з (перед некоторыми сочетаниями согласных — са)
1. с
2. с
3. с
4. с
5. с
6. с
7. с
8. с
9. с
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
з (перед некоторыми сочетаниями согласных — са)
1. с
2. с
3. с
4. с
5. с
6. с
7. с
8. с
9. с
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
што I,
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
◊ ш. во́зьмеш — (з каго) взя́тки гла́дки;
ні на ш. не гле́дзячы — ни на что не гля́дя;
адно́ ш. —
ні за ш.: — а) ни в жизнь; ни за что; б) ни в каку́ю;
чаго́ до́брага, чаго́ не быва́е — не ро́вен час;
вярну́цца ні з чым — верну́ться ни с чем;
заста́цца ні з чым — оста́ться ни с чем;
няма́ аб чым (пра што) гавары́ць — не о чем говори́ть;
хоць ты ш. — хоть ты что;
быць ні пры чым — быть ни при чём;
чорт ве́дае ш. — чёрт зна́ет что;
чаго́ б гэ́та ні каштава́ла — во что бы то ни ста́ло;
ні за ш. на све́це — ни за что на све́те;
калі́ ш. яко́е — в слу́чае чего́;
з вы́падку чаго́ — по слу́чаю;
на чым свет стаі́ць — на чём свет стои́т;
у чым ма́ці нарадзі́ла —
ш. называ́ецца — что называ́ется;
ш. за напа́сць! — что за напа́сть!;
ш. за дзі́ва! — что за не́видаль!;
ад няма́ чаго́ рабі́ць — от не́чего де́лать;
ш. і каза́ць! — не́чего сказа́ть!;
ці ш. — что ли;
чаго́ мая́ нага́ хо́ча — чего́ моя́ нога́ хо́чет;
дарма́ ш. — да́ром что; нужды́ нет;
ш. да чаго́ — что к чему́;
на́ табе́, бо́жа, ш. мне (нам) няго́жа —
што II союз,
што III частица
1. употребляется в начале вопр. и восклицательных предложений (при выражении удивления, суждения и т.п.) что;
2.
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ісці́
1.
2. (проходить) идти́, протека́ть;
3. (приближаться к какому-л. моменту) идти́, клони́ться;
◊ і. ўгару́ — идти́ в го́ру;
і. на кары́сць — идти́ впрок (на по́льзу);
і. ўразрэ́з — идти́ вразре́з;
не ідзе́ ў галаву́ — не идёт на ум;
і. по́ўным хо́дам — идти́ по́лным хо́дом;
і. на папра́ўку — идти́ на попра́вку;
і. на лад — идти́ на лад;
і. як па ма́сле — идти́ как по ма́слу;
і. ў ход — идти́ в ход;
і. руко́ю — идти́ успе́шно (благоприя́тно);
і. ў закла́д — би́ться об закла́д; держа́ть пари́;
і. пад суд — идти́ под суд;
і. (нага́) у нагу́ — (з кім, чым) идти́ (нога́) в но́гу (с кем, чем);
і. на дно — идти́ на дно;
не і. дале́й — (каго, чаго) не идти́ да́льше (кого, чего);
і. пад вяне́ц — идти́ под вене́ц;
маро́з па ску́ры (па спі́не) ідзе́ — моро́з по ко́же (по спине́) подира́ет;
і. на свой хлеб — начина́ть жить свои́м трудо́м;
дале́й і. не́куды — да́льше е́хать (идти́) не́куда;
з то́рбай і. — идти́ по́ миру;
і. на павадку́ — (у каго) идти́ на поводу́ (у кого);
і. су́праць цячэ́ння — идти́ про́тив тече́ния;
галава́ ідзе́ кру́гам — голова́ идёт кру́гом;
і. прамо́й даро́гай — идти́ прямо́й доро́гой;
і. сваёй даро́гай — идти́ свое́й доро́гой;
і. ў про́чкі — а) уходи́ть из семьи́; б) оставля́ть му́жа (жену́);
і. насу́страч — (каму, чаму) идти́ навстре́чу (кому, чему);
ні ў яко́е параўна́нне не ідзе́ — (з кім, чым) ни в како́е сравне́ние не идёт (с кем, чем);
