варушы́ць, ‑рушу, ‑рушыш, ‑рушыць; незак.
1. каго-што. Дакранаючыся да чаго‑н., прыводзяць у рух. Ціхі вецер вее І траву варушыць. Астрэйка. // перан.; што. Выводзіць са стану спакою, узбуджаць. Словам дакорным маці боль несціханы варушыць. Глебка. А як яны варушылі, пераварочвалі сэрца, гэтыя салаўі. Васілевіч.
2. чым. Рухаць павольна, злёгку. На другім канцы стала, загарнуўшы кніжку, бязгучна варушыла губамі Наташа — вучыла верш. Шахавец.
3. што. Злёгку разграбаць; пераварочваць. Варушылі зерне, каб яно падсыхала, перавейвалі, сартавалі. Скрыган. Каржакаваты з абветраным тварам і пышнымі вусамі мужчына час ад часу варушыць суком падгарэлае паленне. Курто.
•••
Варушыць (круціць) мазгамі (галавою) — разважаць, абдумваць. З зямлёю клопат быў вялікі. Прыйшлося ездзіць да Хадыкі Ды варушыць і галавою Над гэтай справай грашавою. Колас.
Варушыць памяць — напамінаць аб кім‑, чым‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вурга́н ’бугор’ (Грыг., Гарэц.); ’пухір’ (Яруш.); ’цвёрды грузачок, пухір на скуры’ (мсцісл. З нар. сл.), варга́н ’вярзіла, боўдзіла’ (віл., Грынблат, вусн. паведамл.), рус. бранск. вурга́н ’сіняк’, маск. ворга́н ’вір, яма ў рацэ’. Хутчэй за ўсё аддзеяслоўнае ўтварэнне ад вурга́ніць ’кідаць, перакульваць’ (гл.), якое, відаць, нельга разглядаць асобна ад варга́ніць ’тс’ (гл.); балгарская паралель въ́рга ’гуз на целе’, якую Бернар (Балк. ез., 3, 1961, 83) выводзіць з върга́лям ’куляць, пераварочваць’ (< і.-е. *wer‑gh‑ ’круціць’; параўн. лат. sa‑vergt ’моршчыцца, сціскацца’ (БЕР, 1, 210)) і въ́ргам ’куляць, перакідаць’, а таксама серб.-харв. варгањ ’грыб баравік’ (Мяркулава, Очерки, 164), магчыма, даюць падставы для рэканструкцыі прасл. vъrganъ ’нарост, грыб’; адносна фанетыкі і семантыкі параўн. таксама вурдыль, вургуль (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сві́гаць (сьві́гаць) ‘бліскаць, мігаць’ (Ласт.), свігну́ць (сьвігну́ць) ‘паказацца, бліснуць’ (Скарбы, Ласт.), сюды ж сьвігаві́ца ‘пробліск у хмары, маланка’ (Ласт.), відаць, і сві́га ‘мінога рачная’ (Скарбы). Магчыма, балтызм, параўн. літ. sviégti, sviégiu ‘кідаць, шпурляць; біць, стукаць’, лат. sviêžu ‘кідаю’. Назва міногі, хутчэй за ўсё, звязана з хуткімі рухамі і яркай афарбоўкай. Параўн. аднак укр. дыял. шви́гати ‘кідаць, шпурляць’, што, магчыма, сведчыць пра славянскі характар слова. Куркіна (Диал. структура, 126) са спасылкай на Пятлёву (ОЛА 1974, 125–129) супастаўляе беларускае сьві́гаць ‘бліскаць’ з славен. svígati ‘хутка рухацца, мільгаць’, рус. дыял. свигать ‘гуляць, шляцца’, што дае падставы для рэканструкцыі прасл. *svigati, роднаснага літ. svaĩgti ‘ганяць, ездзіць туды-сюды; круціцца’, svíegti ‘паварочваць, кідаць, біць’ < і.-е. *su̯ei‑g‑ ‘згібаць, гнуцца, круціць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
передёргивать несов.
1. (дёргая, перетаскивать) пераця́гваць; (рывком перемещать, перетаскивать) пераця́гваць (цераз каго-небудзь, што-небудзь);
2. (о судорожном движении) безл. крыві́ць; перасмыка́ць, перасмы́кваць; ку́рчыць; калаці́ць; скалана́ць;
его́ передёргивает от отвраще́ния яго́ кало́ціць ад агі́ды;
3. карт. круці́ць, махлява́ць; (подтасовывать) падтасо́ўваць; падме́ньваць;
4. перен. (искажать) перакру́чваць; падтасо́ўваць;
передёргивать фа́кты перакру́чваць (падтасо́ўваць) фа́кты.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
screw2 [skru:] v. круці́ць, шрубава́ць;
screw home зашрубо́ўваць да канца́
♦
screw smth. out of smb. вымага́ць што-н. у каго́-н.;
screw into smb.’s favour уле́зці да каго́-н. у даве́р;
have one’s head screwed on the right way ≅ мець галаву́ на пляча́х
screw off [ˌskru:ˈɒf] phr. v. адкру́чваць; адкру́чвацца; адшрубо́ўваць; адшрубо́ўвацца
screw on [ˌskru:ˈɒn] phr. v. прыкру́чваць, прышрубо́ўваць
screw up [ˌskru:ˈʌp] phr. v.
