Гасці́нец ’падарунак’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Сл. паўн.-зах.), таксама ’бальшак, тракт’. Утварэнне яшчэ ў прасл. мове ад прыметніка *gostinъ (да *gostь ’госць’). Агляд матэрыялу гл. у Трубачова, Эт. сл., 7, 65–66. Гл. Слаўскі, 1, 327; Шанскі, 1, Г, 149.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дро́бны ’малы, дробны’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк., Сцяшк., Сл. паўн.-зах. і г. д.). Гэта слова ўтворана яшчэ ў прасл. час (прасл.*drobnъ(jь); агляд матэрыялу гл. у Трубачова, Эт. сл., 5, 122) і лічыцца вытворным ад асновы *drob‑ (да *drobiti, *drobь).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Душы́ць ’душыць’ (БРС). Рус.души́ть, укр.души́ти, балг.душа́ ’тс’, серб.-харв.ду́шити і г. д. Прасл.*dušiti (з націскам на другім складзе), каузатыўны дзеяслоў да *dъxnǫti. Падрабязны агляд матэрыялу і меркаванні аб месцы націску гл. У Трубачова, Эт. сл., 5, 164–165.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ды́хавіца ’дыхавіца (у людзей, коней)’ (БРС, Нас., Касп., Шат., Сцяшк.). Паходзіць з прасл.*dyxavica ’тс’ (ад дзеяслова *dyxati): ст.-рус.дыхавица, укр.дихави́ця, польск.dychawica, чэш.dýchavice, серб.-харв.ди́хавица і г. д. Агляд форм гл. у Трубачова, Эт. сл., 5, 199–200.
2) дава́ць бе́глы агля́дчаго́; апі́сваць у агу́льных абры́сах што
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
азіра́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., што.
1.Незак.да азірнуць. Сашка ўсё круціў галавой і азіраў неба: хоць бы хутчэй той каршун прылятаў, а то нешта ў сон хіліць.Даніленка.На праспект выходзіць Пастушэня, ён ужо забыў, куды ідзе, азірае жоўтыя прысады, з любасцю ўглядаецца ў фасады, як у твары дарагіх людзей.Русецкі.
2. Рабіць агляд чаго‑н. у думках; успамінаць. Хоць я няволяй цяжка змучан І з родным берагам разлучан, Ды я душою ажываю, Як вокам мыслі азіраю Цябе, мой луг і бераг родны.Колас.Пісьменнік [Пятрусь Броўка] нібы з вышынь сваёй чалавечай сталасці, новым прасветленым поглядам азірае шлях, які прайшла яго краіна, і свой уласны жыццёвы шлях.Бярозкін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Галалёдзіца. Параўн. рус.гололе́дица, укр.гололе́диця (гэта слова не адзначана ў Шанскага, 1, Г, 120), славац.дыял.holoľadica, славен.gololedica. Можна меркаваць, што гэта ўтварэнне суфіксам *‑іса ад *gololedъ ’тс’ (агляд літ-ры гл. у Шанскага, там жа). Іначай, але, здаецца, не вельмі пераканаўча Гараеў (107) і Праабражэнскі (1, 141) звязваюць *gololedica з голоть (голодь) і далей з укр.ожеле́диця, ожеледь (якія быццам маюць і.-е. сувязі). Гл. яшчэ Фасмер, 1, 431–432. Сюды ж і галалёд ’галалёдзіца’ (агляд форм і геаграфіі слоў галалёдзіца, галалёд гл. у Яшкіна, 45). Параўн. рус.гололед, славен.gololèd, далей польск.gołoledź. Слаўскі (1, 314) лічыць і *gololedъ і *gololedica праславянскімі фармацыямі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гнеў ’гнеў’ (БРС). Параўн. рус.гнев, укр.гніе, чэш.hněv, в.-луж.hněw, н.-луж.gniw, балг.гняв, макед.гнев, ст.-слав.гнѣвъ і г. д. Прасл.*gněvъ. Гэта вытворнае ад дзеяслова gněvati (sę) ’гнявіць, гневацца’ (гл. Трубачоў, Эт. сл., 6, 170). Паходжанне самога дзеяслова не вельмі яснае. Агляд версій гл. у Трубачова, там жа, 168–170. Параўн. яшчэ Мартынаў, ЭИРЯ, Н, 1962, 55–57. Фасмер (1, 420), улічваючы рус.дыял.гнев ’гніль’, ц.-слав.гнѣвъ ’тс’, лічыў магчымай роднасць з *gniti ’гніць’. Да *gněvъ адносяцца і шматлікія вытворныя яшчэ праславянскай эпохі: гне́ўны, гняві́ць і інш. (прасл.*gnevьnъ, *gněviti і г. д.; агляд гл. у Трубачова, там жа, 168–170).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бат ’бізун’ (Касп., Сцяшк. МГ). Параўн. рус.бат ’дубінка, дручок’, укр.бат ’дручок’, польск.bat ’бізун’, серб.-харв.ба̏т ’дубіна, дручок’, славен.bat ’тс’. Паходжанне слова няяснае. Агляд шматлікіх версій гл. Слаўскі, 1, 28; Фасмер, 1, 133; Рудніцкі, 86; Махэк₂, 41, 48. Параўн. батог.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гане́ц ’ганец, пасланец’ (БРС, Бяльк.). Укр.гіне́ць, гоне́ць, рус.гоне́ц ’тс’, польск.goniec, чэш. (ст.-чэш.) honec і г. д. Слав. утварэнне (*gonьcь) ад дзеяслова *goniti (аб марфалагічнай характарыстыцы дзеяслоўных фармацый гл. Махэк₂, 171). Агляд форм у слав. мовах гл. Трубачоў, Эт. сл., 7, 28.