1. Вузкая доўгая паласа грубай тканіны, якая рассцілаецца на падлозе. На падлозе, вылізанай да жаўцізны, дзе — густа — ваўчыныя шкуры, а дзе і самаробныя хаднікі. На сценках — прывезеныя дываны.Караткевіч.
2.Разм. Тое, што і тратуар. Каля дамоў былі пакладзены вузкія, дашчаныя хаднікі.«Маладосць».
3.Спец. Падземная вырабатка, прызначаная для пешага перамяшчэння людзей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Паласну́ць ’моцна ударыць, пакінуўшы след, рану (звычайна чым-н. рэжучым)’ (ТСБМ, Мядзв., Др.-Падб., Юрч.). Рус.полосну́ть ’ударыць нажом’. Гараеў (Доп., 2, 29) і Кіпарскі (ВЯ, 1956, 5, 136) узводзяць да паласа (гл.) (гл. яшчэ Фасмер, 3, 315).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Плаз ’плоскасць якой-небудзь доўгай рэчы’, ’паласа ад удару чым-небудзь доўгім’ (Нас., Яруш.), плаз ’плоскі бок якога-небудзь прадмета’ (беласт., Сл. ПЗБ). Ст.-бел.плазъ ’плоскі бок шаблі’ (1539 г.) са ст.-польск.płaz ’тс’ (Булыка, Лекс. запазыч., 70), якое Банькоўскі (622) узводзіць да plaza ’плоскі камень, каменная пліта’, а апошняе — да і.-е.*plōgʼā, прыметнік *plōgʼ‑o‑s (швед.flack, гал.vlak, ням.flack ’плоскі’, англ.flagstone ’каменная пліта для брукавання’). Брукнер (420) мяркуе, што польск.płaza — выключна польск. лексема, аднак параўн. стараж.-рус.плазивый ’гладкі’ (XII–XIII стст.). Бязлай (3, 51) славен.plȃz, pláza ’паласа, лінія, рыска, стужка’ параўноўвае з літ.plúoš(t)as ’лыка’, ’паласа’ і адносіць іх да і.-е.(s)p(h)el‑gʼ‑. Аднак, відаць, гэтыя славенскія лексемы генетычна не тоесныя з беларускімі. Сюды ж: плазава́ць ’біць, лупцаваць, сячы’ (Растарг.) < польск.plazować ’біць тупым канцом шаблі’ (з 1621 г.), а таксама плазава́ты ’які мае гладкую паверхню, гладкі, роўны’ (ТСБМ, Яруш.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кулі́са, ‑ы, ж.
1.звычайнамн. (кулі́сы, ‑ліс). Плоскія часткі тэатральнай дэкарацыі, размешчаныя па баках сцэны адна за другой. Выйсці з-за куліс. Зайсці за кулісы.//перан.; чаго або якія. Тое, чым прыкрываюць што‑н., за чым хаваецца што‑н. Максім Танк з партыйных пазіцый глянуў за кулісы злавеснай барацьбы палітычных сіл, што разгарэлася пасля смерці Пілсудскага.У. Калеснік.
2. Рычаг або сістэма рычагоў для перамены ходу машыны.
3.Паласа, засаджаная ў 2–3 рады кукурузай, сланечнікам і інш., як сродак для захавання глебы ад высыхання і вымярзання ў засушлівых і маласнежных раёнах. //Паласа лесу паміж дзвюма дзялянкамі.
•••
За кулісамі — а) у тэатральным, акцёрскім асяроддзі. Мець знаёмых за кулісамі; б) тайна, скрытна, у неафіцыйнай абстаноўцы. Прадстаўнікам урада ЗША, відаць, давялося нямала папрацаваць за кулісамі Асамблеі.Кавалёў.
