буты́л
(ад лац. butyrum = масла)
аднавалентны радыкал бутану, бясколерная вадкасць; выкарыстоўваецца як растваральнік лакаў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
крышаны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад крышыць.
2. у знач. прым. Які складаецца з дробна нарэзаных часцінак. Крышаны тытунь. ▪ На сподку масла і ўкачаная ў соль крышаная цыбуля. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падтапіць 1, ‑таплю, ‑топіш, ‑топіць; зак., каго-што.
Часткова затапіць, заліць вадой. Падтапіла паводка будынкі.
падтапіць 2, ‑таплю, ‑топіш, ‑топіць; зак., што і чаго.
Растапіць дадаткова, яшчэ трохі. Падтапіць сала. Падтапіць масла.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сыроватка, ‑і, ДМ ‑тцы, ж.
Вадкасць, якая атрымліваецца пры адтопліванні, адстойванні кіслага малака. [Стасечка:] — Тут з аднаго малака можна добра жыць людзям. Рабі сыры, збівай масла, а маслёнкай і сыроваткай свіней кармі. Пальчэўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вало́га 1 ’поліўка з малака або канаплянага семя’ (КЭС, Вешт.); ’заправа, прыгатаваная з канаплянага семя’ (Лекс. Палесся); ’масла, усё скаромнае’ (віц.), валіга ’рэдкі жыр’ (Касп.). Паўн.-рус. волога ’скаромная вадкая страва; масла, малочныя прадукты: сыр, смятана, тварог і інш.’, укр. волога ’вільгаць’. Усходнеславянская семантычная інавацыя’ < прасл. *volga ’вільгаць’ (Вештарт, Бел.-рус. ізал., 16; Фасмер, 1, 340; Скок, 3, 606).
Вало́га 2 ’барана’ (КСТ). Магчыма, валога < валока (ад валачыць). Параўн. у фанетычным плане валошка і валожка ’Centaurea cyanus L.’ Параўн., аднак, укр. воложити ’палоць, трапаць’.
Вало́га 3 ’дрыгва’ (Шатал.). Роднаснае з вільгаць, рус. влага, ц.-слав. влага, укр. волога ’вільгаць’. Да агульнаславянскага *volga, якое адлюстравана ва ўсіх славянскіх мовах са значэннямі ’вільгаць, вада, вадкасць, масла, жыр’ і інш. (Рудніцкі, 1, 467). Параўн. валака́ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Маслю́к ’страва, прыгатаваная з тоўчанага маку і цукру’ (паст., Сл. ПЗБ). Назва перанесена з іншай рэаліі — стравы, у якой прысутнічаў тлушч. Параўн. мядз. масля́к ’мачанне, прыгатаванае з тоўчаных канапель’ (Сл. ПЗБ), маслёнка, масьлёнкі ’тоўчанае канаплянае семя’ (Растарг.), ’страва з ільнянога семя, якое таўкуць з соллю і дадаюць цыбулю’ (ТС; КЭС, лаг.), ’ежа з тоўчаных канапель і цыбулі’ (Юрч., Бяльк.; полац., Нар. сл.) < ма́сліць ’збіваць, скалочваць масла, алей’, параўн. лаг. ма́сьліць ’таўчы каноплі ў ступе, пакуль не стануць мокрыя ад алею’ (КЭС, лаг.). Гэтыя стравы па выгляду нагадваюць вадкасць, якая застаецца пасля збівання масла: маслёнка (ТСБМ, Шат., ТС), масляніца (нараўл., Мат. Гом.), ма́слянка, масля́нка, масле́нка (Вешт., Др.-Падб., Мат. Гом., ТС, Ян., Сцяц., Сл. ПЗБ; полац., Нар. сл.; чав., Мат. Маг.; драг., КЭС). Да ма́сла (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
zergéhen
* vi раствара́цца, растава́ць, распуска́цца
Bútter ~ lássen* — растапі́ць ма́сла
zergángener Schnee — мо́кры снег
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
фунтI (мера веса) уст. фунт, род. фу́нта м.;
купи́ть фунт ма́сла купі́ць фунт ма́сла;
◊
узна́ть, почём фунт ли́ха зве́даць, пачы́м фунт лі́ха;
не фунт изю́му не про́ста з мо́ста; не мех сшыць; не лю́льку вы́курыць; не абы-што́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
гераніевы, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да герані. Гераніевая кветка. // Які здабываецца з лісця герані. Гераніевае масла.
2. у знач. наз. гераніевыя, ‑ых. Сямейства двухдольных раслін, да якога адносяцца герань, пеларгонія і інш.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ператапіцца 1, ‑топіцца; ‑топімся, ‑топіцеся, ‑топяцца; зак.
Патануць, утапіцца — пра ўсіх, многіх.
ператапіцца 2, ‑топіцца; зак.
1. Нагрэўшыся, растапіцца, перайсці ў вадкі стан. Ператапілася масла.
2. Празмерна адтапіцца ад моцнага награвання (пра кіслае малако).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)