лабя́к, ‑а, м.
Абл. Адкрытае ўзвышанае месца. Вёска гэтая была якраз перад намі, на лабяку, яна добра нам далася ў знакі. Шарахоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рэ́зкасць, ‑і, ж.
Уласцівасць рэзкага. [Аўгіня] зараз жа стрымала сваю рэзкасць і лагодна зазірнула .. [Кандрату] у вочы, зазірнула так, як умела зазіраць яна. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цяле́снасць, ‑і, ж.
Уласцівасць цялеснага (у 4 знач.). Прырода адкрываецца перад .. [лірычным героем] ва ўсёй сваёй першароднай свежасці, паўнакроўнай цялеснасці; уся яна ачалавечаная. «Маладосць».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
імігра́нт
(лац. immigrans, -ntis = перасяленец)
1) іншаземец, які прыехаў у якую-н. краіну на пастаяннае жыхарства (параўн. эмігрант); 2) жывёла (від, род), якая перасялілася на дадзеную тэрыторыю з іншай, дзе яна ўзнікла і развівалася раней.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
расквітне́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.
1. Расцвісці, распусціцца (пра кветкі, расліны). [Міхась:] Ёсць папараць-кветка. Толькі яна пакуль што ў нас для адных паноў цвіце... Але хутка яна і для нас расквітнее. Козел. Занядбаныя, без догляду,.. [цюльпаны] нейкім цудам расквітнелі. Ус.
2. перан. Стаць прыгожым, здаровым; дасягнуць росквіту. Расквітнела ты, дзяўчына, Як чырвоная каліна, Жаніхоў хапае ў нас, Пра вяселле думаць час. Дзеружынскі. Адэля на будоўлі была падобна на ўсіх тынкоўшчыц брыгады, дзе яна працуе разам з Васілінай. Затое ў гэтым вось блакітным плацці яна расквітнела незвычайна. Савіцкі. [Жанчына:] — Маша ажно расквітнела. Люба паглядзець на маладзіцу! Шамякін.
3. перан. Дасягнуць высокай ступені развіцця; праявіцца з большай сілай. Расквітнела жыццё. Расквітнеў талент мастака. □ На ніве разгорнутага камуністычнага будаўніцтва пышна расквітнела і культура Малдавіі, яе літаратура і мастацтва. «Звязда».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лапата́ць, -пачу́, -по́чаш, -по́ча; -пачы́; незак.
1. Удараць па якой-н. паверхні, ствараючы аднастайныя, прыглушаныя гукі; шалясцець.
Л. крыламі па вадзе.
Дождж лапоча па страсе.
2. Хутка, нязвязна гаварыць, паспешліва расказваць (разм.).
Вінавата л.
3. Гаварыць многа, бесперастанку аб чым-н. пустым, нязначным; балбатаць (разм.).
Яна цэлы дзень бегала па вёсцы і лапатала.
4. Незразумела гаварыць, гаварыць на чужой, незнаёмай для каго-н. мове; невыразна вымаўляць.
Дзяўчынка лапатала на сваёй дзіцячай мове.
Немец лапатаў нешта незразумелае.
|| зак. пралапата́ць, -пачу́, -по́чаш, -по́ча; -пачы́.
|| наз. лапата́нне, -я, н. і ло́пат, -у, М -паце, м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
рабі́цца, раблю́ся, ро́бішся, ро́біцца; незак.
1. (часцей ужыв. як звязка ў састаўным іменным выказніку). Станавіцца.
Р. вясёлым.
Чалавек робіцца майстрам у час працы.
Рабілася (безас.) млосна.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Адбывацца, тварыцца.
Бацька добра ведаў, што рабілася ў хаце.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). З’яўляцца, утварацца (разм.).
Калі яна смяялася, на шчочках рабіліся ямачкі.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Вырабляцца з чаго-н.
Цэгла робіцца з гліны.
◊
Што яму робіцца (зробіцца)! (разм.) — нічога з ім не здараецца, нічога з ім не будзе.
|| зак. зрабі́цца, зраблю́ся, зро́бішся, зро́біцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Каро́ўка-баго́ўка, каро́ўка‑муго́ўка, каро́ўка‑мудро́ўка. Розныя назвы божай кароўкі. Адмоўная матывацыя выкарыстання лексемы кароўка для назвы насякомага — яго рабое надкрылле. Божай яна называецца, бо не належыць чалавеку, як звычайная карова. Параўн. рус. дивий мед = божий мёд (Тапароў, Этнолингв. балто-слав. контакты, 1978, 136; Мартынаў, Язык., 49–50).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кні́біць ’марочыць, дакучаць, назаляць’ (Нас.). Ці не звязана з укр. гнобити, гонобити ’прыгнятаць, піснуць’. Гл. ЕСУМ, 1, 539. Лаўчутэ (Балтизмы, 68) лічыць кнібіць балтызмам. Яна спасылаецца на Вяржбоўскага, які звязваў беларускае слова з літ. кпу́Ьсіоіі ’шчыпаць, церабіць’, а таксама літ. knibinti, knibinėti ’валтузіцца, кешкацца’, лат. kniebt, knipet ’шчыпаць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Павілі́ца ’павітуха (пустазелле)’ (Касп., Бяльк., Шатал., Мат. Гом.). Рус. смал., вят. повилица, курс., арл. повилика. Рэгулярны дэрыват ад дзеепрыметніка павількпавіць. Адносна суфіксацыі параўн. Мяркулава, Очерки, 107 і наст., дзе яна вызначае суф.‑ица ў назвах гэтых раслін як характэрны для паўн. часткі ўсходнеслав. тэрыторый. Гл. яшчэ Фасмер, 3, 181.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)