[Фр. coulisse.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Муру́гі ’масць паляўнічага сабакі’ (Інстр. II), ст.-бел.мургъ ’парода сабакі’, якое, паводле Булыкі (Лекс. запазыч., 143), запазычана са ст.-польск.murga, яно ў суч. польск. мове азначае ’назва сабакі’, ’вол любой масці’, ’некультурны чалавек’. Параўн., аднак, укр.мору́гий, муру́гий ’рыжы або цёмна-шэры з цёмнымі палосамі’, муру́га ’шэра-белы вол з больш цёмнымі палосамі’, рус.муругий ’паласаты, з плямамі’, якія ўзыходзяць да прасл.morǫgъ (польск.morąg ’цёмная паласа ў жывёл’, moręgi ’чорны з чырвоным’, славен.maróga ’пляма, паласа’) — усе суадносяцца з мара́ць ’пэцкаць’ (Фасмер, 3, 14). Сюды яшчэ чэш.merhy ’ра́гі — ’палосы на запацелых войнах’, merhovati ’рабіць паласатым’ (Махэк₂, 360).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нейтра́льны, -ая, -ае.
1. Які захоўвае нейтралітэт у адносінах да дзяржаў, што ваююць.
Нейтральная краіна.
2.перан. Які не становіцца на чый-н. бок (у палітычнай барацьбе, спрэчках і пад.).
Заняць нейтральную пазіцыю.
3. Які не дае ні шчолачнай, ні кіслай рэакцыі (спец.).
Н. раствор.
4. Які не нясе ні адмоўнага, ні дадатнага зараду (спец.).
Нейтрон з’яўляецца нейтральнай, незараджанай часціцай.
○
Нейтральная зона (паласа), нейтральныя воды — такія, на якіх, згодна з пагадненнем, не павінны весціся ваенныя дзеянні, размяшчацца ваенныя сілы.
|| наз.нейтра́льнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ры́са, -ы, мн. -ы, рыс, ж.
1. Вузкая паласа, лінія.
Правесці рысу.
Падвесці рысу пад чым-н. (таксама перан.: падвесці вынік, скончыць з якой-н. справай).
2. Лінія (існуючая ці ўяўная), якая раздзяляе што-н., рубеж.
Р. пад’ёму вады.
3. Уласцівасць, адметная адзнака, якасць.
Рысы характару.
Рысы новага чалавека.
4.мн. Тое, што і рысы твару.
Дарагія рысы.
◊
Рысы твару — абрысы, аблічча твару.
Прыгожыя рысы твару.
У агульных рысах — без падрабязнасцей.
|| памянш.ры́ска, -і, ДМ -ры́сцы, мн. -і, -сак, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
загараджа́льнывайск Sperr-;
загараджа́льны аго́нь Spérrfeuer n -s, Féuerwalze f -, -n; Féuerwelle f -, -n (рухомы);
загараджа́льная паласа́ Spérrstreifen m -s, -;
загараджа́льны атра́д Spérrabteilung f -, -en;
загараджа́льныя збудава́нні Schútzanlagen pl
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Лямпэрыя, лямпэра ’шалёўка’ (брэсц., кам., Нар. сл.), ’ліштва ў акне’ (глыб., Сл. ПЗБ). Запазычана з польск.lamperia ’ніжняя частка сцяны, пафарбаваная алейнай фарбай; каляровая паласа або ліштва з дрэва ці з камення, якая аздабляе сцяну’, якое з франц.lambris ’тс’ (Слаўскі, 4, 43).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
рэ́мень, ‑меня іраме́нь, ‑мня, мн. рамяні, ‑ёў; м.
1. Доўгая паласа вырабленай скуры. За плячыма была вялікая паходная сумка, на рэмені вісела стрэльба.Самуйлёнак.Моцна скруцілі Міколу рукі назад, аж уеліся рамяні ў цела.Лынькоў.// Скураны пояс, папруга. Стары туга падпяразваўся рэменем, акуратна заліў сваю бараду і выглядаў куды маладзейшым за свае гады.Шчарбатаў.Кастусь адразу падняўся з зямлі, правёў пальцамі пад рэменем, абцягваючы гімнасцёрку на сваёй тонкай .. паставе.Ваданосаў.
2. Доўгая паласа вырабленай скуры або моцнай тканіны, якая служыць для перадачы руху ад аднаго шківа да другога. Прывадны рэмень.
3.толькімн. (рамяні́, ‑нёў). Прыстасаванне для ўвязвання і пераноскі ручнога багажу, якое ўяўляе сабой дзве злучэння перамычкай палоскі скуры або моцнай тканіны са спражкамі. А на іншых ложках — яны яшчэ пахлі свежай фарбай, — ляжалі перавязаныя рамянямі клумкі.Шахавец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)