і. па лі́ніі найме́ншага супраціўле́ння — идти́ по ли́нии наиме́ньшего сопротивле́ния;
і. ў адкры́тую — идти́ в откры́тую;
бяда́ па бядзе́ як па ні́тачцы ідзе́ —
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
адзі́н (
◊ аднаго́ ра́зу — одна́жды, ка́к-то;
аднаго́ дня — в оди́н прекра́сный
адны́м за́хадам — а) заодно́, попу́тно; б) в оди́н приём;
а. адны́м — оди́н-одинёшенек; оди́н, как перст;
а.-адзіню́ткі — а) (совершенно одинокий) оди́н-одинёшенек; оди́н, как перст; б) (только один) оди́н-еди́нственный;
а. душо́ю — оди́н-одинёшенек;
а. кане́ц — оди́н коне́ц;
а. крок — оди́н шаг;
а. пад а. (адна́ пад адну́, адно́ пад адно́) — оди́н к одному́ (одна́ к одно́й, одно́ к одному́; как на подбо́р);
а. пад адны́м — оди́н друго́го ме́ньше; мал мала́ ме́ньше;
хава́цца а. за аднаго́ — пря́таться оди́н за одного́;
а. за адны́м; а. за другі́м — друг за дру́гом, оди́н за други́м, гусько́м;
а. пры адны́м (адна́ пры адно́й, адно́ пры адны́м) — о́чень бли́зко, вплотну́ю, ря́дышком;
а. у а. (адна́ ў адну́, адно́ ў адно́) — как на подбо́р;
а. час — одно́ вре́мя;
а. чорт (адна́ тра́сца) — оди́н чёрт;
а. як кол (па́лец) — оди́н, как перст;
адна́ нага́ тут, друга́я там — одна́ нога́ здесь, друга́я там;
адна́ (то́лькі) на́зва — одно́ (то́лько) назва́ние;
адна́, як былі́нка ў по́лі — одна́, как были́нка в по́ле;
аднаго́ по́ля я́гады — одного́ по́ля я́годы;
адно́ за адны́м — одно́ за други́м;
адно́ што —
(усе́) як а. — (все) как оди́н;
у адно́ сло́ва — в одно́ сло́во;
у а. го́лас — в оди́н го́лос;
у а. міг (мо́мант) — в оди́н миг, в мгнове́ние о́ка;
а. на а. — а) (друг против друга) оди́н на оди́н; б) оди́н на оди́н, с гла́зу на глаз;
усе́ да аднаго́ — все до одного́, все до еди́ного;
адно́ з двух — одно́ из двух;
адзі́н з адны́м — друг с дру́гом;
адзі́н з другі́м — оди́н с други́м;
адно́ і то́е — одно́ и то́ же;
усё адно́ — всё равно́, всё одно́, всё еди́но;
адно́й наго́й у магі́ле стая́ць — одно́й ного́й в моги́ле стоя́ть;
адны́ гады́; у адны́х гада́х — в одно́м во́зрасте, в одни́х лета́х;
адны́м во́кам — одни́м гла́зом;
адны́м ву́хам чуць — кра́ем у́ха слы́шать;
адны́м ды́хам (ду́хам) — одни́м ду́хом;
адны́м уда́рам — одни́м уда́ром;
адны́м ма́хам — одни́м ма́хом;
за адны́м ма́хам — заодно́, в оди́н приём;
адны́м мі́рам ма́заны — одни́м ми́ром ма́заны;
адны́м сло́вам — одни́м сло́вом;
а. аднаго́ ва́рты — два сапога́ па́ра, друг дру́га сто́ят;
за адны́м скры́пам — одни́м ма́хом;
за а. прысе́ст — в оди́н присе́ст;
ігра́ць у адну́ ду́дку — дуде́ть в одну́ дуду́;
на а. зуб — на оди́н зуб;
на а. капы́л — на оди́н покро́й;
на а. лад — на оди́н лад;
на а. мане́р — на оди́н мане́р; одина́ково;
на а. твар — на одно́ лицо́;
на адно́й назе́ — на одно́й ноге́;
па адны́м — по одному́;
пад адны́м да́хам — под одно́й кры́шей;
ста́віць на адну́ до́шку — ста́вить на одну́ до́ску;
стры́гчы (усі́х) пад адзі́н грэ́бень — стричь (всех) под одну́ гребёнку;
у адно́й ме́ры — без измене́ния;
у адну́ даро́гу — (каму з кім) по пути́ (кому с кем);
