улада́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. Мець у сваёй уласнасці, распараджацца кім‑, чым‑н. Уладаць крыніцамі сыравіны. □ [Чалавек:] — Не відаць ні табе, ні такім, як ты, беднякам дабра да таго часу, пакуль цар і багацеі ўсім будуць уладаць і ў сваіх руках уладу трымаць. Якімовіч.
2. Мець якія‑н. якасці, уласцівасці. [Старэйшая дзяўчына] ўладала тым хараством вобліку, калі не замінае нічога лішняга, нічога не дадасі і нічога не паправіш. Лужанін.
3. Дзейнічаць, рухаць часткамі свайго цела. [Салдат:] «І нага сапсавана, і правай рукой я, на ліха, бадай не ўладаю...» Дубоўка.
4. перан. Трымаць у сваёй уладзе; ахопліваць (пра пачуцці, думкі і пад.). Многа яшчэ дзён туляўся .. [Адам] паблізу свайго дома, але ні разу не зайшоў пабачыцца з бацькам: страх быць злоўленым уладаў ім бесперапынна. Чорны. Адзінае пачуццё ўладала Загорскім: неўразуменне. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фунт 1, ‑а, М ‑нце, м.
1. Руская мера вагі, роўная 409,5 г, якая існавала да ўвядзення метрычнай сістэмы. Насечкі на пруце зроблены па старой сістэме — на фунты. Два з палавінай фунты роўны кілаграму. Жычка. // У Вялікім княстве Літоўскім — мера вагі, якая з 1766 г. адпавядала 374,82 г.
2. У краінах з англійскай сістэмаю мер — мера вагі, роўная 453,6 г.
•••
Пачым фунт ліха (ведаць, зазнаць, паказаць і пад.) — як цяжка ў горы, у нястачы.
[Ням. Pfund ад лац. pondus — вага, гіра.]
фунт 2, ‑а, М ‑нце. м.
1. Грашовая адзінка Вялікабрытаніі; тое, што і фунт стэрлінгаў. Было калісьці так: англійскі фунт На біржах свету ўздымаў тайфун. Панчанка.
2. Грашовая адзінка Арабскай Рэспублікі Егіпет, Лівана, Судана, Сірыі і некаторых іншых краін.
•••
Фунт стэрлінгаў — грашовая адзінка Вялікабрытаніі, роўная 100 пенсам.
[Англ. pound (sterling).]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ex lingua stulta veniunt incommoda multa
Ад неразумнага языка прыходзіць шмат бедаў.
От глупого языка приходит много бед.
бел. Млын меле ‒ мука будзе, язык меле ‒ бяда будзе. Языча, язычаі Ці ліха цябе мыча: ува мне сядзіш, а мне дабра не зычыш? Язык мой ‒ вораг мой.
рус. Язык мой ‒ враг мой: прежде ума рыщет, беды ищет. Язык враг: прежде ума глаголет. Мудра голова ‒ короткий язык.
фр. La langue est la meilleure et la pire des choses (Язык ‒ самое лучшее и самое худшее из всего). Bonnes sont les dents qui retiennent la langue (Хороши зубы, которые сдерживают/удерживают язык).
англ. A fool’s tongue runs before his wit (Язык дурака бежит впереди его разума).
нем. Laß die Zunge nicht schneller als die Gedanken sein (Пусть язык не опережает мысль).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
праміну́ць (што) сов.
1. пропусти́ть;
п. дзве старо́нкі — пропусти́ть две страни́цы;
яго́ про́звішча выпадко́ва ~ну́лі — его́ фами́лию случа́йно пропусти́ли;
2. минова́ть, прое́хать (пройти́) ми́мо (чего);
п. магазі́н — минова́ть магази́н (прое́хать, пройти́ ми́мо магази́на);
3. минова́ть, обойти́;
лі́ха мяне́ ~ну́ла — ли́хо меня́ минова́ло (обошло́);
4. (протечь — о времени, событии) пройти́, минова́ть; проте́чь;
~ну́ў год — прошёл (минова́л) год
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
дно (мн. до́нья) в разн. знач. дно, род. дна ср., мн. дны, род. дноў;
◊
идти́, пуска́ть ко дну ісці́, пуска́ць на дно;
золото́е дно залато́е дно;
на дне на дне, (внизу) пады́спадам;
вверх дном дагары́ нага́мі;
до дна да дна;
на дне души́ на дне душы́;
ни дна ни покры́шки каб на цябе (яго́) лі́ха.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
choroba
chorob|a
ж. хвароба, захворванне; хворасць; немач;
z powodu ~y — па прычыне хваробы; праз хваробу;
nabawić się ~y — нажыць хваробу; захварэць;
~a morska — марская хвароба;
~a popromienna — прамянёвая хвароба;
złożony ~ą — хворы; прыкаваны да ложка;
a to ~a! — а, ліха!
