Verbum

АДАМО́ВІЧ Алесь

(Аляксандр Міхайлавіч; 3.9.1927, в. Канюхі Капыльскага р-на Мінскай вобл. — 26.1.1994),

бел. пісьменнік, крытык, літ.-знавец, грамадскі дзеяч. Чл.-кар. АН Беларусі (1980), д-р філал. н. (1962), праф. (1971). У Вял. Айч. вайну партызан. Скончыў БДУ (1950), у 1962—64 слухач Вышэйшых сцэнарных курсаў (Масква). З 1954 працаваў у Ін-це л-ры АН Беларусі, з 1987 дырэктар НДІ кінамастацтва (Масква). Літ. дзейнасць пачаў у 1953 як крытык. Найб. значныя літ.-знаўчыя манаграфіі «Беларускі раман» (1961), «Маштабнасць прозы» (1972), «Здалёк і зблізку» (1976), «Браму скарбаў сваіх адчыняю...» (1980), «Вайна і вёска ў сучаснай літаратуры» (1982), «Нічога важней» (1985). Як крытык змагаўся супраць дагматычных уяўленняў пра л-ру, дбаў пра эстэт. аналіз, спалучаў яго са сцвярджэннем гуманіст. каштоўнасцяў. Адраджаў і развіваў знішчаныя ў перыяд сталінізму метадалагічныя прынцыпы праўдзівасці і гістарызму. З 1959 выступаў як празаік. Пісаў на бел. і рус. мовах. У дылогіі «Партызаны» (раманы «Вайна пад стрэхамі», 1960, «Сыны ідуць у бой», 1963) раскрыў вытокі нар. супраціўлення акупантам у Вял. Айч. вайну (аднайм. кінадылогія на кінастудыі «Беларусьфільм», 1970, сцэнарый Адамовіча ў сааўт.). Змаганне з таталітарызмам у абліччы фашызму і камунізму складае асн. пафас «Хатынскай аповесці» (1972, Дзярж. прэмія Беларусі імя Я.Коласа 1976), рамана «Карнікі» (1980), аповесцяў «Венера» і «Нямко» (абедзве 1993). Па матывах «Хатынскай аповесці» кінафільм «Ідзі і глядзі» (сцэнарый Адамовіча і Э. Клімава, залаты медаль на Маскоўскім міжнар. кінафестывалі, 1985). У дакумент. кнізе «Я з вогненнай вёскі...» (1975, з Я.Брылём і У.Калеснікам) расказана пра трагедыю бел. Хатыняў. У апошнія гады жыцця выявіў сябе як паліт. дзеяч, змагаўся з пагрозай ядзернай вайны. Публіцыстыка Адамовіча ў кн. «Выберы — жыццё» (1986), «Дадумваць да канца» (1988), «Мы — шасцідзесятнікі» (1991), «Апакаліпсіс па графіку» (1992).

Тв.:

Собр. соч. Т. 1—4. Мн., 1981—83.

Літ.:

Мележ І. Пра «Хатынскую аповесць» // Зб. тв. Мн., 1983. Т. 8;

Брыль Я. Алесь Адамовіч // Зб. тв. Мн., 1981. Т. 4;

Быкаў В. [Алесь Адамовіч] // Быкаў В. На крыжах. Мн., 1992;

Каваленка В. Святло вялікіх мэт // Полымя. 1977. № 9;

Дедков И. Во имя справедливости // Адамович А. Каратели. М., 1981.

М.А.Тычына.

т. 1, с. 92

ГДАНЬСК

(Gdańsk),

горад на Пн Польшчы. Адм. ц. Гданьскага ваяводства. 463,1 тыс. ж. (1993). Цэнтр гар. агламерацыі Труймяста (г. Гдыня, Сопат). Буйнейшы порт Польшчы каля вусця Віслы ў Гданьскім зал. Балтыйскага м. Вываз вугалю, серы, лесаматэрыялаў, увоз руд, фасфатаў і інш. Міжнар. аэрапорт. Прам-сць: суднабудаванне і вытв-сць суднавага абсталявання, эл.-тэхн. і радыёэлектронная, хім. (угнаенні, лакі, фарбы), нафтаперапр., харч., швейная, мэблевая. 6 ВНУ, філіял АН. Тэатры.

