1. Схільны сердаваць, злавацца; злосны (пра чалавека). Маці ў .. [Івана] была сярдзітая, набожная жанчына.Машара.На маё дзіва, звычайна сярдзіты і строгі, бацька нават не накрычаў.Скрыган.Сярдзіты стораж выганяў нас з саду, З шырокай барадой, як памяло.Гаўрусёў.// Уласцівы такому чалавеку. Сярдзіты нораў.// Люты, злы (пра жывёл). У дзядзькі Антона надта сярдзітыя сабакі, ды затое разумныя, умелі пільна сцерагчы двор.Грамовіч.
2. Які сярдуе, злуецца на каго‑, што‑н., перажывае гнеў. [Аптэкар:] — Нешта дзядзька Галілей дужа сярдзіты сягоння?Зарэцкі.Базыль дадому вярнуўся стомлены, сярдзіты.Бажко.[Кіру] пад локаць падтрымліваў Пракоп Свірын — нахмураны, нават сярдзіты.Карпаў.// Які мае гнеўны, злы выраз (пра вочы, твар і пад.). Поглядам сярдзітым, нездаволеным [жонка] абмерала [Базыля].Нікановіч.// Прасякнуты, выкліканы гневам, злосцю. Сіваваронкі з сярдзітым краканнем кружылі над дуплістымі дзеравякамі.Колас.
3.перан.Разм. Моцны ў сваім праяўленні, люты (пра мароз, вецер і пад.). Сярдзітая нахлынула зіма.Танк.
4. Які моцна дзейнічае (пра віно, табаку, гарчыцу і пад.). Бацька .. перакуліў кілішак, крэкнуў і занюхаў мякішам хлеба. — Сярдзітая, халера, спірытус з панскага бровара.Грахоўскі.// Залішне высокі, недаступны (пра цану). Сярдзітая цана.
5.Разм. Старанны, заўзяты. Хлопец страх сярдзіты да работы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Га́гыль ’нячысцік, нячыстая сіла’ (Бяльк.). Мяркуем, што можна гэта слова параўнаць з укр.а́гел ’сатана, д’ябал’ (Грынч.), таксама га́гел (апошняе на Сумшчыне, гл. Дарашэнка, ДБ, 9, 106) і далей з рус. царкоўным а́ггел ’злы дух, д’ябал, сатана’ (Даль). Усё паходзіць, мяркуем, з грэч.ἄγγελοβ ’пасланец (> ангел)’ (вымаўляецца: ангелос). У адрозненне ад слова ангел (гл.) тут замацавалася вымаўленне паводле графікі, напісання (магчыма, для дыферэнцыяцыі гэтых двух аднолькавых па паходжанню слоў). Сатана (як і бог) мае сваіх пасланцоў, ангелаў. Па хрысціянскай рэлігіі ангелы, якія праграшылі, знаходзяцца пад узначальваннем сатаны і служаць яму пасланцамі. Параўн. у ст.-рус. помніках: «оуготованыи огнь диѧволоу и ангеломъ ѥго» (Сразн., І, 22). Гл. таксама ў ст.-укр. помніках: «Мѣлъ злым Аггелъ розмову з першою родителкою нашею» (Цімчанка, 7). Адсюль а́ггел (а́гел) (< ангел) ’пасланец д’ябла’ > ’злы дух, д’ябал’. У бел. развіўся пратэтычны гук г‑ (га́гыль < а́гыль < а́гел). Не пераконвае Рудніцкі (521), які думае пра табуістычную дэфармацыю слова ангел.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
genius
[ˈdʒi:niəs]
n., pl. geniuses
1) ге́ній -я m., генія́льнасьць f.
a man of genius — генія́льны чалаве́к
2) генія́льны чалаве́к, ге́ній -я m.
3) вялі́кая здо́льнасьць, таленаві́тасьць, генія́льнасьць f.
to have a genius for acting — мець здо́льнасьць да акто́рства
6) (pl. genii) дух -а m., до́бры дух або́злы́, які́я ўплыва́юць на жыцьцё чалаве́ка
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
ге́ній, ‑я. м.
1. Самая высокая ступень творчай адаронасці, таленавітасці чалавека ў якой‑н. сферы дзейнасці. Смеласць і мужнасць рускіх войск і партызанаў, геній палкаводца Кутузава выратавалі Расію.«Беларусь».
2. Чалавек, надзелены такой адаронасцю. Ленін — геній рэвалюцыі.
3. У старажытнарымскай міфалогіі — дух-заступнік, які кіруе дзеяннямі і думкамі чалавека на працягу ўсяго яго жыцця.