1. закру́чваць, зашрубо́ўваць
2. змо́ршчваць (твар)
♦
screw up one’s eyes прыжму́рвацца;
screw up one’s courage набра́цца адва́гі
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
вы́круціць, ‑кручу, ‑круціш, ‑круціць; зак., што.
1. Круцячы ў адваротны бок, дастаць, выняць, выцягнуць што‑н. Выкруціць электрычную лямпачку. // Вывернуўшы руку, прымусіць каго‑н. адпусціць што‑н. Я рвануў.. [Капейку] раз і другі і кульнуў пад сябе на мох. Я намагаўся выкруціць з рук наган. Брыль. // Разм. Узмацніць, павялічыць (пра агонь у лямпе). Зося падышла да стала, выкруціла ў лямпе агонь, прысела на ўслоне. Гартны.
2. Круцячы што‑н., выціснуць ваду. Туравец сеў на траву і, стараючыся не вярэдзіць раненую руку, зняў боты, выкруціў мокрыя анучы. Мележ.
3. Высвідраваць. Выкруціць дрылём дзірку.
4. Разм. Вывіхнуць, вывернуць. Выкруціць руку, палец.
5. Разм. Круцячы, зрабіць, утварыць што‑н. Выкруціць мудрагелісты подпіс.
6. Разм. Выгадаць. Грамадой.. падручыўся напалавіну.. шнурок урабляць. Колькі там тае палавіны.., а Грамабой яшчэ і з гэтай палавіны сабе выкруціць. Крапіва.
•••
Мокры, хоць выкруці гл. мокры.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абкруці́ць, ‑кручу, ‑круціш, ‑круціць; зак., каго-што.
1. Абвіць, абматаць што‑н. вакол чаго‑н. Аднак ён усё ж убіў у зямлю адно з нашых моцных вёсел і некалькі разоў абкруціў вакол яго жалезны ланцуг, прыкаваны да лодкі. Кірэенка.
2. Абматаць, абвязаць што‑н. чым‑н. Сотнікаў прыпыніўся, заціснуў між каленяў вінтоўку і змёрзлымі нягнуткімі пальцамі тоўста і нязграбна абкруціў прастуджаную шыю. Быкаў. // Загарнуць у што‑н., накрыць, ахінуць чым‑н. з усіх бакоў. Было прыемна цяпер скінуць цесныя чаравікі, абкруціць нагу сухой і шурпатай анучкай, надзець шырокі і ўвесь у латках бот. М. Стральцоў.
3. перан. Разм. Абхітраваць. [Салдат:] — Тут справа такая цяпер, што ці мы зямлю возьмем і засеем з восені, ці паны нас абкруцяць... Галавач.
4. Разм. Ажаніць. Замуж Хадору Бацькі выдавалі. З хлопцам чужым У царкве абкруцілі. Корбан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
накруці́ць, ‑кручу, ‑круціш, ‑круціць; зак., што і чаго.
1. Навіць, наматаць на што‑н. Накруціць нітак на шпульку. □ [Саньку] чамусьці то хацелася накруціць на палец і выскубнуць з галавы пасму сваіх саламяных валасоў, то адарваць сабе чырвонае вуха. Сяркоў.
2. Навінціць на што‑н. Накруціць гайку на болт.
3. Насвідраваць адтулін, дзірак.
4. перан. Разм. Вельмі ўскладніць што‑н., нарабіць чаго‑н. лішняга, непатрэбнага. Накруцілі калідораў — Навасельцам проста гора: У пакой пакуль прабіўся — Разоў восем заблудзіўся. Гілевіч. Тут, адным словам, вельмі трэба падумаць .., бо ў гарачцы такога можна накруціць, што потым.. ніякае рады не дасі. Савіцкі.
5. Разм. Прывесці ў дзеянне спружыну якога‑н. механізма. Ігнась накруціў гадзіннік, навёў званок, каб не праспаць, і таксама лёг. Пальчэўскі.
•••
Накруціць вушы — пакараць каго‑н., пацягаўшы за вушы.
Накруціць хвост — даць наганяй, прабраць каго‑н. за што‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
grind
[graɪnd]
1.
v.t.
1) мало́ць; расьціра́ць на парашо́к
2) му́чыць, зьдзе́кавацца; прыгнята́ць, уціска́ць
3) тачы́ць (нож); шліфава́ць
4) круці́ць ру́чку (катры́нкі)
5) скрыгата́ць зуба́мі (ад зло́сьці)
6) informal удзёўбваць, убіва́ць (у галаву́)
2.
v.i.
1) мало́цца
2) informal зубры́ць (пе́рад экза́мэнам)
3.
n.
1) расьціра́ньне, таўчэ́ньне n.
2) скры́гат -у m.
3) цяжка́я ну́дная рабо́та
4) informal зубры́ла -ы m. & f.
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
мазгі́ ед. нет, разг.
1. мозг;
2. перен. (умственные способности) мозг м.; мозги́ мн.;
у яго́ м. працу́юць — у него́ мозг рабо́тает (мозги́ рабо́тают);
◊ круці́ць (шавялі́ць) мазга́мі — шевели́ть мозга́ми;
ка́паць на м. — ка́пать на мозги́;
уста́віць м. — (каму) впра́вить мозги́ (кому);
м. не на ме́сцы — не все до́ма;
сушы́ць м. — суши́ть мозги́;
у ~га́х закруці́ла — безл. дурь в го́лову пришла́;
затума́ніць м. — заморо́чить го́лову
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)