У пісьмовых крыніцах упершыню згадваецца пад 997. У 10—13 ст. цэнтр Усх.-Паморскага княства, у 1308 захоплены Тэўтонскім ордэнам. У 1454 вызвалены ў выніку паўстання гараджан, у складзе Рэчы Паспалітай. У 15—17 ст. Гданьск — буйнейшы цэнтр польск. знешняга гандлю. У 1656 у час польска-швед. вайны (1656—57) асаджаны шведамі. Пасля 2-га падзелу Рэчы Паспалітай адышоў да Прусіі (1793) і атрымаў ням. назву Данцыг. У 1807—15 вольны горад, падначалены Францыі. Да 1918 пад герм. уладаннем. Паводле Версальскага мірнага дагавора 1919 ператвораны ў «вольны горад Данцыг» пад кіраваннем Лігі Нацый; праз Гданьск Польшча атрымала выхад да Балтыйскага м. (гл. Польскі калідор). 1.3.1939 захоплены фаш. Германіяй, вызвалены 30.3.1945 войскамі 2-га Бел. фронту разам з 1-й польск. бранятанк. брыгадай У 1970 забастоўкі і дэманстрацыі рабочых задушаны ўрадавымі войскамі. У 1980 цэнтр агульнапольскага забастовачнага руху (гданьская суднаверф), месца падпісання пагаднення з уладамі і стварэння незалежнай прафс. арг-цыі «Салідарнасць». У Гданьску знаходзіцца ген. консульства Рэспублікі Беларусь.

На левым беразе р. Матлава — гіст. ядро горада (раёны Старога горада, Новы горад, Гал. горад з рэгулярнай забудовай вуліц), рэшткі цагляных гар. умацаванняў і партовых збудаванняў 14—15 ст., гатычныя Гал. ратуша (1378—16 ст.), касцёлы Дзевы Марыі (1342—1502), св. Катажыны (13—15 ст.), св. Тройцы (1420—1514) і інш., «двор Артуса» (14 — пач. 17 ст.). У стылях рэнесансу і маньерызму забудаваны «Верхнія» (1574—88) і «Залатыя» (1612—14) вароты, «Двор польскіх каралёў» (1563—68), арсенал (1602—05), «Залаты дом» (1609—17), дом абатаў Пяльплінскіх (1612). Разбураныя ў час 2-й сусв. вайны арх. помнікі адноўлены, вядзецца буд-ва адзінага гар. комплексу Гданьск Сопат—Гдыня. Помнік героям Вестэрплятэ (1966). 4 музеі, у т. л. Паморскі, Зброевая палата.

Літ.:

Кшижановский Л. Гданьск: Пер. с пол. М., 1980;

Historia Gdańska. Т. 1—2. Gdańsk, 1978—82.

т. 5, с. 107

БЯЛЫ́НІЦКІ-БІРУ́ЛЯ Вітольд Каятанавіч

(29 2.1872, б. сядзіба Крынкі, Бялыніцкі р-н Магілёўскай вобл. — 18.6.1957),

бел. і рускі жывапісец-пейзажыст; прадаўжальнік лепшых традыцый рус. пейзажнага жывапісу канца 19 — пач. 20 ст. Нар. мастак Беларусі (1944) і Расіі (1947). Ганаровы акад. АН БССР (1947), правадз. чл. АН СССР (1947). Вучыўся ў Маскоўскім вучылішчы жывапісу, скульптуры і дойлідства (1889—96) у С.Каровіна, М.Неўрава, І.Пранішнікава, В.Паленава. Зазнаў уплыў І.Левітана. Чл. Т-ва перасоўных выставак (з 1904), т-ва імя А.Куінджы (з 1909). Адзін з арганізатараў і чл. Асацыяцыі мастакоў рэв. Расіі. Пісаў пераважна лірычныя пейзажы. Тонкая кампазіцыйная пабудова, складаная нюансіроўка каляровых суадносін шаравата-серабрыстых і ліловых тонаў — аснова іх эмацыянальнай выразнасці. Найб. вядомыя раннія палотны: «З ваколіц Пяцігорска» (1892), «Вясна ідзе» (1899), «Вечныя снягі» (1901), «Веснавы дзень» (1902), «У канцы зімы» (1907), «Восень» (1908), «Красавіцкі дзень» (1908), «У час цішыні» (1909, залаты медаль у Мюнхене), «Зімовы сон», «Вясна ідзе» (абедзве 1911), «Ізумруд вясны» (1915), «Ціхая восень» (1916—17), «Перад вясной» (19І9, бронзавы медаль у Барселоне) і інш. Найб. вядомыя лірычныя пейзажы 1920—30-х г.: «Лясная рэчка зімой», «Веснавыя воды», «Аголеныя бярозкі», «Лёд пайшоў», «Задуменныя дні восені», «Пачатак восені», «Бэз цвіце»; 1940—50-х г.: «Лотаць зацвіла», «Прыцемкі юнага мая», «Май зазелянеў», «Дні майскіх навальніц», «Блакітнай вясной», «Вясна ідзе» і інш. Б.-Б. непераўзыдзены майстар веснавога пейзажа (больш як 200 карцін). Значнае месца ў яго творчасці займаюць пейзажы мясцін, дзе бывалі Л.М.Талстой («Ясная Паляна. Від на сяло і сядзібу», 1928), А.С.Пушкін («Міхайлаўскае. Домік няні», «Святагорскі манастыр», «Трыгорскае», усе 1935—36; «Асеннія дні. Алея Керн», 1952). У гады Айч. вайны стварыў палотны патрыят. гучання: «Чырвоная Армія ў лясах Карэліі», «Па слядах фашысцкіх варвараў», пейзажы сядзібы П.І.Чайкоўскага ў Кліне (усе 1942), серыю арх. пейзажаў для выстаўкі «Шэдэўры рускага драўлянага дойлідства» (1944). У 1947 жыў пад Мінскам, напісаў цыкл карцін, у якіх паказаў своеасаблівасць прыроды бел зямлі: «Зноў расцвіла вясна», «Беларусь. Пачатак лета», «Зялёны май», «Зазелянелі беларускія бярозкі». Аўтар успамінаў, артыкулаў па методыцы выкладання. У г.п. Бялынічы адкрыты Бялыніцкі мастацкі музей яго імя, у Магілёве — маст. музей В.К.Бялыніцкага-Бірулі (аддзел Нац. маст. музея Беларусі). У 1996 у Магілёве адбыўся першы міжнар. пленэр па жывапісе імя В.К.Бялыніцкага-Бірулі.

