феафі́сцыя

(н.-лац. phaeophyscia)

ліставаты сумчаты лішайнік сям. фісцыевых, які расце пераважна на кары дрэў лісцевых парод, радзей на апрацаванай драўніне і камянях.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

фі́га

(польск. figa < фр. figue, ад лац. ficus)

1) субтрапічнае дрэва сям. тутавых, а таксама плод гэтага дрэва; смакоўніца;

2) разм. дуля, кукіш.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

фізасты́гма

(н.-лац. physostigma, ад гр. physa = пузыр + stigma = пункт)

дрэвападобная ліяна сям. бабовых, якая расце ў трапічных лясах Зах. Афрыкі; дае фізастыгмін.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

фіскамі́трыум

(н.-лац. physcomitrium)

лістасцябловы мох сям. фунарыевых, які расце на вільготнай гліністай глебе, на іле сажалак, на вільготных палях, па берагах рэк.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

ха́ра

(н.-лац. chara, ад лац. chara = дзікая капуста)

мнагаклетачная водарасць сям. харавых, якая пашырана ў чыстых прэсных і саланаватых вадаёмах рознага тыпу.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

цыклатэ́ла

(н.-лац. cyclotella)

аднаклетачная каланіяльная дыятомавая водарасць сям. таласіязіравых, якая пашырана пераважна ў планктоне прэсных, радзей саланаватых вадаёмаў, вельмі рэдка ў морах.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

цыстадэ́рма

(н.-лац. cystoderma)

шапкавы базідыяльны грыб сям. шампіньёнавых, які расце на глебе ў лясах, часта сярод імхоў, рэдка на гнілой драўніне; ядомы.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

эўно́цыя

(н.-лац. eunotia)

аднаклетачная дыятомавая водарасць сям. эўноцыевых, якая пашырана пераважна ў прэсных водах, бедных вапнай, сярод вільготных імхоў, на мокрых схілах.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

эўро́цыум

(н.-лац. eurotium)

сумчаты грыб сям. эўроцыевых, які развіваецца на раслінных і цукрыстых субстратах, пластмасе, цэлафане, гуме, паразітуе на жывёлах і чалавеку.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

Жу́жаль 1 ’драпежны начны жук, Carabidae’ (ТСБМ). Рус. жу́желица, укр. жу́желиця, жу́жіль ’тс’, чэш. žižala, žižalice ’род чарвякоў з сям. Lumbricidae’, палаб. zauzălaića ’чарвяк’, славен. žúžel, žužę̂lica ’насякомае’, балг. жу̀жел, макед. жужел ’тс’. Ц.-слав. жоужєль ’тс’, ст.-рус. жужель ’тс’. З суф. *‑elь ад асновы *zu‑zg‑ (< *geu), відаць, гукапераймальнага характару, як і ў жук (гл.). Фасмер, 2, 63–64; Шанскі, 1, Д, Е, Ж, 297; Міклашыч, 412. Махэк₂ (729), відаць, справядліва лічыў, што першасна жужаль было зборным найменнем розных дробных стварэнняў — насякомых, чарвякоў і г. д., што тлумачыць выкарыстанне слова для абазначэння розных істот у розных слав. дыялектах (гл. жужалках).

Жу́жаль 2 ’шлак; гразевая або гнаявая жыжка’ (ТСБМ), ’крохкая парода’ (глус., Янк. III), ’гразь, жабурынне, лёк’ (Сл. паўн.-зах.), жу́жаля ’бруд у вадзе’ (Яўс.). Рус. арл. жужель ’дробныя адходы ад бульбы’, укр. жу́жіль ’шлак’, польск. żużel ’тс’, чэш., славац. žúžol ’вугаль’, славен. žužel ’сасновая сажа’, балг. дыял. жу̀жел, жужель ’нешта чорнае, перагарэлае’. Па Брукнеру (668), як і жужаль 1, ад гукапераймальнага і.-е. кораня *geu‑ паводле гуку, які выдае металічны шлак. Праабражэнскі (1, 236) указаў на сем. цяжкасць гэтага. Гараеў (111) супастаўляў з жгу, жечь, жижа ’агонь’, што спатыкаецца з фанетычнымі цяжкасцямі, якія далі Фасмеру (2, 64) падставу лічыць гэту прапанову непераканаўчай. Безлай (лекцыя ў БДУ 14 лістапада 1969 г.) выказваў думку пра сувязь жужаль ’шлак’ з *jьgъla (> іголка), абгрунтоўваючы семантычна колкасцю шлаку, а фанетычна пачатковым d‑ (*djugъla), паходжанне якога, аднак не тлумачылася. Калі прыняць версію Махэка₂ (729) пра першаснае значэнне жужаль 1 ’сукупнасць дробных стварэнняў насякомых, мышэй, чарвей і да т. п’., можна зразумець і перанос назвы жужаль з дробных нячыстых істот на дробныя нячыстыя прадметы: шлак, жабурынне, бруд, гразь. Параўн. яшчэ жужалка 1.

Жу́жаль 3 ’расліна куколь, Agrostemma githagos’ (Сл. паўн.-зах.). Можа тлумачыцца як перанос ад жужаль 1 ’шлак’ назву пустазелля, непатрэбнай травы. Іншыя назвы: тугаль, гугаль, куколь (гл.), зязюльчын лён (Кіс., 10). Першыя тры з іх указваюць на старажытную назву з вялікай варыянтнасцю зычных. Тады жужаль — варыянт старажытнай назвы (магчыма, праз *gougolь ∼ *geugelь > žuželь).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)