Verbum

Медыцы́на ’сукупнасць навук аб хваробах, іх лячэнні і прафілактыцы’ (ТСБМ), ст.-бел. медыцына ’тс’ (XVII ст.) запазычана са ст.-польск. medycyna ’тс’, якое з лац. medicīna (ars) ’лячэбная навука’ (Булыка, Лекс. запазыч., 129; Кохман, 85), насуперак Крукоўскаму (Уплыў, 89), які бел. лексему выводзіць з рус. медицина.

◎ Мызь ’шмыг!’ (Ян.). Гукапераймальнае. Відаць, генетычна тоеснае з рус. уладз., валаг. мызгать ’часта хадзіць куды-небудзь’, якое, магчыма, ад мыкать: бел. пры‑мыкиць, замыюць, і‑мк‑нуцца. Параўн. смал. мыкі ’шмыг!’, бел. мык (гл.), мыкнуць ’хуценька прабегчы’, ’толькі паказацца і знікнуць’ (Нас.). Тое ж славац. myknuť.

◎ Мя́чка ’жанчына, якая вядзе канчатковую апрацоўку льну церніцай, мне лён’ (Жд. 1, Сл. ПЗБ; смарг., Сцяшк. Сл.; КЭС, лаг.), ’церніца; мяліца’ (Бяльк., Сл. ПЗБ; бялын., Бел. хр. дыял.). Усх.-слав. (бел.) утварэнне з фармантам ‑tь ад жаги ’мяць’ (як біч ад біць) з дадаваннем суфікса ‑ъka.

Мітрапалі́т ’вышэйшы праваслаўны епіскап’ (ТСБМ), ст.-бел. метрополита ’тс’ (пач. XVII ст.), якое са ст.-польск. metropolita < лац. mētropolīta (Булыка, Лекс. запазыч., 172). Аднак суч. бел. са ст.-рус. митрополитъ, якое са ст.-слав. митрополитъ < с.-грэч. μητροπολίτης, якое з μητρόπολις ’сталіца, рэзідэнцыя’ (Фасмер, Этюды, 127).

Прабава́ць ’правяраць стан або якасць чаго-небудзь; рабіць пробу’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ’каштаваць’ (Сл. ПЗБ), ст.-бел. проба ’проба’ (Ст.-бел. лексікон). Рус. про́бовать, про́ба, укр. про́бувати, про́ба. Праз польск. próba, próbować з ням. Probe ’проба’ < с.-лац. probe ’тс’ < probāte ’правяраць, выпрабоўваць’ (Фасмер, 3, 370).

Ра́цыя ’падстава, сэнс, аснова, слушнасць’ (ТСБМ, Нас., ТС), ’прычына, прэтэнзія’ (Нас., Шат.), ра́ца ў выразе без дай рацы ’без прычыны, адвольна’ (Шат.), ст.-бел. рация ’аргумент, довад’ (Ст.-бел. лексікон). Праз польск. racja ’тс’, што з лац. ratiō ’разлічаная пазіцыя; доказ, довад, меркаванне’ (Булыка, Лекс. запазыч., 192).

Слы́нуць ‘лічыцца, славіцца, быць вядомым’ (Нас., Байк. і Некр.), ст.-бел. слынути ‘славіцца’ (Ст.-бел. лексікон); сюды ж слынь ‘пагалоска, чутка’ (Ласт.). Укр. сли́нути, польск. słynąć, чэш. slynouti ‘тс’. Паводле Слаўскага (SP, 1, 45), прасл. *slynǫti‑ дэрыват з суф. ‑nǫ‑ ад прасл. *sluti, гл. слуць, слыць.

Сто́пень ‘ступень, крок’, ‘ступень (мера якасці)’ (Нас., Байк. і Некр.), сто́пэнь ‘адзнака’ (беласт., Сл. ПЗБ), ст.-бел. стопень ‘ступень, этап’ (Ст.-бел. лексікон). Звязана чаргаваннем галосных з ступень (гл.). Паводак націску, магчыма, запазычана з польск. stopień ‘ступень, прыступка, мера якасці’ (тое ж — Сл. ПЗБ, 4, 590).

Субста́нцыя ’матэрыя; першааснова’ (ТСБМ, Некр. і Байк.); ст.-бел. субстанция ’ежа’, ’злучэнне; матэрыя; маса’, ’маёмасць’ (Ст.-бел. лексікон) запазычана праз ст.-польск. substancyja ’тс’ або непасрэдна з лац. substantia ’сутнасць; уласнасць; наяўнасць’ (Булыка, Лекс. запазыч., 77). У сучаснай літаратурнай мове, хутчэй за ўсё, з рус. субстанция.

Сціць ’шанаваць, паважаць’ (Стан.), ст.-бел. учсты ’выказаць пашану, павагу’ (Статут 1529, 1588). Рэканструяваны Станкевічам на падставе старабеларускіх форм дзеяслоў, гл. чціць ’шанаваць’ (Некр. і Байк.); паводле Карскага (1, 201), аналагічна стараж.-рус. чьсти з пропускам цяжкавымаўляльнага с дае ў ст.-бел. чсты, цти, чти. Гл. чэсць.