Тв.:

Из записок художника // Из творческого опыта. М., 1958. Вып. 4.

Літ.:

Жидков Г. В.К.Бялыницкий-Бируля: [Альбом]. М., 1953;

Тарасов Л. В.К.Бялыницкий-Бируля: Народный художник РСФСР и БССР. М.; Л., 1949;

Туроўнікаў М. В.К.Бялыніцкі-Біруля. Мн., 1959;

Карамазаў В. Крыж на зямлі і поўня ў небе: Эскізы, эцюды і споведзь Духу, альбо Аповесць-эсэ жыцця жывапісца і паляўнічага Бялыніцкага-Бірулі. Мн., 1991.

А.К.Рэсіна.

т. 3, с. 402

ГАЛУБО́К (сапр. Голуб) Уладзіслаў Іосіфавіч

(15.5.1882, ст. Лясная Баранавіцкага р-на Брэсцкай вобл. — 1937),

бел. тэатр. дзеяч, драматург, рэжысёр, акцёр, мастак. Буйны дзеяч нац. сцэны, першы нар. арт. Беларусі (1928). У 1908 пачаў літ. дзейнасць як паэт і празаік. Друкаваўся ў газ. «Наша ніва», час. «Лучынка», альманаху «Маладая Беларусь» і інш. Выдаў зб. «Апавяданні» (Пецярбург, 1913). Пісаў таксама гумарэскі, сатыр. апавяданні. З 1917 выступаў як драматург. Аўтар каля 40 п’ес з жыцця бел. народа (пераважна меладрамы, камедыі, вадэвілі, фарсы), якія шырока ставіліся ў бел. прафес. і самадз. т-рах. Значнае месца яны займалі ў Першым таварыстве беларускай драмы і камедыі, дзе Галубок у 1917—20 выступаў як акцёр і рэжысёр. Былі пастаўлены: «Апошняе спатканне» і «Пісаравы імяніны» (1917), «Бязвінная кроў» (1918), «Бязродны» і «Праменьчык шчасця» (1919). У Бел. дзярж. т-ры (цяпер Нац. т-р імя Я.Купалы) ставіліся яго «Залёты дзяка» («Пісаравы імяніны»), «Ганка», «Апошняе спатканне», «Бязродны» (усе 1921). Яго шматгранны талент найб. ярка і поўна раскрыўся ў арганізаваным ім у 1920 у Мінску калектыве — Трупе бел. артыстаў (гл. Беларускі трэці дзяржаўны тэатр). Аснову рэпертуару складалі п’есы Галубка: «За мураванай сцяной» (1920), «Душагубы», «Пісаравы імяніны», «Залаты бог» (1921), «Ганка», «Мужычае шчасце», «Былое», «Ліхадзеі» (1922), «Пан Сурынта», «Плытагоны», «Падкідыш» і «Ветрагоны» (1923), «Пан-князь» (1924), «Беларускія зажынкі» (1925), «Пінская мадонна» і «Краб» (1928), «Рыкашэт» (1935); рэж. усіх, акрамя апошняй, быў сам Галубок. Яго пастаноўкі вызначаліся сакавітасцю нар. гумару, маляўнічасцю, былі насычаны музыкай, песнямі, танцамі. Сам Галубок з жыццёвай верагоднасцю, бытавой і псіхал. дакладнасцю выконваў драм., характарныя і камедыйныя ролі ў сваіх п’есах: Авечка («Суд»), Дзяк («Пісаравы імяніны»), Ксёндз («Пінская мадонна»), Пан Сурынта (аднайм. п’еса) і інш. У сцэн. творчасці ён наследаваў традыцыі стараж. бел. нар. т-ра, што ішлі ад скамарохаў, батлейшчыкаў, выканаўцаў нар. драмы; творча развіваў вопыт Першай беларускай трупы Ігната Буйніцкага. Галубок стварыў глыбока самабытны, непаўторны свой т-р, выхаваў вял. групу бел. акцёраў (А.Бараноўскі, С.Бірыла, Б.Бусел, К.Быліч, У.Дзядзюшка, А.Згіроўскі і інш.). Праводзіў вял. культ.-асв. работу сярод насельніцтва, дапамагаў маст. самадзейнасці, выступаў з лекцыямі і дакладамі, выпускаў баявыя лісткі і насценгазеты, выступаў у перыяд. друку з публіцыст. і тэатразнаўчымі артыкуламі. Як мастак-дэкаратар ён афармляў пастаноўкі ўсіх сваіх п’ес. Вядомы як пейзажыст (карціны «Раніцай», «Туманы», «На рацэ Бярозе», «Сож»; удзельнічаў у шэрагу рэсп. выставак). У канцы 1920-х г. на Галубка пачаліся ганенні і абвінавачанні ў нацыяналізме. У 1931 яго адхілілі ад маст. кіраўніцтва т-рам, працаваў дырэктарам і акцёрам. У 1937 рэпрэсіраваны. Рэабілітаваны ў 1957.

