Verbum

Моча ’сіла, моц’ (паўд.-усх., КЭС), рус. тул., калуж. моча ’тс’, якая са ст.-рус. мочь, ст.-слав. мощь < прасл. moktь < mogtь < mogti, mogǫ ’магчы’ (параўн. укр. міч, польск., чэш., славац. moc, в.-луж. móc, славен. mǫ̑c, серб.-харв. моћ, макед. моќ, балг. мощ), роднаснае да гоц. mahts, ст.-в.-ням., с.-в.-ням. maht ’сіла, моц’ (Бернекер, 2, 70; Траўтман, 164; Фасмер, 2, 667).

◎ *Мэмляцца, мімлятісе ’марудна што-небудзь рабіць’ (беласт., Сл. ПЗБ), рус. мумлить, мумрить ’смактаць, павольна жаваць’, каш. mumlac ’тс’, н.-луж. mumliś, в.-луж. mumlić, mumolić ’жаваць з цяжкасцю’, укр. мимрати ’рабіць марудна’. Паўд.-слав. лексемы семантычна трохі аддаленыя ад бел. Гукапераймальнае. Параўн. с.-н.-ням., новав.-ням. mummen, mummeln ’мямліць, жаваць, як бяззубы’ (Бернекер, 2, 75; Мацэнаўэр, LF, 11, 162; Фасмер, 3, 9). Гл. таксама му́мліць.

Паляндві́ца ’мяса вышэйшага гатунку з сярэдняй часткі свіной тушы каля хрыбта, якое вэндзяць або вяляць’ (ТСБМ), поленві́ца, полені́ца, полендры́ца, полембі́цы (ТС), палямбі́ца (Сцяшк. МГ, З нар. сл.), паляндві́ца, палендві́ца, палянгві́ца, палямбі́ца, палендры́ца, паляндры́ца, паляні́ца (Сл. ПЗБ), палэ́бніца, полэ́бныця (Сл. Брэс.). З польск. polędwica ’тс’, як і рус. полендви́ца (гл. Фасмер, 3, 308), якое ад lędźwie мн. л. ’бёдра’ (гл. лядзвя) (Брукнер, 297; Бернекер, 1, 705 і наст.).

◎ Пацыка́ць ’злаваць’ (жытк., НС), пацыкаць ’дражніць’ (хойн., Мат. Гом.), пацыкицца ’дражніцца’ (Некр.). Да па‑ і цыкаць (укр. цикати, рус. цыкать, цыц! ’прымушаць маўчаць’, польск. cykać ’ткаць (пра гадзіннік)’, н.:луж. cykaś ’шыпець’, чэш. cikati ’цвыркаць’, славен. cikati ’пішчаць, цырыкаць’, серб.-харв. цик ’шыпенне’, цикнути ’крыкнуць’, макед. цика ’павіскваць, пішчаць’, балг. цикам, цикна ’шчабятаць’, ’крычаць’, ’плакаць’). Гукапераймальнае (Бернекер, 1, 129; Фасмер, 4, 305–6; Слаўскі, 1, 111).

Ме́каць ₁ ’бляяць, крычаць (аб цялятах, козах, авечках)’ (Янк. 2, ТС; рэч., Мат. Гом.). Укр. ме́кати, чэш. mekati ’тс’, серб.-харв. ме́кати, ме́чати ’тс’. Прасл. mekati, якое да і.-е. гукапераймальнай асновы *meq: літ. mekénti, meknóti, mekčinoti ’заікацца’, ’мекаць’, ’бляяць’, арм. mak​^ci ’авечка’, ст.-грэч. μηκάς ’каза’. Сюды ж (паводле Скока, 2, 402), магчыма, і паўд.-слав. мечка ’мядзведзь’, што, аднак, звязана з семантычнымі цяжкасцямі (Бернекер, 2, 30, 32; Фасмер, 2, 594 і 613–614). Махэк₂ (358) лічыць, што гукапераймальныя формы ў слав. мовах узніклі самастойна.