•••
Добры генійчый — пра чалавека, які аказвае на каго‑н. дабратворны ўплыў, прыносіць каму‑н. карысць.
Злы генійчый — пра чалавека, які аказвае на каго‑н. дрэнны ўплыў, прыносіць каму‑н. шкоду, зло.
[Лац. genius.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Дурны́ ’дурны і да т. п.’ Рус.дурно́й, укр.дурни́й, чэш.durný, серб.-харв.ду̑ран ’запальчывы, злы’ і г. д. (агляд форм у Трубачова, Эт. сл., 5, 163). Утварэнне (прасл.*durьnъ) ад прасл.*durъ ’дзікі; наравістасць; шаленства; дурасць’, *durь ’дурасць; шаленства; галавакружэнне і г. д.’ (гл. Трубачоў, там жа, 162–163), якія звязаны, магчыма, са слав.*duxъ, *duti (Трубачоў, там жа, 162; іншыя версіі вельмі няпэўныя). Параўн. ду́рань, дуры́ць, дурэ́ць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
bear1[beə]n.
1. мядзве́дзь; мядзве́дзіца;
a bear’s cub медзведзяня́, медзведзянё
2. няўклю́да (пра чалавека)
3.finance біржавы́ ма́клер, які́ працуе на паніжэ́нне;
a bear market ры́нак з тэндэ́нцыяй да паніжэ́ння
♦
like a bear with a sore headinfmlзлы як д’я́бал; глядзі́ць як звер
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
savage2[ˈsævɪdʒ]adj.
1.dated дзі́кі, дзіку́нскі, ва́рварскі;
a savage man дзіку́н;
a savage life першабы́тнае жыццё;
a savage temperзлы но́раў;
savage tribes дзі́кія плямёны
2. лю́ты, раз’ю́шаны, раз’я́траны;
a savage attackя́расная ата́ка;
savage methods жо́рсткія ме́тады;
get/grow/turn savage разлютава́цца, раз’ю́шыцца, раз’я́трыцца
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
по́гань, ‑і, ж.
Разм.пагард. Пра тое, што выклікае агіду; нешта паганае, непрыемнае. Вера злуе на сябе і спехам мяркуе, ці яшчэ не позна выгнаць яе, гэтую кулацкую погань.Зарэцкі.— Кажуць, — дадавалі другія, — што гэта не павадыр яго быў, а паўстанец, які ішоў пана нашага забіць — шкада, што не забіў гэту погань...Чарот.Ведаеш чалавека, здаецца, як не трэба лепш, і раптам ён такім зробіцца, што ніколі не падумаў бы. Усё роўна, як у тых страшных казках, дзе злы чараўнік ператварае чалавека ў жабу ці яшчэ якую погань...Шахавец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
раз’ю́шаны, ‑ая, ‑ае.
1.Дзеепрым.зал.пр.ад раз’юшыць.
2.узнач.прым. Які ашалеў ад злосці, раз’ятраны, разлютаваны. Раз’юшаны звер. □ Злы, раз’юшаны, са сцятымі зубамі, з ссунутымі брывамі пераступіў .. [войт] парог свае хаты.Колас.Раз’юшаная, ашалелая ад рэўнасці жанчына стукае з усяе сілы ў дзверы.«Полымя».Раз’юшаны .. бугай .. прыпёр хлопчыка да дуба, узняў высока на рогі і кінуў вобзем.Краўчанка.// Які адлюстроўвае крайняе ўзбуджэнне, шаленства. Прычыніўшы за сабою дзверы, .. [Понтус] шукаў раз’юшанымі вачыма жонкі.Карпаў.//перан. Шалёны, неўтаймаваны. Як толькі мы выйшлі за браму, раз’юшаны вецер наляцеў на нас, закідваючы калючай снежнай трухой.Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
латышскі пісьменнік. Скончыў Рыжскую гандл. школу (1881). Друкаваўся з 1882. Тонкі бытапісальнік лат. вёскі, псіхолаг, майстар стылю і кампазіцыі. Узнімаў сац.-псіхал. праблемы, характары раскрываў праз складаныя духоўныя перажыванні. Аўтар навел і апавяданняў «Пустазелле» (1887), «У Спіенах» (1888), «Раўдупіетэ» (1889), «Веснавыя замаразкі» (1898), «Андрыксон» і «У цені смерці» (1899), драм «Злы дух» (1891), «Блудны сын» (1893), «Індраны» (1904), «У агні» (1905), камедый «Грахі Трыны» (1891), «Дні краўцоў у Сілмачах» (1902) і інш. Вядомы і як паэт-лірык, сатырык і гумарыст. На бел. мову творы Блаўмана перакладала Х.Лялько.