Літ.:

Звонак А. Уладзіслаў Галубок // Слова пра майстроў сцэны. Мн., 1967;

Сабалеўскі А. Уладзіслаў Галубок // Сабалеўскі А. Беларуская савецкая драма. Мн., 1969. Кн. 1;

Атрошчанка А. Уладзіслаў Галубок Мн., 1969;

Адхінуўшы заслону часу...: Успаміны пра Ўладзіслава Галубка. Мн., 1979;

Карабанава Л.В. Драматургія Уладзіслава Галубка. Мн., 1982.

А.В.Сабалеўскі.

т. 4, с. 472

АЛТА́Й

(ад цюркска-манг. алтан залаты),

горная сістэма ў Азіі на тэр. Расійскай Федэрацыі, Казахстана, Манголіі і Кітая. Працягласць больш за 2000 км, макс. шырыня больш за 500 км. Распасціраецца з ПнЗ ад Зах.-Сібірскай раўніны на ПдУ да раўнін Гобі. Складаецца з сістэмы расчлянёных хрыбтоў, нагор’яў, пласкагор’яў, міжгорных упадзін, катлавін. Водападзел Обі, Енісея, рэк бяссцёкавага бас. Цэнтр. Азіі. Найб. вяршыня — г. Бялуха (4506 м). Падзяляецца на ўласна Алтай (Расійскі, Казахстанскі), Мангольскі Алтай і Габійскі Алтай. Тэктанічныя структуры Алтая належаць да герцынскай і каледонскай складкавасцяў. Складзены з пратэразойскіх і пераважна палеазойскіх парод: метамарфічных сланцаў, слюдзістых кварцытаў, амфібалітаў, вапнякоў, алеўралітаў, гліністых сланцаў, вулканагенных парод і інш. Асадкавыя, вулканічныя і метамарфічныя пароды пранізаны гранітнымі і гранадыярытавымі інтрузіямі. Сучасны выгляд Алтая набыў у выніку падняццяў у неагенавы і чацвярцічны перыяды. Грабяні высакагорных хрыбтоў характарызуюцца альпійскімі формамі рэльефу. Ёсць буйныя міжгорныя катлавіны, т.зв. стэпы (Чуйскі, Курайскі, Уймонскі, Абайскі, Канскі і інш.). У нізкагор’ях і сярэднягор’ях развіты паверхневыя і падземныя карставыя формы. Карысныя выкапні: поліметалічныя руды, золата, ртуць, сурма, вальфрам, марганец, жалеза, буры вугаль, солі, сульфаты і інш. Багатыя радовішчы мармуру і каштоўных вырабных камянёў (яшмы, парфіры і інш.). Тэрмальныя крыніцы: Абаканская, Белакурыхінскія, Рахманаўскія, Джумалінскія.