Ме́каць ₂ ’разважаць, думаць’ (Бяльк.), рус. ме́кать, мека́ть ’тс’, ’прыгадваць, адгадваць’, ’лічыць’. Не зусім яснае слова. Бернекер (2, 33) суадносіць яго са ст.-грэч. μέδομαι ’маю на ўвазе’, μήδομαι ’прыдумваю’, лац. meditor ’думаю’, ірл. midiur ’тс’, уэльск. meddwl ’дух, розум, думка’, гоц. mitôn ’абдумваць’, Фрэнкель (IF, 51, 150) — з літ. mẽklinti ’мераць, узважваць, абдумваць’, лат. meklêt ’шукаць’. Брукнер (KZ, 48, 196) выводзіць рус. мекать з ме́тить ’цэліць’ (Фасмер, 2, 594).

Аку́дны ’здзеклівы’ (Крывіч, VI, 1923) да акудзіць ’высмяяць, паджартаваць’ да прасл. kuditi (ст.-рус. кудити ’ганьбіць’, ст.-слав. коудити, балг. кудя, серб.-харв. ку̀дити, славен. kúditi ’тс’, польск. przekudzić ’глуміць, нудзіць’, параўн. бел. пракудзіць, пракудлівы, рус. прокудить ’тс’ (Бернекер, 1, 639). З індаеўрапейскіх паралеляў найбольш верагодныя ст.-англ. hūsc, ст.-в.-ням. hosc, ст.-сакс. hosc (< *kūd‑sko) ’жарт, здзекі’, ст.-інд. kutsáyati ’ганьбіць’, ст.-грэч. κοδάξω ’ганьблю’ (Покарны, 595).

Блю́ваць, таксама блява́ць. Ст.-рус. бльвати, рус.-ц.-слав. бльвати, блювати, рус. блева́ть, укр. блюва́ти, польск. bluć, чэш. blíti, балг. блю́вам, серб.-харв. бљу̀вати і г. д. Прасл. blьvati blʼui̯ǫ. І.‑е. *bhleu̯‑ ’выдаваць гукі пры выцяканні нейкай вадкасці, цячы, раўці’. Параўн. літ. bliáti ’рыкаць, бляяць’, грэч. φλύω ’цяку цераз край; б’ю крыніцай’, ’балбачу’. Бернекер, 64; Траўтман, 35; Праабражэнскі, 1, 28; Фасмер, 1, 173; Махэк₂, 57 (там і меркаванні адносна марфалогіі).

Браха́ць ’гаварыць няпраўду; гаўкаць’. Ст.-рус., ст.-слав. брехати ’гаўкаць’, рус. бреха́ть, укр. бреха́ти, польск. brzechać ’тс’, славац. brechať ’тс’, балг. брехам ’сапці; рассмяяцца’, серб.-харв. брѐхати, ’сапці, кашляць’ і г. д. Слав. brechati (можа, гукапераймальнае). Лічаць роднасным з лат. brèkt ’крычаць, плакаць’, ст.-в.-ням. braht ’шум’, англ. (to) bark ’гаўкаць’ і г. д. Бернекер, 83–84; Праабражэнскі, 1, 45; Фасмер, 1, 213; БЕР, 1, 78; Махэк₂, 66.

Буршты́н (БРС, Гарэц., Нас.), таксама брушты́н (Касп., Нас.); буршты́навы, бруштыно́вы, брушты́навы ’колер з адценнем жоўтага’ (Інстр. II, БРС). Слова гэтае ўжо ў Бярынды. Укр. буршти́н, бру́штин ’тс’. Запазычанне з польск. bursztyn ’тс’ < н.-ням. bornstēn (ням. Bernstein, літаральна ’палаючы камень’). Бернекер, 102; Рыхардт, Poln., 38; Кюнэ, Poln., 46; Булыка, Запазыч., 53; Шалудзька, Нім., 24; параўн. Брукнер, 50. Рудніцкі (267–268), зыходзячы з націску, выводзіць слова непасрэдна з ням. мовы.

Гла́дзіць ’гладзіць’ (БРС, Касп., Бяльк., Сл. паўн.-зах.). Рус. гла́дить, укр. гла́дити, польск. gładzić, чэш. hladiti, серб.-харв. гла̏дити, ст.-слав. гладити ’тс’. Прасл. *gladiti ’тс’. Гэты дзеяслоў з’яўляецца вытворным ад прыметніка прасл. *gladъ‑kъ (гл. гла́дкі) яшчэ да таго, калі гэты прыметнік быў расшыраны суфіксам *‑kъ > (< ‑*kŭ). Дакладная паралель у літ. glósti, glódžiu пладзіць’. Гл. Слаўскі, 1, 287–288; Фасмер, 1, 409; Бернекер, 1, 300, Траўтман, 90–91.