Ко́тла ’бярлога’ (Сержп. Грам.), ’род’ (Сержп. Ск.). Магчыма, да каціцца (гл.). Тады kot‑lo < kotiti, як maslo < mazati. Ваян (RÉS, 13, 251) бачыў у рус.кодло тое ж вытворнае слова. Параўн. кодла (гл.), котлішча (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
den
[den]
n.
1) бярло́гаf., ло́гава n.
2) пячо́ра f.
3) informal прыто́н -у m. (гульнёвы, зладзе́йскі)
4) пако́й для чыта́ньня, адпачы́нку
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
barłóg, ~ogu
м.
1. падсціл, падсцілка;
2. бярлог, бярлога; логава;
leżeć w ~u — ляжаць у бярлозе
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
ло́гавішча Месцазнаходжанне звяроў (БРС); бярлога для жывёл (Слаўг., Стол.). Тое ж логава (БРС), ло́гві́шча (Слаўг., Стол.), логва (Слаўг., Сміл.Шат., Шчуч.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
◎ Пэ́лех ’пушок, поўсць’ (дзярж., Жыв. сл.), тлях ’вантробы (?)’: зьелі ваўкі сабаку й пэляхоў ні асталося (нясвіж., Жд. 2); хутчэй за ўсё, ’скура, поўсць’, параўн. укр.пелех ’касмыль валасоў, шэрсці; стары дзед’, польск.pelechy ’бярлога, непрыбраны ложак’, pelesz ’логава, гняздо’, чэш.pelech, peles ’логава дзікіх звяроў; непрыбраны ложак’, славац.pelech, peles ’тс’, ст.-луж.peles ’бярлога, логава, пячора’, серб.-харв.пе̏леш ’чуб, касмыль’, балг.пѐлеш ’мякіш вуха; звісаючыя ўпрыгожанні на галаве’, пелеше ’вырасты скуры пад барадой у казы’. Прасл.*реleхь, *pelešъ параўноўваюць з лац.peilis ’скура, скура жывёлы, поўсць’, грэч. В. скл. мн. л. πέλλας ’скуры’ і звязваюць з польск.pieluszki, што выводзіцца з *pelena, plena, гл. пёляна (Брукнер, 408; Младэнаў, 417; БЕР, 5, 140); паводле Махэка₂ (442), няяснага паходжання; Скок (2, 639) аб’ядноўвае серб.-харв.пе̏леш ’чуб, касмыль’ з харв.peles ’ручка казана’ (гл. пелюсць) і пад., што сумнеўна, параўн. Борысь, SFPS, 23, 103–109; Банькоўскі (2, 550) рэканструюе экспрэсіўнас *pelexa/*pele‑ga, звязанае з польск.pielegować ’нянчыць (дзіця)’, г. зн. ’спавіваць у пялюшкі’ (гл. пялегаваць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бярло́г, таксама бярло́га (Шат., Сцяшк. МГ, Яшкін), берало́г (Яшкін). Рус.берло́га, укр.дыял.берлі́г, берло́га, польск.barłóg, чэш.brloh, серб.-харв.бр́љог, славен.brlòg і г. д. Славянскія словы маюць значэнне ’бярлог, логава, хаціна; пячора; саламяны подсціл, смецце і да т. п.’ Лічыцца, што слав.*bьrlogъ, *bьrloga звязаны з серб.-харв.бр́љати ’блытаць, пэцкаць’, бр̀љага ’лужына’, балг.бърло́к ’лужына’ і далей з літ.bur̃las ’гразь, бруд’. Гл. Фасмер, 1, 158–159.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мірошнік ’мельнік’ (паўд.-усх., КЭС). З укр.міро́шник ’тс’ (Фасмер, 2, 627). Аднак семантычна набліжаецца да укр., паўд.-рус.борошно́ ’мука’, укр.борошни́тися ’пэцкацца мукой’, рус.арханг.бо́рошно ’на высокім месцы’ (дзе звычайна стаялі ветракі), хаця цяжка растлумачыць вакалізм кораня. Імавернасць пераходу мо‑ > мі‑ пацвярджаецца аналагічнай з’явай у мірусце́ць (гл.). Да мены б > м параўн., напрыклад, укр.чарніг.мирлу́га — бярлога. Аўтары ЕСУМ (3, 481) звязваюць яго, аднак, з дзеясловам ме́ряти ’мераць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Логава ’месца, дзе знаходзіцца воўчы вывадак’, ’паглыбленне ў зямлі, якое служыць жыллём зверу’, ’бярлога’, ’неахайныя жыллё, пасцель чалавека’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), логыва (Бяльк.), логва (Шат.), ло́гаво (Сцяшк.), логво́, ло́гово (ТС), логва, логвіска, логавіска, логвішча, логмішча (Сл. ПЗБ, ТС, Мат. Гом., Сцяшк.), лун.лы́гвіско ’тс’ (Шатал.), логавіна (Сцяшк.), логвіна ’тс’ (лаг., Жд. 2). Укр.лігво́, логво́, лі́гвище, лого́виско, лі́гвиско, ло́гово ’тс’, рус.логово, логовище, логво, варон.ло́гва, арханг.логовина, а таксама лежбище. Усх.-слав. утварэнне. Да прасл.log‑/leg‑ > ляга́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Лаўжо1 ’брудная ’бялізна’, ’лахманы’ (паст., Сл. паўн.-зах.). Да лоўж, якое кантамінавала з лайно (гл.).