Клімат Алтая кантынентальны. Зіма халодная і працяглая. Сярэдняя т-ра студз. ад -15 °C (у перадгор’ях) да -28...-32 °C у міжгорных катлавінах у выніку тэмпературных інверсій. Лета адносна кароткае і халаднаватае; у перадгор’ях сярэдняя т-ра ліп. 19—22 °C, на высакагор’ях 14—16 °C. На схілах зах. раёнаў ападкаў да 2000 мм, паўн.-ўсх. — да 1000 мм, на ПдУ да 200 мм за год. Характэрны горнадалінныя вятры (фёны). Магутнасць снегавога покрыва у Зах. Алтаі можа дасягаць 2—3 м. Каля 1500 ледавікоў агульнай пл. больш за 900 км². Развіта густая сетка горных рэк, найбольшыя: Катунь, Бухтарма, Бія, Чуя. Жыўленне рэк пераважна алтайскага тыпу — талымі снегавымі водамі і летнімі дажджамі. Больш як 3500 азёраў, пераважна каравых і марэнападпрудных, самыя вял. Маркаколь і Цялецкае маюць катлавіны тэктанічнага паходжання.

На Алтаі добра выражана сістэма вышынных ландшафтных паясоў. У паўн. і зах. перадгор’ях да выш. 400—700 м — лугавыя разнатраўна-злакавыя, да выш. 1200—1500 м — палыноваціпчаковыя стэпы. Горныя лясы займаюць каля ⅔ тэрыторыі. Сярод іх пераважаюць паркавыя лістоўнічныя (да выш. 2000—2200 м). На Пн лясы цемнахвойныя, у т. л. кедравыя. Характэрны высакатраўныя лугі (велікатраўе), а таксама астравы горных стэпаў. На выш. 1400—2000 м у засушлівых катлавінах пашыраны паўпустынныя ландшафты. Высакагорная зона (выш. 1800—2400 м) з субальпійскімі хмызнякамі і лугамі змяняецца нізкатраўнымі альпійскімі лугамі. Ва ўсх. і паўн.-ўсх. раёнах пашыраны горныя тундры (хмызняковыя, імхова-лішайнікавыя, камяніста-друзавыя). Вышэй альпійскіх лугоў і тундраў — голыя скалы, камяністыя россыпы, снежныя палі і ледавікі. Жывёльны свет разнастайны, стэпавага (суслікі, хамякі, палёўкі і інш.), таежнага (мядзведзь, рысь, ліс, собаль, вавёрка, марал, глушэц і інш.), высакагорнага (алтайская пішчуха, горны казёл, снежны барс і інш.) комплексаў. На тэр. Алтая — Алтайскі запаведнік.

Літ.:

Гвоздецкий Н.А., Голубчиков Ю.Н. Горы. М., 1987.

А.М.Баско.

т. 1, с. 266

ГЕРО́Й САЦЫЯЛІСТЫ́ЧНАЙ ПРА́ЦЫ,

ганаровае званне ў СССР. Устаноўлена 27.12.1938 Указам Прэзідыума Вярх. Савета СССР. Герою Сацыялістычнай Працы ўручалі ордэн Леніна, залаты медаль «Серп і Молат» (устаноўлены Указам Прэзідыума Вярх. Савета СССР ад 22.5.1940) і грамату Прэзідыума Вярх. Савета СССР. Двойчы Героям Сацыялістычнай Працы на радзіме таксама ставілі іх бронзавы бюст. Пастановай Прэзідыума Вярх. Савета СССР ад 22.8.1988 адменены паўторнае ўзнагароджанне Героя Сацыялістычнай Працы залатым медалём і ўстаноўка бронзавага бюста на радзіме. На Беларусі званне Героя Сацыялістычнай Працы прысвоена 527 чал. (на 1991).

Двойчы Героі Сацыялістычнай Працы:

У.А.Ралько (1958, 1976), В.К.Старавойтаў (1966, 1984), У.Л.Бядуля (1971, 1987).

Героі Сацыялістычнай Працы:

1948. П.Л.Калыска, Е.А.Кухарава, У.І.Пайграй, Ф.А.Саўчык, А.І.Стыкут, Т.І.Шкурко.

1949. Л.В.Аўсеенка, П.М.Аўсеенка, М.Д.Вяленка, Г.С.Гарэцкая, І.А.Глядчанка, У.В.Дубіна, П.Л.Калола, В.М.Качарга, Е.П.Ляснічая, У.П.Мацейка, В.Л.Новік, Р.Н.Пятроўская, Н.К.Рудніцкая, М.Л.Светлік, С.І.Слабадзян, А.А.Шаплыка, М.А.Эзерын.

1950. А.Ф.Гецман, М.В.Дытысаў, М.М.Мацюшонак, М.Я.Мялешчанка, К.А.Мятлушка, Ф.М.Статкевіч, С.Дз.Фешчанка, Н.А.Філіпава, А.Р.Юркевіч, М.Е.Юркевіч.

