Бамбу́ла ’вялікі, рослы і тоўсты чалавек’ (Ніканч.). Укр.бамбу́ла ’непаваротлівы, нехлямяжы чалавек або жывёла’, польск.bambuła ’тс’, чэш.bambula ’дурань’. Махэк₂ (44) бачыць крыніцу ў венг.bamba ’дурны’ (гукапераймальнае, гл. MESz, 1, 235). Тады бел. і ўкр. словы (націск!) праз польск. мову. Для ўкр. слова (без матэрыялу іншых слав. моў) Рудніцкі (70) прыводзіць франц.bamboula ’сенегальскі негр’ (са спасылкай на О. Горбача). Вельмі няпэўна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бі́ндус ’гультай’ (Сцяц., Нас.). Аткупшчыкоў (Лекс. балтызмы, 34–35) хоча бачыць тут літуанізм (з меншай пэўнасцю аб гэтым Лаўчутэ, там жа, 22). Брукнер (27) дапускае, здаецца, магчымасць сувязі з bindas ’сякера’ (< ням.Bindaxt; так прынамсі Варш. сл., 1, 156). Параўн. бінда́с ’сякера’, дурань’ (Касп.), бі́ндас ’бамбіза’ (Нас.). Аткупшчыкоў, там жа, лічыць літуанізмам і бел.біндзю́к ’хлапчук гультай і гарэза’ (Нас.). Ці не сюды адносіцца біндзюга́йла ’гультай’ (Нас.)?
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
То́рап ’страх, перапуд’ (Нас.). Укр.то́роп ’замяшанне, разгубленасць’, рус.о́торопь ’збянтэжанасць’, ц.-слав.утрапъ ’зрушэнне, ссоўванне’, ’вар’яцтва’; славен.trȁp ’дурань, ёлупень’, балг.тра́пен ’збіты з панталыку’. Прасл.*torpъ ад *torpiti ’рабіцца адубелым, скарчанелым’ (гл. тарапіцца2), якое праз чаргаванне галосных звязана з прасл.*tьrpěti (гл. цярпець) (Фасмер, 4, 85; Бязлай, 3, 213; Сной₂, 777–778; Махэк₂, 391; ЕСУМ, 5, 607). Сюды ж тарапа́ны ’страх’, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Matz
m -es, -e i Mätze
1) разм. малы́
2) ду́рань
da will ich ~ héißen! — заві́це мяне́ ду́рнем, калі́ гэ́та не так!
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
cap
м.
1. выпакладаны баран або казёл;
2.разм. барадаты чалавек; барадач;
3.дурань;
głupi jak cap — дурны як баран
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
ГО́ФМАНСТАЛЬ (Hofmannsthal) Гуга фон
(1.2.1874, Вена — 15.7.1929),
аўстрыйскі пісьменнік і драматург, прадстаўнік т.зв. венскай школы імпрэсіянізму. Вывучаў права і раманскія мовы і л-ры ў Вене. У 1906 пачаў супрацоўніцтва з кампазітарам Р.Штраусам, для якога напісаў п’есы-лібрэта «Электра» (1906, паводле аднайм. драмы 1904) і «Кавалер руж» (1911). У 1917 разам з М.Райнгартам заснаваў Зальцбургскі муз. фестываль. Аўтар аднаактовых вершаваных драм «Смерць Тыцыяна» (1892), «Дурань і смерць» (1894), п’ес «Эдып і сфінкс» (1906), «Вяртанне Крысціны дамоў» (1910), «Зальцбургскі вялікі тэатр жыцця» (1922), «Вежа» (1925), у якіх захапленне артыстычнай атмасферай і культурай вытанчаных формаў старой Вены спалучаецца з трывожным роздумам аб праблемах сучаснасці. У лірычных вершах (зб. «Вершы і маленькія драмы», 1907), апавяданнях (зб. «Казка 672 начы і іншыя апавяданні», 1895), кнізе эсэ «Паэт і наш час» (1907) па-імпрэсіянісцку тонка перадаў уражанні быцця, нюансы стану душы, непарыўнае адзінства чалавечай гісторыі і культуры.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
шутм.
1.ист. бла́зан, -зна м.;
2.перен. бла́зан, -зна м., штука́р, -ра́м., камедыя́нт, -та м.;
◊
шут горо́ховыйду́рань малёваны;
шут его́ зна́ет! лі́ха яго́ ве́дае!;
на кой шут! на яко́е лі́ха!
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
dope
[doʊp]1.
n.
1) нарко́тык -у m.
2) Sl. тупі́ца -ы m. & f., дуры́ла -ы m. & f., ду́рань -ня m.
2.
v.t., Sl.
адурма́ньваць; дава́ць каму́ нарко́тык
3.
v.i.
ужываць нарко́тыкі
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Дурны́ ’дурны і да т. п.’ Рус.дурно́й, укр.дурни́й, чэш.durný, серб.-харв.ду̑ран ’запальчывы, злы’ і г. д. (агляд форм у Трубачова, Эт. сл., 5, 163). Утварэнне (прасл.*durьnъ) ад прасл.*durъ ’дзікі; наравістасць; шаленства; дурасць’, *durь ’дурасць; шаленства; галавакружэнне і г. д.’ (гл. Трубачоў, там жа, 162–163), якія звязаны, магчыма, са слав.*duxъ, *duti (Трубачоў, там жа, 162; іншыя версіі вельмі няпэўныя). Параўн. ду́рань, дуры́ць, дурэ́ць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рытату́йня, рытату́йнасць, рыстату́йня, рыстату́йнасць ’дурнота’ (Янк. Мат.), рытату́йна, рыстату́йна ’бязглузды, дурны’ (Янк. Мат.), рытату́йный, рыстату́йный ’бязглузды, дурны’ (Янк. Мат.), руск. дыял.ритату́ешник ’клоун, камедыянт’, ритату́й ’камедыянт’, ’дурань, прыдурак’, ритату́йчик ’кукла’. Магчыма, экспрэснае ўтварэнне ад ратату́й ’французскае блюда’. З іншага боку параўн. чэш.řítiti se ’скідваць’, ’абрушвацца’, ’абвальвацца’, серб.-харв.ри̏таты се ’брыкацца’, ’біць заднімі нагамі’ (пра каня), балг.ри́там, ры́там ’брыкаць’, ’лягаць’, ’піхаць’, якое да прасл.*rjutiti, rutiti ’брыкацца’.