку. — Братцы! Адкуль вы? — З-пад Бягомля, добры чалавек! — адказаў дзядзька Мікалай. Ставер. — Дапамажы мне, добры чалавек, выбрацца адсюль. Якімовіч.

2. Заснаваны на жаданні дабра, прыхільнасці да людзей. Успомніць добрым словам. Зрабіць добрую справу. □ [Надзя:] За два тыдні добрага слова ад вас не пачула. Крапіва.

3. Які прадказвае ўдачу, прыносіць радасць; шчаслівы, прыемны. Добрая прымета. Добрая адзнака. Добрая навіна. □ Давай лепш класціся спаць, ды няхай прысняцца табе добрыя сны. Лынькоў. // Які вызначаецца бесклапотнасцю, весялосцю (пра настрой, гумор і пад.). Гэта здарэнне з Галасам крыху парушыла той добры настрой, у якім быў я, выходзячы з дому. Колас. / У пажаданнях, прывітаннях і пад. Добры дзень. Добры вечар. Добрай ночы. Добрага здароўя. У добры час.

4. Такі, якім павінен быць; з дадатнымі якасцямі або ўласцівасцямі; проціл. дрэнны. Добрая зямля. Добры тавар. Добрыя ўмовы. Добры апетыт. Добры слых. Добрая кніжка. □ Коні ў вусатага добрыя. У момант праскочыць ён з мястэчка на хутар. Чорны. Большы брат згатаваў добры абед, нават два скруткі каўбасы на стол палажыў. Якімовіч. І яшчэ чаго папросіць для сябе дзед Талаш, гэта — добрую.. салдацкую стрэльбу. Колас. // Які адпавядае прынятым маральным нормам; варты пераймання. Добрыя традыцыі. Добры густ. Добры тон. □ Абедалі .. [Маеўскія] па-дамашняму — усе разам, паважна, не спяшаючыся, без лішніх размоў, як і належыць у добрай сялянскай сям’і. Шамякін. // Прыгодны для ужывання, карыстання. Добрыя яшчэ боты. Добры грыб.

5. Умелы, старанны ў рабоце; здольны, дбайны. Добры майстар. Добры выкладчык: Добры рабочы. □ — Добры гаспадар заўсёды загадзя пра тое думае, што наперадзе перад ім стаіць. Чорны. Бяда старога, што ён не мае добрага памочніка, які мог бы заўсёды сказаць праўду ў вочы. Гурскі.

6. у знач. наз. до́брае, ‑ага, н. Тое, што мае дадатныя ўласцівасці або якасці, заслугоўвае адабрэння. Сэрца маткі заўсёды чуе і кепскае і добрае. Бядуля. — Не трэба думаць.. пра тое, што было і больш не вернецца ніколі. Калі добрае, дык можна ўспомніць і пацешыцца, а калі дрэннае, дык забыцца на яго трэба. Чорны.

7. Звязаны ўзаемнай сімпатыяй з кім‑н., блізкі. Гэта быў мой добры знаёмы, сын аднавяскоўца Мірона. Якімовіч. // Заснаваны на ўзаемнай прыхільнасці. [Карнейчык:] Нашы пачуцці не абмяжоўваюцца ні спальняй, ні сям’ёй, ні добрым суседствам. Крапіва.

8. Чысты, слаўны, не зганьбаваны. Пакінуць пра сябе добрую памяць. Аб ім ідзе добрая слава. Ганьбіць добрае імя.

9. Разм. Дастаткова вялікі, значны па колькасці, велічыні. Добры заработак. □ — Я пайду ў матросы, там, людзі мне казалі, можна лёгка зарабіць добрыя грошы. Самуйлёнак. // Вялікі, здаровы, ладны. Санька забег у хату і вынес некалькі бульбін і добрую лусту хлеба. Ваданосаў. Ручка ўпала на паперу, пасадзіўшы на ёй добрую кляксу. Лынькоў. // Моцны, значны, дастаткова адчувальны. Добры мароз. □ Шынель быў заляпаны граззю, запылены, відаць, трапіў пан камендант у добрую перапалку ноччу. Лынькоў.

10. Разм. Цэлы, поўны, з лішкам (пра колькасць, велічыню). Ісці было з добрыя тры кіламетры. Дуброўскі. — Войска, брат, ёсць. Узвод — не узвод, а аддзяленне добрае збярэцца. Брыль. // Сапраўдны; глыбокі. Праз колькі часу, ужо ў добрую восень, у хмурны сівер, мы, дзеці, убачылі .. парабчышынага сына. Чорны.

•••

Бюро добрых паслуг гл. бюро.

Дзень добры!; Добры дзень! гл. дзень.

Добрага здароўя гл. здароўе.

Добрая ласка гл. ласка.

Добры вечар гл. вечар.

Добры геній гл. геній.

Людзі добрай волі гл. людзі.

На добры лад гл. лад.

На добры розум; пры добрым розуме гл. розум.

Не ад добрага жыцця гл. жыццё.

Па добрай волі гл. воля.

Па-добраму — мірна, без сваркі.

У добры час гл. час.

Усяго добрага — развітальнае нежаданне.

Чаго добрага (у знач. пабочн.) — бадай, магчыма (пры чаканні чаго‑н. непрыемнага).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)