1951. В.А.Буцэвіч, П.І.Галай, В.І.Дарошка, А.П.Петухоў, А.Б.Сафонава, Р.П.Сушчэня, С.П.Тарашкевіч, К.Л.Шаплыка.

1952. Г.Л.Буднік, А.С.Рудаўскі, І.В.Сітніца.

1958. К.П.Арлоўскі, Л.І.Асіюк, І.М.Барадаўка, Я.І.Будай, Н.І.Букатая, Дз.Р.Булахаў, М.М.Валадзько, В.С.Галубцова, Т.І.Жыгалка, М.В.Занеўская, Т.С.Зубарава, С.П.Ільючык, М.І.Кавалёва, І.П.Камінская, Е.Р.Карачан, В.П.Кароткая, Ф.Ф.Кісялёва, І.І.Магілёўцаў, М.К.Макарэвіч, У.А.Мікуліч, С.М.Місуноў, Х.Ц.Міхнёва, К.К.Нікіцін, В.П.Палавінка, Л.К.Пугаўка, М.В.Рудэнка, А.Р.Сакун, Я.П.Сідарчук, Ц.Я.Смірноў, І.В.Сяргееў, А.М.Тарасевіч, М.Я.Ткачова, У.І.Усошын, Р.І.Шавякоў, С.М.Юргель.

1959. Г.І.Кацяш, І.У.Кулеш, У.А.Окаркаў, П.Дз.Суднікаў, Ф.Р.Фадзееў, А.П.Шабуняеў.

1960. Ф.П.Алексяевіч, Е.С.Белавусава, Г.А.Белявец, А.М.Віташкевіч, М.Я.Ігнатава, П.Н.Кавалёва, Р.Я.Казлова, Г.Д.Каліва, М.І.Мацэнка, Г.П.Назарава, Г.Г.Нікульская, А.Д.Панькова, Р.К.Прусава, М.А.Чэкель, Н.П.Якубовіч.

1962. І.С.Маліноўскі.

1964. І.М.Жыжаль, А.С.Крэмень, А.В.Селіванаў.

1965. І.М.Белічонак, В.Л.Калоша, П.С.Палто, І.М.Сярэдзіч.