як адну́ капе́йку — как одну́ копе́йку;
адну́ хвілі́ну — одну́ мину́ту, оди́н моме́нт;
адны́ ко́сці (рэ́бры) — одни́ ко́сти; ко́жа да ко́сти;
адна́ хвала́ — одна́ хвала́;
з аднаго́ це́ста — из одного́ те́ста;
адна́ хе́ўра — одна́ ла́вочка;
ме́раць усі́х адно́й ме́ркай — ме́рить всех одно́й ме́ркой;
адно́й ма́сці — одно́й ма́сти;
аднаму́ бо́гу (ала́ху, чо́рту і пад.) вядо́ма — одному́ бо́гу (алла́ху, чёрту и т.п.) изве́стно;
дзяўбці́ адно́ і то́е ж — долби́ть одно́ и то́ же;
адны́м ро́счыркам пяра́ — одни́м ро́счерком пера́;
а. у по́лі не во́ін — оди́н в по́ле не во́ин;
у адны́ ру́кі — в одни́ ру́ки;
а. смех — смех да и то́лько;
з аднаго́ бо́ку — с одно́й стороны́;
сну ні ў адны́м во́ку — сна ни в одно́м (ни в еди́ном) глазу́;
спаць адны́м во́кам — спать вполгла́за;
гля́нуць хоць адны́м во́кам — взгляну́ть одни́м глазко́м;
ме́раць на а. (свой) аршы́н — ме́рить на оди́н (свой) арши́н;
аста́цца (пакі́нуць) у адно́й кашу́лі — оста́ться (оста́вить) в одно́й руба́шке;
пад а. ранжы́р падве́сці — под оди́н ранжи́р подвести́;
з аднаго́ вала́ дзвюх шкур не дзяру́ць —
дзвю́м смярця́м не быць, а адно́й не міну́ць —
адна́ галава́ до́бра, а дзве лепш —
сямёра аднаго́ не чака́юць —
адзі́н з со́шкай, а сямёра з ло́жкай —
у адно́ ву́ха ўвайшло́, а ў друго́е вы́йшла —
зімо́й і ле́там адны́м цве́там —
а. хоць з’еш вала́ дык адна́ хвала́ —
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
на I
1. с
2. с
3. с
4. с
5. с
6.
7. с
на II частица на;
◊ вось табе́ і на́! — вот тебе́ и на́!;
на́ табе́! — на́ тебе́!
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
поI предлог;
1. с
плыть по́ морю плыць па мо́ры;
идти́ по доро́ге ісці́ па даро́зе;
ла́зить по гора́м ла́зіць па гара́х;
кни́ги разло́жены по всему́ столу́ кні́гі раскла́дзены па ўсім стале́;
по гла́дкому дну па гла́дкім дне;
по го́лому те́лу па го́лым це́ле;
уда́рить по спине́ уда́рыць па спі́не; наряду с этим иногда переводится также иными предлогами или конструкциями без предлогов, в частности: а) (в знач.: вдоль, около чего-л.) уздо́ўж (чаго), каля́ (чаго);
идти́ по са́мому бе́регу ісці́ ўздо́ўж (каля́) са́мага бе́рага; б) (для обозначения направления действия, пути следования — часто без предлога);
идти́ по у́лице ісці́ ву́ліцай (па ву́ліцы);
доро́га пролега́ла по боло́ту даро́га ішла́ бало́там (па бало́це);
2. с
по Се́верному Кавка́зу па Паўно́чным Каўка́зе;
ходи́ть по ко́мнате хадзі́ць па пако́і;
лета́ть по во́здуху лята́ць па паве́тры;
прика́з по второ́му полку́ зага́д па другі́м палку́;
тепло́ расхо́дится по всему́ органи́зму цяпло́ разыхо́дзіцца па ўсім аргані́зме;
рассади́ть всех по места́м рассадзі́ць усі́х па ме́сцах;
3. с
плыть по тече́нию плыць па цячэ́нні;
идти́ по со́лнцу ісці́ па со́нцы;
по следа́м проти́вника па сляда́х праці́ўніка; кроме того, иногда переводится также предлогами: з (чым), у, ва (чым);
кора́бль шёл по ве́тру карабе́ль ішо́ў з ве́трам;
по направле́нию к го́роду у кі́рунку (напра́мку) да го́рада;
