Мара́ль ’правілы, нормы паводзін людзей у адносінах паміж сабой’, ’павучальны вывад з чаго-небудзь’, ’павучанне, натацыя’ (ТСБМ, Растарг.). Паводле Крукоўскага (Уплыў, 77), запазычана з рус. мовы. Аднак яшчэ ст.-бел. моральный ’маральны’ (XVII ст.) са ст.-польск. moralny. Паланізмамі з’яўляюцца бел. марал ’мараль’ (Яруш.) і мара́льнасць з польск. moralność ’тс’. Усе праз франц. moral прыйшлі з лац. moralis ’які датычыць звычак’ (SWO, 491).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ДЖЭНТЛЬМЕ́Н

(англ. gentleman літар. высакародны чалавек),

1) чалавек высакароднага паходжання, дваранін (устарэлае).

2) У Вялікабрытаніі і інш. англамоўных краінах — чалавек, які строга прытрымліваецца свецкіх правіл паводзін, а таксама пачцівы зварот да мужчын.

3) Чалавек, які вызначаецца сваёй выхаванасцю ў паводзінах, далікатнасцю і зграбнасцю адзення.

т. 6, с. 98

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

падтулі́ць, ‑тулю, ‑туліш, ‑туліць; зак., што.

Падагнуць, падкурчыць пад сябе або прыціснуць да сябе (ногі, калені і пад.). Сабака заенчыў, падтуліў хвост і кінуўся наўцёкі. Чорны. Убачыўшы мяне, конь нахмыліўся, падтуліў вушы. Дамашэвіч.

•••

Падтуліць хвост — спалохаўшыся вынікаў сваіх паводзін, учынкаў і пад., стаць больш асцярожным.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

патало́гія, ‑і, ж.

1. Навука пра ўмовы, прычыны, заканамернасці ўзнікнення, развіцця і вынікі хваробных працэсаў у арганізме чалавека і жывёлы. Лекцыі па агульнай паталогіі.

2. Адхіленне ад нормы жыццядзейнасці арганізма. Паталогія галаўнога мозгу.

3. перан. Кніжн. Адхіленне ад нормы ў чым‑н. Паталогія паводзін.

[Ад грэч. páthos — хвароба і logos — вучэнне.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

інстыту́тка, ‑і, ДМ ‑тцы; Р мн. ‑так; ж.

У дарэвалюцыйнай Расіі — выхаванка жаночага інстытута (у 3 знач.). // Разм. Пра чалавека з рысамі паводзін і характарам выхаванкі падобнай установы (наіўным, неспрактыкаваным і пад.). [Якім:] — Ты [Міхась] здаешся такім кволым, быццам не мужыцкага роду, а якая інстытута. Машара.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ро́керы

(шв. raggare)

групы моладзі, якія раз’язджаюць на матацыклах і кідаюць выклік грамадству парушэннем правіл руху і грамадскіх норм паводзін.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

БАЛ

(ад франц. balle шар),

1) умоўная адзінка для вызначэння па пэўнай шкале інтэнсіўнасці з’яў (напр., сілы ветру, шторму, землетрасення і інш.).

2) Лікавая ацэнка поспехаў і паводзін у навуч. установах, дасягненняў у спорце, якасці с.-г. жывёл (на выстаўках) і інш. 3) Шар для галасавання (балаціравання).

т. 2, с. 236

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

АМАРАЛІ́ЗМ

(ад а... + лац. moralis маральны),

адмаўленне маральных асноў грамадства, ігнараванне агульнапрынятых нормаў паводзін. Да амаралізму можна аднесці цынізм, крайні нігілізм, адкрыты эгаізм, чалавеканенавісніцтва. Праяўленні амаралізму могуць спараджацца сац. прычынамі, маральна-псіхал. неразвітасцю індывіда. У свядомасці і паводзінах людзей амаралізм больш пашыраецца ў перыяды сац. крызісаў.

В.А.Паўлоўская.

т. 1, с. 306

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

АЗАДЗІ́ Даўлетмамед

(1700—60),

туркменскі паэт і вучоны. Бацька Махтумкулі. Прыхільнік містычнай плыні ў ісламе — суфізму. Займаўся тэорыяй верша. Асн. твор — дыдактычная паэма «Пропаведзь Азадзі» («Вагзі-Азад») — разважанні пра справядлівага правіцеля, маральна-этычныя нормы паводзін, развіццё гандлю і земляробства. Мова паэмы архаічная, насычаная араба-персідскімі элементамі.

т. 1, с. 150

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

но́рма, -ы, мн. -ы, норм і -аў, ж.

1. Устаноўленая мера, сярэдняя велічыня чаго-н.

Н. выпрацоўкі.

Н. выпадзення ападкаў.

2. пераважна мн. Агульнапрызнаныя, узаконеныя ў пэўным асяроддзі правілы паводзін людзей у грамадстве.

Дыпламатычныя нормы.

3. Устаноўленае, агульнапрынятае правіла ў мове, літаратуры.

Нормы беларускай літаратурнай мовы.

4. Загаловак кнігі, звычайна скарочаны, які даецца дробным шрыфтам на першай старонцы кожнага друкаванага аркуша ўнізе з левага боку (спец.).

◊

Прыйсці (увайсці) у норму — прыйсці да звычайнага стану.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)