павелічэнне глыбіні (да 30—40 см) ворнага пласта глебы і паляпшэнне яго аграфізічных уласцівасцей; агратэхн. прыём апрацоўкі глебы. Ажыццяўляецца паступовым далучэннем да ворнага пласта падворыўных слаёў звычайнымі або яруснымі плугамі і глыбокім падглебавым рыхленнем рыхліцелямі з безадвальнымі рабочымі органамі. У выніку паляпшаецца водна-паветраны, цеплавы і пажыўны рэжым глебы, памяншаецца або ліквідуецца ўплыў адмоўных фактараў на рост і развіццё раслін, павялічваецца рэпрадукцыйны працэс с.-г. культур, інтэнсіўнасць кругавароту пажыўных рэчываў. Глебапаглыбленне садзейнічае глебаахове і экалагічнай чысціні прадукцыі. Эфектыўнасць глебапаглыблення вызначаецца біял. ўласцівасцямі раслін (найб. адчувальныя коранеклубняплоды, кукуруза, шматгадовыя травы) і грануламетрычным саставам глеб. На Беларусі глебапаглыбленне праводзяць для дзярнова-падзолістых глеб, якія развіваюцца на марэнных, азёрна-ледавіковых, лёсападобных суглінках, або супясчаных глеб, што падсцілаюцца марэннымі суглінкамі.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ВЫМЯРЗА́ННЕ РАСЛІ́Н,
гібель раслін або адміранне іх частак у выніку ўтварэння лёду ў тканках пад дзеяннем нізкіх тэмператур. Вада ў раслінных клетках і міжклетніках пачынае замярзаць пры т-ры ніжэй за -1 °C, што паступова прыводзіць да гібелі клеткі. Ступень пашкоджання пасеваў залежыць ад віду, сорту і фізіял. стану раслін. Сярод азімых найб. устойлівае да нізкіх т-р жыта. На Беларусі вымярзанне раслін назіраецца ў маласнежныя зімы пры т-ры паветра ніжэй за -22 °C. У асабліва халодныя зімы вымярзаюць азімыя збожжавыя культуры, пладовыя дрэвы і кусты. Бульба, памідоры, фасоля, агуркі, гарбузы вымярзаюць пры т-ры -2 °C. Лёгка вымярзае большасць інтрадукаваных раслін. Каб папярэдзіць вымярзанне пасеваў, выводзяць марозаўстойлівыя сарты, выкарыстоўваюць правільную агратэхніку, рэгулююць водны і паветраны рэжым глебы на меліяраваных аб’ектах.
2. (поднять, взъерошить перья — о птицах) нахо́хлить;
◊ н. гу́бы — наду́ть гу́бы;
як дуду́ н., так дуда́ і гра́е — посл. куда́ ве́тер ду́ет
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Пу́сла ’унутраны паветраны пузыр у рыбы’: оконь мая пусла, у карпа пусла моцная (воран., Сцяшк.). Паводле Цыхуна (Лекс. балт., 52; гл. таксама Лаўчутэ, Балтизмы, 71), з літ.pūslė ’тс’ (< pūsti ’дуць’), што зусім верагодна па лінгвагеаграфічных прычынах; аднак параўн. балг.дыял.пу́ска ’мачавы пузыр у парасяці і мяса, якое складваюць у яго’ (< *пус(т)ка!, інакш гл. БЕР 5, 860), што дае падставы для рэканструкцыі дыялектызма *pustь‑lo (ад *pustь, гл. пусты), параўн. рус.дыял.пуслословье (< пустословье). Ст.-бел.пусилиско ’рэмень ад сядла’, пуслиско ’тс’ не звязаны з папярэднім словам і, паводле Булыкі (Лекс. запазыч., 121), запазычаны з польск.puślisko ’рэмень, што злучае стрэмя з сядлом’. Сучаснае польск.дыял.pusią ’тс’, ст.-польск.puślisko ’тс’. Калашнікаў (Этимология–1994–1996, 71) у сваю чаргу лічыць запазычаннямі з усходнеславянскіх моў, што выводзяцца з прасл.*pptslo (ад *potati ’путаць’); гэта дапускае і Банькоўскі (2, 966). Да сказанага можна дадаць, што выкарыстанне путаў у блізкай да названай функцыі назіраецца сярод вяскоўцаў і зараз.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
флотм. Flótte f -, -n;
рачны́ флот Bínnenflotte f;
марскі́ флот Maríne f -, -n;
вае́нна-марскі́ флот Kríegsmarine f, Maríne f, Séekriegsflotte f;
паве́траны флот Lúftflotte f;
гандлёвы флот Hándelsflotte f;
рыбало́ўны флот Físchfangflotte f;
рэфрыжэра́тарны флот Kühlflotte f;
акія́нскі флот Hóchseeflotte f
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
налётIм.
1.вайск. Überfall m -s, -fälle, (überráschender) Ángriff m -s, -e, Attácke f -, -n;
паве́траны налёт Lúftangriff m, Lúftüberfall m; Ánflug m -(e)s, -flüge;
2. (грабеж) Überfall m; Éinbruch m -(e)s, -brüche (узлом);
банды́цкі налёт Ráubüberfall m
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
праці́ўнікм. Gégner m -s, -, Feind m -(e)s, -e;
2.зборн.тк.адз. Gégner m -s, Feind m -(e)s;
паве́траны праці́ўнік Féindflieger m -s;
марскі́ праці́ўнік Gégner auf See [zu Wásser];
назе́мны праці́ўнік Gégner zu Lánde;
наступа́ць на праці́ўніка den Gégner ángreifen*
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
тра́нспарт
(ад лац. transportare = перамяшчаць)
1) галіна народнай гаспадаркі, якая ажыццяўляе перавозку пасажыраў і грузаў, а таксама сродкі для перавозкі (напр. чыгуначны т., аўтамабільны т., паветраны т.);
2) партыя грузаў, што прыбылі разам;
3) сукупнасць сродкаў перавозкі спецыяльнага прызначэння (напр. санітарны т.);
4) ваеннае судна для перавозкі грузаў, людзей (напр. мінны т., дэсантны т.).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
налёт, -ту м., в разн. знач. налёт;
паве́траны н. — возду́шный налёт;
банды́цкі н. — банди́тский налёт;
на яго́ раху́нку 500 ты́сяч кіламе́траў ~ту — на его́ счету́ 500 ты́сяч киломе́тров налёта;
н. пы́лу — налёт пы́ли;
н. у го́рле — налёт в го́рле;
ве́ршы з ~там сентымента́льнасці — стихи́ с налётом сентимента́льности
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)