1966. С.І.Абужынскі, П.Г.Альсмік, А.А.Анюхоўская, Т.Р.Арда, Н.П.Арсеньева, М.В.Арцёменка, В.М.Асяненка, П.І.Афіцэраў, Н.Ф.Бакунец, А.К.Балабава, П.В.Балюнова, Я.В.Бандак, Дз.І.Барашкін, В.І.Баркоўская, А.І.Барысевіч, В.І.Барысік, У.А.Баўм, А.Д.Богдан, М.В.Букшта, В.В.Буякова, П.Н.Быкава, У.К.Вайцецкі, Л.Т.Валадкевіч, Ф.К.Валасюк, А.М.Варанецкі, Д.І.Варац, Г.К.Васіленка, Т.В.Васількова, П.В.Верабей, І.Ц.Вераб’ёў, Б.Б.Вільчкоўскі, М.Ф.Вішнеўская, Г.К.Вяржбіцкая, З.Дз.Гарачка, А.М.Гарбацэвіч, П.С.Гарбач, В.А.Гардзеева, У.С.Гарнастаеў, Е.М.Гаўрыленка, А.У.Гічан, В.А.Глебка, В.І.Градовіч, А.М.Громаў, П.Я.Грыцук, А.У.Гусакоў, П.П.Дайнека, Р.І.Дарафеенка, М.М.Дземідзенка, В.С.Дзерваед, П.І.Дзянісаў, Н.П.Дудчык, Г.П.Елісеенка, А.В.Ермантовіч, В.А.Жукаў, В.М.Жураў, А.Г.Жураўлёў, А.В.Звераў, М.Р.Іваноўская, Г.Д.Іванюта, М.С.Ісаева, І.В.Ісаенка, А.Дз.Кажамякін, П.Ф.Казлова, У.М.Калачык, Э.С.Каляда, М.А.Каменскіх, П.П.Кандрашоў, П.І.Канопліч, А.С.Каралёў, М.С.Каранеўская, Г.Каргін, К.П.Кармызава, М.М.Карповіч, М.І.Касяк, М.П.Кахавец, М.І.Кац, М.-Х.Ш.Качароўскі, І.У.Кірыновіч, П.Дз.Клімкоў, Я.Л.Клімчанка, М.А.Клімянок, А.А.Клюбко, А.Ф.Клява, П.Козел, У.С.Козыр, У.П.Кот, Г.М.Крупская, В.С.Кудзін, Г.М.Кудзін, У.А.Кукаловіч, А.М.Кулажанка, В.В.Кулінчык, Ц.М.Кушняроў, С.А.Лабко, А.І.Літаш, Т.Ц.Ліцкевіч, Т.П.Лукашэнка, С.Дз.Лямешчанка, К.П.Ляснічая, С.К.Мадалінскі, Н.І.Маёрава, Г.В.Мазала, Н.Я.Марозава, І.Ц.Мартыненка, С.І.Марусіч, Е.Я.Маршалава, М.Г.Маршын, В.К.Мацюшка, Я.А.Мелісевіч, Р.М.Мігай, А.П.Мірутка, Э.Н.Модзін, В.П.Мыслівец, С.К.Наркевіч, М.Ф.Несцер, Г.Е.Нікалаева, Л.Л.Нічыпарук, Л.Я.Падлужны, І.А.Паліўка, С.Т.Пальвінская, К.С.Папко, К.А.Патапава, К.Р.Паўлянковіч, І.Д.Пашкевіч, Г.М.Пінчук, Л.П.Плыгаўка, П.Б.Пракапнёва, А.І.Прытульчык, Р.А.Пускін, В.І.Пятручак, Р.Н.Ракаед, Г.Я.Рамчанка, К.З.Рубіцель, М.С.Рудко, І.М.Рудкоўскі, Я.Л.Рэкуць, І.М.Сакольчык, Ц.Е.Салтановіч, Ф.К.Самусеў, А.Дз.Сарокіна, Г.С.Сарокіна, Д.К.Сасноўская, І.Дз.Сіраж, У.А.Скалуба, Я.К.Скуратовіч, А.І.Слабада, В.Д.Слук, К.В.Смірноў, Г.І.Сухарэбская, М.А.Сухій, Л.З.Сцепукова, У.А.Сцепчанка, М.В.Сядляр, Г.В.Сямёнаў, П.М.Сяркоў, А.Л.Торлін, Н.С.Трускоўская, А.А.Трыгубовіч, В.П.Уласенка, Я.І.Фаменка, М.П.Хаванскі, М.В.Харытановіч, І.Ф.Хмарун, Т.І.Хмялькова, В.М.Хурсан, Э.В.Ціхі, Л.П.Цэд, Г.Я.Цэдрык, Н.К.Чадовіч, Э.П.Шавейка, А.Т.Шакура, М.І.Шалупкіна, К.У.Шаўчук, Т.В.Шпакоўская, Я.К.Шчытоў, Г.С.Шыдлоўская, В.С.Шыкунец, Б.В.Шылец, В.П.Шыманскі, С.Б.Шымусік, М.П.Шынкароў, І.А.Юркоў, Я.І.Юшко, І.Дз.Янкоўскі.

1968. А.І.Казей, А.І.Маніна, С.Ф.Рубанаў.

1969. П.Д.Гарбацэвіч, В.Ф.Купрэвіч, У.Ю.Мірончык, З.П.Цітова, А.І.Шуба, М.П.Яругін.

1971. С.П.Агейчык, А.А.Апрышчанка, Г.Ф.Арцёменка, П.Д.Бабак, В.К.Бабіч, Н.М.Баранава, З.І.Баркоўскі, Б.А.Бароўскі, Р.В.Бельскі, А.Р.Бобрык, У.І.Быкоўскі, М.В.Вераб’ёў, М.Б.Вератнёва, У.М.Галка, Г.А.Галубкова, А.І.Ганжа, А.П.Ганчарык, М.М.Герман, Н.Р.Герман, В.М.Гладкоў, Б.М.Голубеў, В.А.Дземянкоў, Т.Я.Дзенісенка, П.І.Дзеншчыкоў, С.М.Дзікун, М.А.Дзмітрыеў, М.К.Дзямешка, А.І.Дубоўскі, К.М.Дубоўскі, П.І.Жаглоў, Ю.Я.Жлоба, Л.Б.Зімнік, М.Р.Змачынскі, М.П.Кавалёў, М.В.Казлова, Л.І.Канановіч, М.Б.Кандраценка, П.А.Карповіч, Н.В.Кастрова, А.С.Керко, Н.І.Куніцкая, Л.Ц.Мазоль, К.С.Макарава, У.А.Макаронак, М.Р.Макарчук, В.А.Малышка, В.Д.Махновіч, Г.Г.Т.Мягкова, Л.А.Навумава, А.Р.Падразенка, В.П.Паклікуха, С.С.Паляшчук, І.Я.Парфененка, В.Г.Пархоменка, Ф.І.Паташкевіч, С.Н.Пацукевіч, В.А.Пінчук, С.Я.Пісклячэнка, У.С.Піскун, І.І.Плаўскі, М.А.Процька, Л.М.Пунтус, І.Р.Пырко, К.Л.Радзевіч, Т.А.Сакалюк, В.М.Саламаха, І.С.Салей, К.П.Саленік, А.Н.Сеўчанка, І.В.Скопін, А.П.Старавойтаў, М.І.Сувораў, Ф.П.Сянько, П.Р.Тур, Р.С.Цакунова, М.Л.Цвяткоў, Р.І.Цітко, У.Т.Чуракоў, М.Я.Чуяшова, Л.В.Шапавалава, Г.П.Шушкевіч, Ф.В.Юданаў, У.Д.Юрчанка, П.І.Якімаў.

