1. Памяшканне, прызначанае для чытання лекцый, дакладаў. Сцёпка ўвайшоў у аўдыторыю, дзе прымалі экзамены па матэматыцы.Колас.Гэта была вялізная, чалавек на сто, аўдыторыя з чорнай дошкай ля дзвярэй.Кудравец.
2.зб. Слухачы лекцыі, даклада, прамовы і пад. Дзіцячая аўдыторыя. □ Калі зала запоўнілася слухачамі, .. [Пілацееў] прыйшоў і адразу стаў каля трыбуны, пакланіўшыся аўдыторыі.Галавач.З прычыны таго, што .. аўдыторыя [дзеда Талаша] складаецца з аднаго толькі слухача, а часу ў яго няма, бо падыходзіць начальнік заставы, дзед абмяжоўваецца кароткім адказам.Колас.
[Лац. auditorium.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ле́йцы, ‑аў; адз. ляйчына, ‑ы і лейчына, ‑ы, ж.
Вяроўкі, рамяні для кіравання коньмі ў запрэжцы. На высокім сядзенні, .. трымаючы туга нацягнутыя раменныя лейцы, сядзела маладая паненка.Колас.За мастом начальнік участка сагнаў нас з саней .. і хлыснуў лейчыной каня.Пташнікаў.Тузаючы за лейцы, бацька накіраваў Гнядва на дарогу.Васілёнак.
•••
Выпусціць лейцы з рукгл. выпусціць.
Ляйчына (лейчына) пад хвост папала (трапіла)каму — аб неапраўдана капрызных паводзінах.
Папусціць лейцыгл. папусціць.
Трымаць лейцы ў рукахгл. трымаць.
Узяць лейцы ў рукігл. узяць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ГЕ́ТМАН
(польск. hetman ад ням. Hauptmann начальнік),
галоўны начальнік над узбр. сіламі ў некат. еўрап. Краінах. 1) У Чэхіі ў 15 ст. камандуючы войскамі табарытаў.
2) У Польшчы з 15 ст. да 1795 пасада камандуючага войскамі (вял. каронны гетман), з пач. 16 ст. сталая, з 1581 пажыццёвая. Прызначаўся каралём. Меў шырокія паўнамоцтвы, у т. л. права набіраць войска, прызначаць афіцэраў, вяршыць суд са смяротным пакараннем. Меў памочніка і намесніка — польнага гетмана.
3) У ВКЛ пасада найвышэйшага (з сярэдзіны 16 ст. — вялікага) гетмана створана ў канцы 15 ст. на ўзор польскай. Прызначаўся вял. князем, з 2-й пал. 16 ст. пажыццёва. У пач. 16 ст. ўведзена пасада дворнага гетмана, які камандаваў прыдворнымі ротамі (гвардыяй) вял. князя. З 2-й пал. 16 ст. ўзначальваў таксама наёмныя атрады, пачаў наз. польным гетманам, з 1680-х г. падначалены вял. гетман.
4) На Украіне ў 2-й пал. 16 ст. — 1-й пал. 17 ст. — камандуючы рэестравымі казакамі, што знаходзіліся на дзярж. службе. У час народна-вызваленчай вайны 1648—54 гетман Б.Хмяльніцкі стаў кіраўніком Украіны і галоўнакамандуючым казацкім войскам. Пасля Андросаўскага перамір’я 1667 гетманы Правабярэжнай Украіны па-ранейшаму прызначаліся польск. каралямі; у 1704 пасада скасавана. На Левабярэжнай Украіне (у складзе Расіі) гетманы, якія мелі адм. і вайсковую ўладу, выбіраліся ген. вайсковай радай (фактычна казацкай старшынай са згоды царскага ўрада), з 1708 прызначаліся царскім урадам; у 1764 пасада скасавана. У 1917—18 былі спробы аднавіць пасаду гетмана.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БАРА́НАЎ Эдуард Трафімавіч
(1811, Эстонія — 17.7.1884),
расійскі дзярж. дзеяч. Ген. ад інфантэрыі (1869). Скончыў Царскасельскі ліцэй (1829). З 1838 флігель-ад’ютант імператара Мікалая І. З 1844 у дзеючай арміі на Каўказе, у 1849 у Венгрыі, у 1853—56 на Балтыйскім тэатры ваен. дзеянняў Крымскай вайны. З крас. 1866 ліфляндскі, эстляндскі і курляндскі ген.-губернатар, камандуючы войскамі Рыжскай ваен. акругі. У кастр. 1866 — сак. 1868 віленскі, ковенскі, гродзенскі і мінскі ген.-губернатар, гал.начальнік Віцебскай і Магілёўскай губ., камандуючы войскамі Віленскай ваен. акругі. З мэтай пашырэння ў краі сац. базы самадзяржаўя лічыў неабходным аслабіць рэпрэсіі і абмежаванні ў адносінах да ўдзельнікаў паўстання 1963—64. З 1868 член, з 1881 старшыня дэпартамента дзярж. эканоміі Дзярж. савета Расіі.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
гро́зны, ‑ая, ‑ае; ‑зен, ‑зна.
