Verbum

Верадзі́ць (БРС, Нас.). Рус. вереди́ть, укр. вереди́ти, польск. wrzedzić, чэш. vřediti, балг. вредя́, серб. вре́ђати і г. д. Прасл. *verditi ’верадзіць’ — утварэнне ад *verdъ ’верад’ (гл.) (Праабражэнскі, 1, 73; Фасмер, 1, 295).

Мыслі́вы ₁ ’кемлівы’ (нараўл., Мат. Гом.). Укр. мисли́вий ’разумны, кемлівы’, рус. тамб. мысливый ’тс’, ст.-польск. myśliwy ’чалавек, які думае, задумваецца’, чэш. myslivý, серб.-харв. misliv, mišļiv. Прасл. myslivь. Да мы́сліць (гл.).

◎ *Мыце́чка, лін. мытечка ’вязка сушаных уюноў’ (Сл. Брэс.). Да вітка (гл.) ’прут, дубец’. Параўн. серб.-харв. витка ’прут для пляцення кошыкаў’, ст.-бел. вить, виць ’лаза, скрутак шнуроў’. Роднасныя да віць (гл.).

*Мякката́, мʼяккота́ ’вялікая мяккасць’ (ТС), укр. мʼякота, мнякота, рус. наўг. мягкота́ ’тс’, чэш. měkkota, ст.-славен. mehkóta, серб.-харв. меко̀та, мекоћа, макед. мекота, мекотија, балг. мекота́, мекоти́я. Прасл. mękota. Да мя́ккі (гл.).

Паборнік ’заўзяты прыхільнік, абаронца каго-, чаго-н.’ (ТСБМ). Рус. побо́рник, ст.-рус. побо́рник (XII ст.), серб.-харв. побо́рник ’тс’. Да бароцца (гл.). У бел. мове можа быць новым кніжным запазычаннем з рус.

Па́часаваць ’пачакаць’: у выразе пачасуй ’пачакай’ (пін., Сб. 1866, Нас.), рус. пск., цвяр. почасить ’пачакаць, патрываць з гадзінку’, серб.-харв. по̀часити ’тс’. Беларуска-руска-сербска-харвацкая ізалекса. Да па‑ і час (гл.).

Жва́ка, жва́чка ’ежа (або нейкі прадмет), што шматразова перажоўваецца’ (ТСБМ). Рус. жвак, жва́ка, жва́чка, укр. жва́ка, жва́чка ’тс’, серб.-луж. žwak, в.-луж. žwačk, н.-луж. žwack ’тс’, балг. дыял. жва́ка, жва́чка ’тс’, серб.-харв. жва́ка ’тс’, жва̑к ’жавок, адзін рух сківіц пры жаванні’. Няма сумнення пра корань *žьv‑a‑ (гл. жава́ць). Далейшае ўтварэнне або ад жвакати бяссуфіксным спосабам (Лідэн у Зб. Міккале, 120, паводле Фасмера, 2, 37) або з суфіксам ‑к‑, як драка (Шанскі, 1, 5, 279), і памяншальным ‑ьк‑а (параўн. драчка), што больш верагодна.

◎ Лашта́й ’гультай’ (жлоб., Нар. словатв.). Укр. харк., дненрапятр. лаштабей ’тс’ (лаянка на дзяцей). Генетычна роднаснае да серб.-харв. lästan ’той, хто не хоча працаваць’, ла‑ стовати ’гультаяваць, жыць прывольна’. Да last ’гультай, лядашчы’. Паводле RHSJ (5, 908), ‑а‑ ў гэтым слове стаіць замест старога ‑ь‑. У такім выпадку цяжка растлумачыць вакалізм усх.-слав. лексем. Прыняўшы ж версію пра запазычанне ва ўкраінскую мову (а адтуль — у бел. гаворкі) з серб.-харв. last (?), можна меркаваць аб самастойным словаўтварэнні пры дапамозе суф. ‑ай (як гультай, рус. слюнтяй, завсегдатай).

Прылі́к, прылі́ка ў выразе: для (дзеля) прыліку (прылікі) ’для выгляду, для стварэння патрэбнага ўражання; дзеля прыстойнасці’ (Мядзв., ТСБМ, ТС). Узыходзіць да прасл. *prilikъ, *prilika < *prilikovati (параўн. ц.-слав. приликовати ’быць падобным’, серб.-харв. (ис)приликовати, славен. prilikovati), якое ад *likъ (БЕР, 5, 718). Параўн. рус. дыял. прили́к ’прыстойнасць, прыстойны выгляд’, ’пашана, павага’, ст.-рус. прилика ’прыклад’ (Сразн.), славен. prilika ’выпадак’, серб.-харв. прилика ’зручны выпадак; спрыяльныя абставіны’, балг. прилѝка ’суадноснасць з умовамі; памяркоўнасць ва ўчынках; зручны выпадак’, ’падобнасць’, прѝлика ’прыстойнасць, падобнасць’, ’выпадак, магчымасць’. Гл. таксама лі́к ₂.

Тады́ка ’тады’ (маст., Сцяшк.). Да тады (гл. папярэдняе слова) і часціцай ‑ка з наяўнай экспрэсіяй. Параўн. блізкія формы з ‑к‑: старое серб.-харв. tadaka, tadeka, tadaker, чэш. дыял. tedyk ’тады’, харв. tedéky ’зараз’ (ESSJ SG, 2, 668). З іншымі нарашчэннямі (т. зв. “пустымі” суфіксамі, гл. Шуба, Прыслоўе, 62), тады́нака ’тады, туды’ (Жд. 2), параўн. з н.-луж. дыял. tedyn, tejdyn ’тут; зараз; тады’ і старое серб.-харв. tьdinak ’тады’; тады́х ’тады’ (мядз., Жд. 3); тады́ча ’тады’ (шчуч., З нар. сл.), параўн. харв. tedečky, tedečke ’зараз’.