эмпірыясімвалі́зм, ‑у, м.
Суб’ектыўна-ідэалістычны напрамак у рускай філасофіі 20 ст., які адмаўляе аб’ектыўнасць знешняга свету і сцвярджае, што ўяўленні і паняцці — не адлюстраванне рэальных рэчаў у свядомасці, а толькі сімвалы, умоўныя знакі нашых адчуванняў.
[Ад грэч. empeiría — вопыт і symbolon — умоўны знак, прыкмета.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
эўкалі́пт, ‑а і ‑у, М ‑пце, м.
1. ‑а. Паўднёвае вечназялёнае дрэва сямейства міртавых, якое вызначаецца вельмі хуткім ростам і вялікімі памерамі. / ‑у, у знач. зб. Пасадка эўкаліпту.
2. ‑у; толькі адз. Драўніна гэтага дрэва.
[Ад грэч. eu — добра і kalyptos — пакрыты.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Barba tenus sapiens
Мудры толькі барадой/па барадзе.
Мудрый только бородой/по бороде.
бел. Барада вырасла, а вума не вынесла. Розум не ў барадзе, а ў галаве. Барада вялікая, а галава слабая.
рус. Бородка Минина, а совесть глиняна. Мудрость в голове, а не в бороде. Борода велика, а ума ни на лыко. Не в бороде честь, борода и у козла есть. Борода уму не замена. По бороде хоть в рай, а по делам ‒ ай-ай. Борода длинна, да не к уму она. Бороду вырастил, а ум выпустил. По бороде Авраам, а по делам хам.
фр. Longue barbe mais idées courtes (Борода длинная ‒ мысли короткие).
англ. Beard creates lice not brains (От бороды появляются вши, а не ум).
нем. Alter schützt vor Torheit nicht (Возраст не защищает от глупости).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Omnia incipis, nihil absolvis
За ўсё бярэшся ‒ нічога не канчаеш.
За всё берешься ‒ ничего не кончаешь.
бел. Хто за сто работ бярэцца, ніводнай не зробіць. Ураз усё робіцца толькі ў казках. Не скончыўшы адну работу, за другую не бярыся.
рус. За всё браться ‒ ничего не сделать. За всё берётся, да не всё удаётся. Кто много начинает, мало оканчивает. Кто за всё берётся, тому ничего не удаётся.
фр. Quarante métiers cinquante malheurs (Сорок ремёсел ‒ пятьдесят несчастий).
англ. Jack of all trades and master of none (Джек берётся за всё, да ничего толком не делает).
нем. Wer viele Handwerke kann, wird zuletzt ein Bettelmann (Кто знает много ремёсел, тот в конце концов становится нищим). Viel Handwerke verderben den Meister (Много ремёсел портят мастера). Neunerlei Handwerk, achtzehnerlei Unglück (Девять ремёсел ‒ восемнадцать несчастий).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
-сце́рці, гл. прасце́рці, распасце́рціся. Параўн. славац. strieť ’раскладваць, рассцілаць’, н.-луж. strěś ’рассцілаць, распасціраць’, славен. stréti ’тс’, серб.-харв. strijèti ’разаслаць, распасцерці’ (у іншых славянскіх мовах толькі з прыстаўкамі). Да прасл. *sterti ’распасціраць, расцягваць, раскладваць’, роднаснае ст.-інд. starati ’наслаць, насцілаць’, грэч. στόρνυμι ’тс’, лац. sternere ’расцягнуць, распасціраць’ (Сной у Бязлай, 3, 327; Фасмер, 3, 339; Борысь, Etymologie, 612).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Абія́к, абіякі ’абутак на драўлянай падэшве’ (Сцяшк., Жд.), відаць, да а‑бій‑ак, гл. біць. Параўн., аднак, Чэкман, Baltistica, VIII (2), 1972, 151–152, які бачыць тут кальку з літ. apmuštìniai, apmuštìnes ’клумпы, драўляны абутак, абабіты скурай’. Даслоўны пераклад літоўскага слова ’абабітыя’. Гэта версія, відаць, больш верагодная. У яе карысць сведчыць лінгвагеаграфія. Польскі адпаведнік obijaki, obijańce толькі на Аўгустоўшчыне.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бро́іць сваволіць, забаўляцца свавольствам; дрэнна паступаць’ (Нас., Гарэц.). Укр. бро́їти ’тс’, польск. broić, чэш. brojiti ’неспакойна сябе весці, падбухторваць’. Слав. brojiti (у паўд. славян толькі ў значэнні ’лічыць’). Ітэратыўная форма да *briti (гл. брыць) і старое значэнне ’рэзаць’. Слаўскі, 1, 43; Брукнер, 41; Махэк₂, 68. Ст.-бел. броити ’бясчынстваваць, сваволіць’ Булыка (Запазыч.) лічыць паланізмам. Няпэўна. Параўн. Слаўскі, 43.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Веснаво́е ’рунь’ (добр., Мат. Гом.), рус. свярдл. весня́ ’рунь, усходы азімага жыта’. Да вясна́ (гл.). Як правіла, рунь абазначае ’ўсходы азімых’, на поўдні ж Беларусі рунь (уру́на, вру́но, уру́нь) ’усходы збожжавых восенню і вясной’. Яр, ярына маглі, відаць, абазначаць не толькі вясеннія ўсходы, але і ўсходы азімых. Тады веснаво́е выцясняе яраво́е як ідэнтычнае ў адрозненне ад яравых ’яравых раслін’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вы́клад ’выказванне, выкладанне’ (БРС); ’форма посуду’ (Вярэн.), выкла́ды ’закладная тэхніка ўзорнага ткання, у якой дадатковыя каляровыя ўткі ткуць толькі частку ўзору, але не ідуць ва ўсю шырыню палатна’ (Влад.). Рус. дыял. вы́клад ’вышыўка’, вы́кладь ’каляровае тканнё звычайна чырвонымі ніткамі па беламу полю’. Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад выкладаць. У першым значэнні можа быць семантычным запазычаннем з польск. wykład ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кале́ц ’напарстак’ (Касп.). Магчыма, сюды ж рус. урал. калец ’вяровачная пятля ў варотах, якая служыць запорам’. Няясна, ці сапраўды тут рэгіянальнае ўтварэнне ад кола (гл.), як аб гэтым меркаваў Сцяцко, Афікс. наз., 153, або толькі трансфармацыя шырока вядомай структуры кальцо/кольца. Апошняя форма сведчыць аб магчымых працэсах граматычнага пераасэнсавання пры ўзаемадзеянні розных гаворак. Параўн. яшчэ кальцо.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)