1. Суровы, жорсткі ў абыходжанні з другімі. Грозны начальнік. □ Ля турэмнай брамы Грозны вартаўнік.Бядуля.Раптам з’явіўся грозны камандзір. — Што гэта? Хто вам дазволіў? Ніякіх сабак у лагеры!Няхай.
2. Які тоіць у сабе пагрозу; небяспечны, страшны. Грозная зброя. □ Фронт бліжэй і бліжэй, Грозны грукат плыве па барах.Панчанка.За грозным валам Коціць грозны вал, І пырскі — Вышай узбярэжных скал.Гілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
marshal
[ˈmɑ:rʃəl]1.
n.
1)
а) нача́льнік палі́цыі або́ пажа́рнае кама́нды
б) судо́вы экзэку́тар (напр. шэ́рыф)
2) ма́ршал -а m. (у во́йску)
3) вяду́чы прагра́мы (на банке́це, урачы́стасьці), кама́ндуючы пара́дам
2.
v.t.
1) выстро́йваць
2) урачы́ста ве́сьці, уво́дзіць; разьмяшча́ць гасьце́й (на банке́це і пад.)
3.
v.i.
выстро́йвацца (у баявы́м пара́дку)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
ВІСЛАВУ́Х Фелікс Аўгусцінавіч
(23.9.1833, Рэчыцкі пав. Мінскай губ. — ?),
адзін з кіраўнікоў паўстання 1863—64 на Беларусі і ў Літве. З 1856 вучыўся ў Маскоўскім, з 1858 у Кіеўскім ун-тах. У 1861 праходзіў вайск. падрыхтоўку ў польск. ваен. школе ў Італіі. Прыхільнік партыі «чырвоных». У пач. паўстання паводле загаду Літ. правінцыяльнага к-та на чале атрада вёў баявыя дзеянні ў Свянцянскім і Ашмянскім пав. 15.2.1863 яго атрад разбіты непадалёку ад мяст. Солы. З канца мая 1863 паўстанцкі ваен.начальнік Трокскага пав., аб’ядноўваў дзеянні 3 атрадаў. Некалькі месяцаў вёў партыз. барацьбу супраць царскіх карнікаў на Віленшчыне, быў паранены. Паводле некат. звестак, у апошні перыяд паўстання кіраўнік паўстанцкіх узбр. сіл усёй Віленскай губ. Пасля задушэння паўстання эмігрыраваў. У 1869 жыў у Парыжы.
ко́ні касі́ліся на прыдаро́жны пень — ло́шади коси́лись на придоро́жный пень;
нача́льнік касі́ўся на яго́ за яго́ ўчы́нкі — нача́льник коси́лся на него́ за его́ посту́пки
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
караву́льны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да каравула (у 1 знач.), прызначаны для яго. Каравульны начальнік. Каравульнае памяшканне.// Які стаіць у каравуле, нясе каравул. Каравульная каманда. □ Па капцах .. вёскі стаялі каравульныя чырвонаармейцы.Чарот.
2. Звязаны з нясеннем каравула (у 2 знач.). Партызаны неслі каравульную службу, пасты і сакрэты былі расстаўлены.Навуменка.
3.узнач.наз.караву́льны, ‑ага, м. Той, хто стаіць у каравуле. Паставіць каравульных. □ На пошце, тэлеграфе і ў іншых месцах з’яўляюцца каравулы вернага Часоваму ўраду франтавога камітэта, якія патрабуюць ад каравульных Ваенна-рэвалюцыйнага камітэта здачы пастоў.«Полымя».
4.узнач.наз.караву́льная, ‑ай, ж. Памяшканне для каравула.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
немалы́, ‑ая, ‑ое.
1. Даволі вялікі, значны па велічыні, памерах, колькасці. Немалыя грошы. □ Немалую дарогу прайшлі мы Па чужой і па роднай зямлі.Колас.— Колькі сёння атрымана патронаў? — запытаўся камандуючы. І хоць начальнік тыла назваў немалую лічбу, камандуючы быў незадаволены.Мележ.// Даволі працяглы (пра тэрмін, час і пад.). Чатыры гады — немалы час.Чарнышэвіч.
2. Значны па сіле, інтэнсіўнасці, глыбіні праяўлення. Немалая радасць. □ Рух узняўся за лесам І лязгат, і гром немалы.Куляшоў.
3. Які мае даволі вялікае значэнне, аўтарытэт у грамадстве; значны, важны. Сярэдні чыноўнік губернскіх канцылярый або немалы чын на чыгунцы заўсёды будаваў сабе пад старасць такі дом.Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)