буксі́р, ‑а, м.
1. Канат або стальны трос, пры дапамозе якога адно судна можа цягнуць за сабой другое або машына машыну. Адзін за адным ішлі кацеры, цягнучы на буксірах гружаныя баржы. Лупсякоў.
2. Судна, прызначанае для перацягвання несамаходных суднаў, плытоў. Запляскалі лопасці буксіра, выпрастаўся, напяўся трос, і пантон стаў паволі адыходзіць ад берага. Мележ. Маленькі буксір падцягнуў карабель да прычала. Шамякін.
•••
Браць на буксір гл. браць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
то́ргаць, -аю, -аеш, -ае; незак.
1. каго-што. Цягнуць, тузаць рэзкімі рухамі, рыўкамі.
Т. вяроўку.
2. Дрыжаць, рабіць сутаргавыя рухі.
Шчака торгае.
3. што і без дап. Балець праз аднолькавыя прамежкі часу, тузаць (звычайна пры ўтварэнні нарываў).
Палец торгае.
4. што. Рэзкім рухам кранаць, зрушваць з месца.
Паравоз торгае вагоны.
5. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Прыводзіць у рух паплавок, кляваць, торкаць (пра рыбу).
|| аднакр. таргану́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́ (да 1, 2, 4 і 5 знач.) і то́ргнуць, -ну, -неш, -не; -ні (да 1, 2, 4 і 5 знач.).
|| наз. то́рганне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ *Павіндава́ціся, повындоватысь ’скрывіцца, нагнуцца’ (Клім.). Дэрыват на аснове запазычанага ням. winden ’круціць, вярцець, падымаць цяжар’. Можна было б дапусціць пасрэдніцтва польск. windować, але яго значэнне ’падымаць цяжар, цягнуць уверх’ далёка ад бел. Параўн. яшчэ вінда.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сця́жкі ’атрэп’е’ (шум., лаг., глыб., Сл. ПЗБ), сця́жка ’палоска’ (Рагаўц.). Параўн. укр. стя́жка ’паласа’. Да сцягнуць < цягнуць ’тое, што сцягнута’; ЕСУМ (5, 460) узводзіць украінскае слова да *vъstęga, звязанага чаргаваннем галосных з *vъstǫga, гл. стужка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Балачы́на ’невялікае воблака, хмарка’ (Нас., Юрч.), балачы́нка ’воблака’ (Гарэц.). Параўн. і паралельныя формы: аблачы́на (Юрч.), аблачы́нка (Гарэц.). Зыходным з’яўляецца *оболочина (да ўсх.-слав. *obolokъ, *oboloko < прасл. *obolkъ < *ob‑volkъ, да *ob‑ і *volk‑ : *velk‑ ’валачыць, цягнуць’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
АБЦЯ́ЖВАЮЧЫЯ АДКА́ЗНАСЦЬ АКАЛІ́ЧНАСЦІ,
у крымінальнай справе акалічнасці, наяўнасць якіх сведчыць пра павышаную грамадскую небяспечнасць пэўнага злачынства і самога злачынцы. Улічваюцца судом пры вызначэнні пакарання і, як правіла, цягнуць за сабой больш суровую кару ў межах санкцыі адпаведнага артыкула КК Рэспублікі Беларусь. Паводле КК, да абцяжваючых адказнасць акалічнасцей адносяцца: паўторнасць злачынства; учыненне яго арганізаванай групай; карыслівыя або інш. ганебныя матывы яго ўчынення; прычыненне злачынствам цяжкіх вынікаў; учыненне злачынства супраць малалетніх, састарэлых і бездапаможных; падбухторванне ці ўцягванне ў злачынную дзейнасць непаўналетніх; асаблівая жорсткасць або здзек над пацярпелым; выкарыстанне ўмоў грамадскага бедства; усеагульнанебяспечны спосаб учынення злачынства; выкарыстанне для злачынства крыніцы павышанай небяспечнасці; учыненне злачынства асобай, якая была ўзята на парукі; учыненне злачынства ў нецвярозым стане.
І.І.Пацяружа.
т. 1, с. 53
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
◎ Пацяга́нец ’кажух, пацягнуты сукном’ (карэліц., Сцяшк. Сл.), рэч., пацяганка ’тс’, гом. ’аблямоўка ў кажусе’ (браг., Нар. словатв.; Мат. Гом., Ян.). Утворана ад пацягнуць < цягнуць (гл.) пры дапамозе суфікса ‑анец (аб ім. гл. Сцяцко, Афікс. наз., 26–27).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прыме́рзнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; пр. ‑мёрз, ‑мерзла; зак.
1. Прыстаць да чаго‑н. пад уздзеяннем марозу. Зашчэпка форткі, якую .. [Веля] ўзялася адчыняць, добра прымерзла. Савіцкі. Пахлі .. [бярвёны] смалой, лясной прэласцю, ігліцай, што прымерзла да вуглаватых камлёў з белымі елачкамі падсочкі. Шамякін.
2. Крыху, не поўнасцю замерзнуць; падмерзнуць. — Дзве каровы, як горы, зусім яшчэ свежыя.. Нават і прымерзлі крыху, так што мяса не трэба ні саліць, ні ў лядоўню цягнуць. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паця́гваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каго-што, за што і без дап.
1. Час ад часу, злёгку, паціху цягнуць. Ніна пацягвала з кубка чай, а Яроціха .. не пераставала гаварыць. Лобан. [Чалавек] раскурваў люльку: прыкрыў вялікім пальцам тытунь і дробна пацягваў з цыбука. Чорны. З-за Рамянкі пацягваў калючы вецер. Асіпенка. / у безас. ужыв. Там [у даліне] была ўжо засень, адтуль пацягвала вільготным халадком блізкай начы. Самуйлёнак.
2. Незак. да пацягнуць (у 8 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ciągnąć
ciągn|ąć
незак.
1. цягнуць; валачыць;
~ąć dalej — працягваць;
2. прыцягваць;
~ęło go złe towarzystwo — яго цягнула да дрэнных кампаній;
magnes ~ie szpilki — магніт прыцягвае шпількі;
3. цягнуць; выкачваць; качаць; пампаваць; выпампоўваць;
pompy ~ą wodę ze studni — помпы качаюць ваду са студні;
4. працягваць;
5. кніжн. цягнуцца; рухацца (ехаць, ісці)
~ąć losy — цягнуць жэрабя;
~ąć korzyści (zysk) z czego — атрымліваць карысць з чаго;
~ie od okna — ад акна дзьме;
~ąć kogo za język — цягнуць каго за язык;
ciągnąć kogo za włosy — цягнуць каго за валасы;
natura wilka ~ie do lasu — як ваўка ні кармі, ён усё ў лес глядзіць
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)