по всем направле́ниям ва ўсіх кіру́нках (напра́мках);
4. с
рабо́тать по профсою́зной ли́нии працава́ць па прафсаю́знай лі́ніі;
деба́ты по законопрое́кту дэба́ты па законапрае́кце;
коми́ссия по составле́нию резолю́ции камі́сія па склада́нні рэзалю́цыі;
он врач по профе́ссии ён до́ктар па прафе́сіі;
соревнова́ния по футбо́лу, по лы́жам, по ша́хматам спабо́рніцтвы па футбо́ле, па лы́жах, па ша́хматах;
5. с
по расписа́нию па раскла́дзе;
по прика́зу команди́ра па зага́дзе камандзі́ра;
рабо́тать по пла́ну працава́ць па пла́не;
начина́ть рабо́ту по гудку́ пачына́ць пра́цу па гудку́;
э́то нам принадлежи́т по пра́ву гэ́та нам нале́жыць па пра́ве;
по вы́бору па вы́бары;
по жела́нию па жада́нні;
узна́ть по го́лосу, по глаза́м пазна́ць па го́ласе, па вача́х;
вызыва́ть по фами́лии выкліка́ць па про́звішчы;
по пра́вилам игры́ па пра́вілах гульні́; кроме того, иногда переводится также иными предлогами и конструкциями без предлогов, в частности: а) (в знач. согласно с чьим-л. мнением, взглядами, какими-л. положениями) паво́дле (каго, чаго); на ду́мку, па ду́мцы (каго);
по сообще́ниям газе́т паво́дле паведамле́нняў газе́т;
по моему́ мне́нию на маю ду́мку, на мой по́гляд; б) (при словах, означающих «взять», «вызывать», «зов»
по его́ зо́ву все яви́лись па яго́ за́кліку (на яго́ за́клік) усе́ з’яві́ліся;
6. с
е́хать парохо́дом и по желе́зной доро́ге е́хаць парахо́дам і па чыгу́нцы (і чыгу́нкай);
посла́ть по по́чте пасла́ць па по́шце (по́штай);
сообщи́ть по телегра́фу паве́даміць па тэлегра́фе (тэлегра́фам);
говори́ть по телефо́ну гавары́ць па тэлефо́не;
7. с
сде́лать что́-л. по оши́бке зрабі́ць што-не́будзь па памы́лцы;
по знако́мству па знаёмстве;
не яви́ться на рабо́ту по боле́зни не з’яві́цца на пра́цу па хваро́бе (з прычы́ны хваро́бы);
по ра́зным причи́нам па ро́зных прычы́нах;
8. с
ста́рший по во́зрасту старэ́йшы па ўзро́сце;
ра́нний по вре́мени ра́нні па ча́се;
до́брый по хара́ктеру до́бры па хара́ктары (хара́ктарам);
узна́ть по глаза́м пазна́ць па вача́х;
9. с
това́рищ по университе́ту тава́рыш па ўніверсітэ́це;
брат по отцу́ брат па ба́цьку;
ро́дственники по жёнам сваякі́ па жо́нках;
10. с
занима́ться по ча́су в
по го́ду не писа́л пи́сем па го́ду не піса́ў лісто́ў; с
по выходны́м дням у выхадны́я (выхо́дныя) дні (выхадны́мі, выхо́днымі дня́мі);
по пра́здникам у свя́ты (свя́тамі);
по утра́м ра́ніцамі;
я не ви́дел его́ по це́лым неде́лям я не ба́чыў яго́ цэ́лымі ты́днямі;
собира́ться по четверга́м збіра́цца па чацвярга́х (чацвярга́мі);
по весне́ вясно́й, уве́сну;
по о́сени уво́сень, во́сенню;
11. с
по рублю́ шту́ка па рублі́ шту́ка;
дать де́тям по я́блоку даць дзе́цям па я́блыку;
по ра́зу па ра́зе;
12. с
стреля́ть по проти́внику страля́ць па праці́ўніку (у праці́ўніка);
стреля́ть по око́пу, по блиндажа́м страля́ць па ако́пе, па бліндажа́х;
стуча́ть по столу́ сту́каць па стале́;
13. с
пла́кать по му́жу пла́каць па му́жу;
скуча́ть по де́тям сумава́ць па дзе́цях (аб дзе́цях).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)