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
dobre
добрае (добрая рэч);
rozgniewać się na dobre — раззлавацца не на жарты;
wszystkiego ~go — усяго добрага;
nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło — няма ліха без дабра;
ach, ty nic ~go — ах, ты, недарэка!; ах, ты, шалапут!
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
flott
1.
a
1) плыву́чы, які́ пла́вае
2) вясёлы; бесшаба́шны
ein ~er Tänzer — до́бры танцо́р
3) ажыўлены
er macht ~e Geschäfte — яго́ спра́вы іду́ць до́бра
2.
adv лі́ха, спры́тна, свабо́дна
~ lében — жыць на шыро́кую нагу́
hier geht es ~ her — тут ве́села, тут банке́т на ўве́сь свет
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
пра, прыназ. з В.
Спалучэнне з прыназоўнікам «пра» выражае аб’ектныя адносіны; ужываецца пры абазначэнні прадмета размовы, думкі або пачуцця. Падрабязна распытвала Ульяна пра Арыніну службу, жыццё, заработак, пра выхадныя дні. Колас. Спяваў на сцэне млява Ленскі Пра залатыя дні вясны. Панчанка. Сябры, успомнім пра сяброў, Пра тых, што не прыйшлі. Броўка. Вось пайшлі .. [людзі] спаць і панеслі з сабою руплівасць пра заўтра. Скрыган. // У загалоўках — для ўказання на тэму, аб чым гаворыцца ў апавяданні, главе, раздзеле і пад. Пра час і пра сябе. □ Пра смелага ваяку Мішку і яго слаўных таварышаў. Лынькоў.
•••
Ні за што ні пра што — зусім без падстаў, без прычыны. [Даніла:] Вось ні за што ні пра што пахавалі чалавека. А ён, можа, цяпер у дарозе — Чырвоную Армію вядзе. Крапіва. І собіла ж, каб гэткае ліха ні за што ні пра што звалілася на маю галаву? Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цырымо́нія, ‑і, ж.
1. Устаноўлены парадак правядзення якога‑н. абраду, урачыстасці; абрад, урачыстасць, якія праводзяцца ў строгім парадку. На цырымоніі адкрыцця выстаўкі выступіў беларускі паэт В. Вітка. «Звязда». Стала ў Брэсце добрай традыцыяй праводзіць многія ўрачыстыя цырымоніі ля сцен легендарнай крэпасці. «ЛіМ».
2. Разм. жарт. Пра якое‑н. працяглае, доўгае дзеянне, якое складаецца з шэрагу асобных учынкаў, дзеянняў. Цырымонія надзявання «добрага пінжака» праходзіць з адмысловай урачыстасцю.. Бярэ яго канечн[е] «Матрёна» і, трымаючы на выцягнутых уперад руках, падносіць да Гвардыяна з напружанай, блізкай да спалоху павагай. Гвардыян ужо загадзя абярнуўся спінай насустрэчу «добраму пінжаку» і выставіў назад.. рукі. Зарэцкі.
3. звычайна мн. (цырымо́ніі, ‑ій). Умоўнасці ў паводзінах, якія ўласцівы цырымоннаму чалавеку; паводзіны цырымоннага чалавека. [Полаз:] — Слухай, Лемяшэвіч, давай на «ты»... Мы з табой людзі роўныя, камуністы, і выкінем да ліха ўсе цырымоніі. Шамякін. [Зыбін:] — Заходзь сёння, пасядзім, пагаворым... Заходзь, праўда — без цырымоній!.. Мележ.
[Ад лац. caeremonia — літаральна пашана, павага.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)