1972. А.М.Бабко, П.У.Броўка, В.С.Вачынская, А.А.Жамойцін, М.У.Карповіч, Я.Ф.Мірановіч, К.В.Шавель.

1973. У.Ц.Астрэйка, Т.У.Афанасік, А.А.Байкоў, З.М.Бычкоўская, М.П.Бяганскі, Р.Л.Ваньковіч, А.П.Вашкевіч, А.М.Выскварка, А.Я.Вяргейчык, Н.Ф.Даніленка, І.І.Дзяржынскі, Е.П.Дрозд, Л.М.Журбіла, І.Ф.Зелянкоўскі, М.У.Кошур, У.Ф.Крышталевіч, Л.С.Кучур, А.С.Лучко, Ц.П.Міхасенка, А.М.Мокат, М.Дз.Мухін, І.Я.Палякоў, В.А.Пятрушына, Л.В.Сакоўскі, І.С.Самуйлаў, Л.Е.Сіроткіна, Б.Л.Сцяпанаў, А.М.Тачыла, Т.І.Трафімовіч, А.Г.Хацько, А.А.Цабрук, М.Я.Шарснёў.

1974. С.І.Аўсіевіч, І.А.Беластоцкі, Т.В.Бірыч, А.А.Бужынскі, П.Т.Дземчанка, М.К.Ільін, А.В.Казачок, Г.Г.Калабук, А.А.Падабед, У.П.Пакроўскі, В.С.Палзуноў, І.І.Паўловіч, Я.І.Скурко (М.Танк), М.М.Слюнькоў, П.М.Судзілоўскі, П.П.Цімашэнка, А.У.Шатухіна.

1975. К.К.Атраховіч (К.Крапіва), Я.М.Багданчук, А.Дз.Гатоўчык, І.М.Дзёмін, Г.М.Катляроў, М.М.Купа, Н.З.Курносава, У.К.Марушчак, В.Ц.Марушчанка, І.Л.Сінягуб, К.С.Сямёнава.

1976. А.Я.Андрэеў, І.Е.Анісімаў, А.І.Бялко, Э.І.Валіцкая, Л.П.Варганаў, В.І.Трэсь, М.В.Другакоў, М.К.Дубінка, Дз.Канаплянікаў, М.І.Капцяроў, М.Т.Клімаў, Л.Г.Кляцкоў, Ф.П.Комар, Р.У.Кубліцкая, А.А.Мацкоўскі, Э.П.Ражко, Г.Ф.Сікорская, А.А.Сцепановіч, П.М.Фіткевіч, М.С.Цітоў, Я.Т.Чарвякоў, П.Шапавал.

1977. М.М.Аляксандраў, М.В.Анібраева, М.Я.Баркун, Л.А.Дземчанка, Ц.Я.Кісялёў, В.А.Руды, Л.А.Тозік, Р.Р.Шырма, С.М.Янчэўскі.

1978. З.І.Азгур, А.Г.Антонаў, А.Л.Белякова, В.М.Гарошка, С.Ф.Дубоўскі, Я.Я.Жлоба, А.Ф.Занько, Н.І.Кавалец, М.А.Караткевіч, П.М.Машэраў, Л.К.Тарасевіч, С.І.Шклярэўскі.

1979. М.А.Барысевіч, М.Дз.Дзеруноў, У.М.Кірыленка, Ф.І.Фёдараў.

1981. С.Ф.Акуліч, Л.Дз.Брызга, П.К.Кавалёў, Я.І.Кімстач, Н.І.Ніканава, В.Р.Масюткін, І.П.Шамякін.

1982. Я.І.Галухін, А.Л.Дубко, З.М.Задора.

1983. Т.У.Чубрык.

1984. Я.А.Аляксанкін, В.П.Булава, В.У.Быкаў, З.Дз.Мохарава.

1985. М.У.Даменікан.

1986. А.Р.Андрэеў, А.М.Дудук, М.Б.Дукшта, В.І.Жалязняк, Э.Я.Ляшнеўскі, М.В.Паляўкоў, Я.Я.Сакалоў, І.П.Сянько.

1991. А.А.Паташкін.

т. 5, с. 198